“Vùng phát thải thấp” - Đột phá cho môi trường Thủ đô

Chờ HĐND Thành phố thông qua

Nhằm cụ thể hóa Luật Thủ đô năm 2024 và giảm bớt tình trạng ô nhiễm môi trường, thành phố Hà Nội đang lấy ý kiến về Dự thảo Nghị quyết quy định tiêu chí, điều kiện, trình tự, thủ tục xác định “vùng phát thải thấp”.

Theo Dự thảo, “vùng phát thải thấp” là khu vực giới hạn trong Thành phố, nơi có mức độ ô nhiễm không khí cao. Các phương tiện giao thông hoạt động ở khu vực này phải đáp ứng tiêu chuẩn phát thải nghiêm ngặt. Phương tiện không đạt tiêu chuẩn sẽ bị hạn chế hoặc phải trả phí.

Mục tiêu xây dựng vùng các “vùng phát thải thấp” sẽ góp phần hạn chế phương tiện giao thông gây ô nhiễm.

Dự kiến, sau khi được thông qua tại kỳ họp HĐND vào cuối năm 2024, thành phố Hà Nội sẽ thí điểm mô hình “vùng phát thải thấp” và hạn chế phương tiện giao thông gây ô nhiễm từ đầu năm 2025. Đến năm 2030, Hà Nội sẽ phân vùng hạn chế hoạt động của xe máy, tiến tới dừng hoạt động xe máy ở các quận như Nghị quyết của HĐND thành phố từ năm 2017 đã đề ra.

Trong đó, 5 vùng hạn chế gồm: Khu vực tập trung các hoạt động phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội (mật độ dân cư cao, có các khu vực/địa danh cần được bảo tồn, có tiềm năng phát triển du lịch văn hóa xã hội); Khu vực đang bị ô nhiễm không khí do nguồn phát thải từ giao thông; Khu vực đáp ứng được yêu cầu của phương tiện giao thông công cộng phát thải thấp; Khu vực đủ điều kiện áp dụng tiêu chuẩn nghiêm ngặt hơn về phát thải của phương tiện.

Là địa bàn “xung phong” thí điểm xây dựng “vùng phát thải thấp”, theo Trưởng phòng Quản lý đô thị quận Hoàn Kiếm Nguyễn Toàn Thắng, việc xây dựng “vùng phát thải thấp” là cơ hội để quận trở nên xanh sạch, góp phần cho phát triển du lịch dịch vụ. Quận Hoàn Kiếm dự kiến áp dụng “vùng phát thải thấp” ở khu vực hồ Gươm, vùng phụ cận và phố cổ với tổng diện tích hơn 145 ha. Quận chọn thí điểm “vùng phát thải thấp” ở hồ Gươm, vùng phụ cận và khu phố cổ vì khu vực này đang tổ chức phố đi bộ vào ba ngày cuối tuần và cấm toàn bộ phương tiện.

Về lộ trình thực hiện và phương án triển khai, quận Hoàn Kiếm dự kiến, trong vùng phát thải thấp sẽ cấm lưu thông các xe tải hạng nặng chạy bằng dầu diesel; ưu tiên ô tô đáp ứng tiêu chuẩn khí thải mức 4, xe máy đáp ứng tiêu chuẩn mức 2; 100% xe buýt thay thế, đầu tư mới sử dụng điện, năng lượng xanh; tỷ lệ đảm nhận của vận tải hành khách công cộng cho vùng phát thải thấp đạt 45-50%.

Các cá nhân, tổ chức sinh sống và làm việc tại vùng “vùng phát thải thấp” sẽ được ưu tiên lộ trình 12 tháng để chuyển đổi phương tiện đạt tiêu chuẩn khí thải cho phép lưu thông ở vùng này. Giai đoạn từ năm 2031 đến 2035, Hà Nội khuyến khích các quận huyện xác lập vùng “vùng phát thải thấp và từ năm 2036 trở đi bắt buộc các vùng ô nhiễm không khí phải đầu tư nguồn lực, đảm bảo điều kiện để thực hiện vùng “vùng phát thải thấp”.

Thời điểm phù hợp

Mục tiêu xây dựng vùng các “vùng phát thải thấp” trước hết sẽ góp phần hạn chế phương tiện giao thông gây ô nhiễm, cải thiện chất lượng không khí. Tuy nhiên, cũng cần phải thừa nhận việc áp dụng sẽ gặp nhiều khó khăn do hiện chưa có tiêu chuẩn, quy chuẩn khí thải áp dụng cho môtô, xe máy đang lưu hành.

Thành phố Hà Nội cũng chưa có mạng lưới cơ sở kiểm tra khí thải đối với phương tiện giao thông đang lưu hành, mạng lưới trạm quan trắc chất lượng môi trường không khí tại Thành phố chưa đầy đủ. Thành phố chưa có số liệu kiểm kê phát thải cập nhật và thường kỳ, đặc biệt từ nguồn khí thải giao thông để làm cơ sở đánh giá thực thi chính sách. Ngoài ra, cũng còn có những băn khoăn khi “hạn chế” phương tiện giao thông gây ô nhiễm có thể ảnh hưởng đến mưu sinh của một bộ phận người dân.

Những băn khoăn ở trên là hoàn toàn có cơ sở, tuy nhiên cần hiểu rõ thời hạn áp dụng thí điểm “vùng phát thải thấp”, nếu như Nghị quyết được HĐND thành phố thông qua vào kỳ họp cuối năm và có hiệu lực từ 1/1/2025 thì “vẫn còn cả quãng đường” chứ chưa thể áp dụng được ngay.

Đó là chưa kể các tổ chức, cá nhân đang sinh sống và làm việc trong “vùng phát thải thấp” sẽ được ưu tiên áp dụng lộ trình 12 tháng để chuyển đổi phương tiện phát thải thấp hoặc đạt quy chuẩn phát thải cho phép khi lưu hành trong vùng như dự thảo Nghị quyết đang xây dựng.

Đặc biệt, nếu tìm hiểu kỹ các tiêu chí xác định khu vực hạn chế phát thải. Dự thảo Nghị quyết nêu rõ: Một là, “vùng phát thải thấp” là thuộc vùng bảo vệ nghiêm ngặt và vùng hạn chế phát thải được xác định tại quy hoạch Thủ đô đến năm 2030 tầm nhìn đến năm 2050. Tiêu chí này bao gồm các quận của Hà Nội hiện nay cũng như 5 huyện sắp lên quận và hai Thành phố mới sắp được thành lập. Hai là, khu vực thường xuyên xảy ra ùn tắc giao thông. Ba là, chất lượng không khí đánh giá trong tối thiểu một năm không đạt quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về chất lượng không khí.

Bốn là, khu vực đủ điều kiện áp dụng tiêu chuẩn nghiêm ngặt hơn về phát thải của phương tiện giao thông. Năm là, các xe cơ giới sử dụng năng lượng sạch, năng lượng xanh, thân thiện môi trường được dán tem nhãn, nhận dạng biển số thì được lưu thông trong vùng phát thải thấp. Sáu là, khu vực mà chính quyền và người dân đồng thuận xây dựng “vùng phát thải thấp” với tỷ lệ đồng thuận đạt từ 51% trở lên.

Nói như vậy để thấy, đây chính là thời điểm phù hợp để xây dựng “vùng phát thải thấp” từ đó hướng đến các mục tiêu tiếp theo như hạn chế xe máy vào năm 2030 như Nghị quyết HĐND thành phố Hà Nội năm 2017 đã đề ra.

Từ đó hướng đến mục tiêu bảo vệ môi trường trên nguyên tắc phát triển bền vững, phát triển kinh tế tuần hoàn và chủ động ứng phó với biến đổi khí hậu gắn với việc duy trì các yếu tố tự nhiên, đa dạng sinh học, văn hoá, lịch sử của Thủ đô, bảo đảm tỷ lệ không gian xanh theo quy hoạch.

Tuấn Dũng