Mô hình tăng trưởng mới, bước chuyển của tư duy phát triển

Từ khai thác nguồn lực sang khai thác tri thức

Gần bốn thập niên Đổi mới đã đưa Việt Nam từ một nền kinh tế khép kín, kém phát triển trở thành nền kinh tế thị trường năng động, có thu nhập trung bình và hội nhập sâu vào chuỗi giá trị toàn cầu. Tuy nhiên, động lực tăng trưởng cũ, dựa chủ yếu vào vốn, lao động và tài nguyên đang dần cạn kiệt; năng suất lao động tăng chậm; áp lực về môi trường, năng lượng và già hóa dân số ngày càng lớn.

Trong bối cảnh đó, Dự thảo Báo cáo chính trị Đại hội XIV xác định định hướng trọng tâm: Xác lập mô hình tăng trưởng mới dựa trên khoa học - công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số và kinh tế tri thức; nâng cao năng suất, hiệu quả, chất lượng và sức cạnh tranh của nền kinh tế; thúc đẩy chuyển đổi xanh, chuyển đổi cơ cấu lao động và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực.

Tiến sĩ Nguyễn Sĩ Dũng, nguyên Phó Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội. (Ảnh: Lê Hà)

TS Nguyễn Sĩ Dũng nhận định đây không chỉ là thay đổi cách làm mà là sự chuyển đổi tầm tư duy từ tăng trưởng theo chiều rộng sang chiều sâu, từ “làm nhiều hơn” sang “làm thông minh hơn”.

Theo TS Nguyễn Sĩ Dũng, mô hình tăng trưởng hiện nay của Việt Nam vẫn dựa nhiều vào khai thác tài nguyên, lao động giá rẻ và vốn đầu tư, trong khi dư địa cho những yếu tố này đang bị thu hẹp nhanh chóng.

TS Dũng cho rằng, để phát triển nhanh và bền vững hơn, Việt Nam phải chuyển mạnh sang mô hình tăng trưởng dựa trên tri thức, công nghệ, đổi mới sáng tạo và năng suất lao động cao. “Đây là con đường tất yếu để Việt Nam không rơi vào bẫy thu nhập trung bình và có thể vươn lên nhóm nước phát triển vào giữa thế kỷ XXI”, TS Dũng nhấn mạnh.

Con người - trung tâm của mô hình tăng trưởng mới

Phân tích thực tiễn, TS Dũng cho rằng sự trỗi dậy của kinh tế số, kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn tạo ra cơ hội mới, nhưng thể chế và chính sách hiện hành vẫn chưa theo kịp. TS Dũng đề xuất: “Muốn phát triển mô hình tăng trưởng mới, trước hết phải tháo gỡ rào cản thể chế, khơi thông nguồn lực xã hội và xây dựng môi trường cạnh tranh lành mạnh, minh bạch, khuyến khích sáng tạo”.

Theo TS Dũng, bản chất của mô hình tăng trưởng mới phải được trình bày rõ trong văn kiện, bao gồm nội hàm, cấu trúc và các trụ cột chính, thay vì chỉ liệt kê một số yếu tố. Cốt lõi là tạo ra thể chế hiện đại, hạ tầng số đồng bộ và hệ sinh thái thúc đẩy đổi mới sáng tạo trên phạm vi quốc gia.

Bên cạnh thể chế, TS Nguyễn Sĩ Dũng nhấn mạnh vai trò trung tâm của con người, đặc biệt là thế hệ trẻ. Theo ông, đầu tư cho giáo dục hiện đại, khoa học - công nghệ, kỹ năng số và tinh thần khởi nghiệp sáng tạo chính là “chiếc chìa khóa vàng” của mô hình tăng trưởng mới.

TS Dũng ví von: “Nếu mô hình tăng trưởng cũ dựa vào khai thác tài nguyên thiên nhiên, thì mô hình mới phải khai thác tài nguyên trí tuệ của con người Việt Nam”.

Theo TS Dũng, một mô hình tăng trưởng hiệu quả phải đảm bảo sự hài hòa giữa hiệu quả kinh tế - công bằng xã hội - bền vững môi trường. Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa cần vận hành linh hoạt, tạo động lực cho doanh nghiệp nhưng vẫn bảo đảm quyền lợi của người lao động và lợi ích cộng đồng.

Nhu cầu đổi mới công nghệ trở nên cấp bách với nền kinh tế Việt Nam. (Ảnh: Lê Hà)

Ông nhấn mạnh yêu cầu đổi mới vai trò của Nhà nước: “Đã đến lúc Việt Nam phải xác định rõ mô hình Nhà nước trong quản trị phát triển không phải Nhà nước làm thay thị trường mà là Nhà nước kiến tạo, dẫn dắt và tạo điều kiện để thị trường phát huy tối đa hiệu quả”.

Tư duy phát triển mới, động lực cho Việt Nam tự cường

Theo TS Dũng, chuyển đổi mô hình tăng trưởng đòi hỏi sự thay đổi toàn diện trong quản trị và phân bổ nguồn lực quốc gia. Nhà nước cần mạnh dạn cải cách thể chế, thúc đẩy phân cấp - phân quyền, mở rộng không gian cho địa phương và doanh nghiệp phát huy sáng kiến. “Một chính quyền năng động, sáng tạo, biết lắng nghe và phục vụ người dân sẽ là động lực then chốt để mô hình tăng trưởng mới đi vào thực tiễn”, ông phân tích.

Ông khẳng định tư duy phát triển mới không chỉ là vấn đề kinh tế, mà còn là đổi mới phương pháp lãnh đạo, cách thức tổ chức xã hội và quan niệm về giá trị của phát triển. Mỗi chính sách trong giai đoạn tới phải hướng đến mục tiêu phát triển con người, khơi dậy sức sáng tạo và khát vọng vươn lên của dân tộc.

Với hệ thống luận điểm chặt chẽ, TS Nguyễn Sĩ Dũng đã góp phần làm rõ hơn tinh thần đổi mới tư duy và hành động vì tương lai được thể hiện trong Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV. Đó không chỉ là sự hoàn thiện về nội dung văn kiện mà còn là khẳng định về khát vọng Việt Nam hùng cường, thịnh vượng và nhân văn trong thời kỳ mới.

Lê Hà (ghi)