Chuyển hóa văn hóa thành động lực của mô hình tăng trưởng mới

Biến văn hóa thành động lực trực tiếp của mô hình tăng trưởng quốc gia

Dự thảo Báo cáo chính trị trình Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XIV nêu rõ: “Văn hóa, con người là nền tảng, nguồn lực, sức mạnh nội sinh và là động lực to lớn, hệ điều tiết của phát triển xã hội bền vững”.

Theo PGS.TS, đại biểu Quốc hội Bùi Hoài Sơn, câu khẳng định ấy không chỉ mang tính khái quát lý luận, mà còn gợi mở một hướng đi mới, biến văn hóa từ nền tảng tinh thần thành động lực trực tiếp của mô hình tăng trưởng quốc gia. Trong bối cảnh chuyển đổi số, đổi mới sáng tạo và hội nhập toàn cầu, việc chuyển hóa văn hóa thành năng lượng cho phát triển kinh tế - xã hội không còn là lựa chọn, mà là con đường tất yếu để Việt Nam bước vào kỷ nguyên phát triển nhanh và bền vững.

Trong suốt tiến trình phát triển của dân tộc, văn hóa luôn là linh hồn của bản sắc và nền tảng tinh thần của xã hội. Tuy nhiên, trong bối cảnh mới của toàn cầu hóa, chuyển đổi số và cách mạng công nghiệp 4.0, vai trò của văn hóa đã được nhận diện sâu sắc hơn - không chỉ là “nền tảng”, mà còn là nguồn lực trực tiếp, sức mạnh nội sinh, và động lực của tăng trưởng.

Đây cũng là một trong những điểm đột phá về tư duy phát triển được thể hiện rõ trong Dự thảo Báo cáo chính trị trình Đại hội XIV của Đảng, khi xác định: “Văn hóa, con người là nền tảng, nguồn lực, sức mạnh nội sinh và là động lực to lớn, hệ điều tiết của phát triển xã hội bền vững”.

PGS.TS Bùi Hoài Sơn nhìn nhận, mô hình tăng trưởng cũ của chúng ta - dựa vào khai thác tài nguyên, lao động giá rẻ và đầu tư công - đã góp phần tạo nên nhiều thành tựu ấn tượng trong suốt 40 năm đổi mới, song đang dần bộc lộ những giới hạn.

PGS.TS Bùi Hoài Sơn. Ảnh: QH

Khi nguồn lực vật chất trở nên khan hiếm, dân số bước vào giai đoạn già hóa, năng suất lao động tăng chậm, và thế giới cạnh tranh ngày càng gay gắt, thì Việt Nam buộc phải chuyển sang một mô hình tăng trưởng mới - dựa vào tri thức, sáng tạo, công nghệ, và đặc biệt là văn hóa.

Văn hóa trong mô hình đó không chỉ là yếu tố nền, mà trở thành năng lượng tái tạo, “chất xúc tác mềm” giúp kết nối các nguồn lực khác nhau thành một hệ sinh thái phát triển hài hòa và nhân văn.

“Văn hóa, với bản chất là nơi kết tinh tri thức, giá trị và khát vọng con người, có khả năng chuyển hóa các giá trị tinh thần thành nguồn lực kinh tế. Mỗi sản phẩm văn hóa - một bộ phim, bài hát, lễ hội, tác phẩm nghệ thuật, hay thương hiệu du lịch - đều chứa đựng trong nó giá trị sáng tạo, bản sắc và cảm xúc, những yếu tố mà ngày nay được đo đếm bằng lợi nhuận, việc làm và tầm ảnh hưởng quốc tế. Chính vì vậy, văn hóa không chỉ làm giàu cho tâm hồn con người, mà còn làm giàu cho nền kinh tế”, ông Sơn nói.

Theo ông, thế giới đã chứng kiến nhiều quốc gia thành công nhờ đặt văn hóa ở trung tâm của mô hình tăng trưởng. Hàn Quốc với làn sóng Hallyu (K-Wave) đã biến âm nhạc, phim ảnh, thời trang thành ngành xuất khẩu tỷ đô, giúp nước này trở thành một “cường quốc văn hóa”; Anh xác định “công nghiệp sáng tạo” là lĩnh vực chiến lược, đóng góp hơn 6% GDP quốc gia; Nhật Bản phát triển “Cool Japan” - thương hiệu văn hóa quốc gia - để quảng bá sản phẩm văn hóa và thúc đẩy du lịch…

Đối với Việt Nam, với một nền văn hóa lâu đời, đa dạng và giàu bản sắc, việc chuyển hóa này mang ý nghĩa đặc biệt. Từ truyền thống hiếu học, tinh thần sáng tạo, lòng yêu nước, đến các giá trị thẩm mỹ, di sản và lối sống Việt Nam - tất cả đều là nguồn vốn văn hóa khổng lồ, nếu được khai thác hợp lý, sẽ trở thành động cơ tăng trưởng mới cho đất nước. Khi văn hóa được định vị đúng tầm, nó sẽ giúp chúng ta phát triển không chỉ về quy mô, mà còn về chất lượng - phát triển có bản sắc, có nhân văn và có sức sống bền vững.

Chuyển hóa văn hóa thành động lực tăng trưởng, vì thế, không phải là khẩu hiệu, mà là một yêu cầu mang tính chiến lược. Đó là quá trình kết hợp giữa tư duy kinh tế và tinh thần văn hóa, giữa sáng tạo nghệ thuật và đổi mới công nghệ, giữa quản trị quốc gia và cảm hứng nhân văn.

Khi các giá trị văn hóa thấm sâu vào từng chính sách, từng doanh nghiệp, từng sản phẩm, thì văn hóa sẽ không chỉ là “phần mềm của xã hội”, mà trở thành năng lượng của sự phát triển - một động cơ bền vững cho mô hình tăng trưởng Việt Nam trong kỷ nguyên mới.

Theo PGS.TS Bùi Hoài Sơn, văn hóa trong tư duy mới không chỉ bồi đắp tâm hồn, mà còn tạo ra năng lực sáng tạo, năng lực hợp tác và năng lực thích ứng

Văn hóa được đặt trong mối quan hệ trực tiếp với mô hình tăng trưởng mới

PGS.TS Bùi Hoài Sơn nhấn mạnh, điểm nổi bật của Dự thảo Báo cáo chính trị trình Đại hội XIV của Đảng là đã có một bước phát triển vượt bậc trong tư duy về vai trò của văn hóa. Lần đầu tiên, văn hóa được đặt trong mối quan hệ trực tiếp với mô hình tăng trưởng mới của đất nước - không chỉ là “nền tảng tinh thần” mà còn là nguồn lực, sức mạnh nội sinh và hệ điều tiết của phát triển xã hội bền vững.

Cụm từ “hệ điều tiết” ở đây mang ý nghĩa sâu sắc: văn hóa không đứng ngoài quá trình phát triển, mà trở thành nhân tố điều hòa, định hướng, và kích hoạt các nguồn lực khác - từ kinh tế, công nghệ đến con người.

Trong kỷ nguyên số và toàn cầu hóa, tăng trưởng không thể chỉ được đo bằng tốc độ, mà phải được đánh giá bằng chất lượng và chiều sâu nhân văn. Văn hóa chính là “bộ lọc” và “ngọn đèn soi” cho toàn bộ quá trình đó - giúp chúng ta phát triển mà không đánh mất bản sắc, đổi mới mà vẫn giữ được giá trị cốt lõi, hội nhập mà vẫn khẳng định được bản lĩnh Việt Nam.

“Dự thảo Báo cáo chính trị đã thể hiện rõ tinh thần ấy qua hàng loạt điểm mới về tư duy. Trước hết, Đảng ta nhìn nhận văn hóa không chỉ là lĩnh vực của nghệ thuật, di sản hay lễ hội, mà là một hệ giá trị tổng hợp, chi phối cách con người tư duy, làm việc, quản trị, ứng xử và sáng tạo.

Văn hóa vì thế gắn trực tiếp với năng suất lao động, với đạo đức nghề nghiệp, với trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp, và với sức cạnh tranh của nền kinh tế. Khi con người làm việc bằng tinh thần kỷ luật, sáng tạo và nhân văn, thì đó chính là hiệu quả kinh tế đến từ giá trị văn hóa”, ông Sơn nhìn nhận.

Tư duy mới ấy cũng đồng thời phản ánh sự mở rộng khái niệm phát triển bền vững. Nếu trước đây, bền vững được hiểu chủ yếu theo trục kinh tế - xã hội - môi trường, thì nay, trục văn hóa đã được đưa vào như yếu tố điều tiết trung tâm.

Phát triển bền vững không thể chỉ dựa vào tăng trưởng GDP, mà phải dựa vào năng lực tự cân bằng của xã hội, năng lực ấy chỉ có được khi hệ giá trị văn hóa được củng cố vững chắc. Một nền văn hóa mạnh sẽ giúp đất nước vượt qua khủng hoảng, ổn định xã hội và duy trì khát vọng phát triển dài hạn.

Báo cáo chính trị cũng cho thấy rõ nỗ lực gắn kết văn hóa với các động lực phát triển mới - khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số và kinh tế tri thức. Đây là bước tiến lớn trong tư duy phát triển của Đảng, khi nhận thức rằng văn hóa không chỉ “đi cùng” mà còn “đi trước” - dẫn dắt các quá trình đổi mới.

Một điểm mới khác là sự kết nối logic giữa văn hóa, con người và mô hình tăng trưởng mới. Dự thảo Báo cáo chính trị nhấn mạnh rằng, con người vừa là trung tâm, vừa là chủ thể của phát triển. Mọi chiến lược kinh tế nếu tách khỏi yếu tố văn hóa - tức là tách khỏi con người - thì đều khó bền vững.

Văn hóa trong tư duy mới không chỉ bồi đắp tâm hồn, mà còn tạo ra năng lực sáng tạo, năng lực hợp tác và năng lực thích ứng - ba trụ cột của nền kinh tế sáng tạo. Khi văn hóa được đặt vào trung tâm của mô hình tăng trưởng, nó sẽ giúp định hình lại cấu trúc sản xuất, hướng tiêu dùng, thậm chí là cách vận hành của thị trường.

Tư duy mới của Đảng còn thể hiện ở việc coi phát triển văn hóa là đầu tư có hiệu quả cao nhất cho tương lai. Đầu tư cho văn hóa không chỉ mang lại giá trị tinh thần, mà còn tạo ra hiệu quả lan tỏa trên nhiều lĩnh vực: từ du lịch, thương mại, giáo dục đến ngoại giao.

Nói cách khác, theo PGS. TS Bùi Hoài Sơn, Dự thảo Báo cáo chính trị trình Đại hội XIV đã chuyển trọng tâm tư duy từ việc “phát triển văn hóa” sang “phát triển bằng văn hóa”. Văn hóa không còn là “phần mềm hỗ trợ” cho các chính sách kinh tế - xã hội, mà là hệ điều hành của cả hệ thống phát triển. Chính văn hóa sẽ quyết định chất lượng của tăng trưởng, độ bền của thể chế, sự hài hòa của xã hội và vị thế của đất nước trên trường quốc tế.

Vì vậy, có thể nói rằng, tư duy mới của Đảng trong Dự thảo Báo cáo chính trị Đại hội XIV đã mở ra một thời kỳ “kinh tế bản sắc”, nơi văn hóa trở thành động lực trung tâm của mô hình tăng trưởng - vừa làm giàu cho con người, vừa làm đẹp cho xã hội, và vừa làm mạnh cho đất nước.