Người níu giữ “hồn Việt” giữa không trung

(LĐTĐ) Diều sáo, một trong những trò chơi dân gian truyền thống gắn liền với ký ức của biết bao thế hệ người Việt Nam, gợi nhớ về một thời chăn trâu cắt cỏ, với những đứa trẻ chạy theo cánh diều no gió vi vút giữa không trung...Ngày nay, những tưởng thú chơi diều sáo ấy sẽ mai một theo sự phát triển của xã hội. Nhưng tại xã Cao Viên (Thanh Oai, Hà Nội), nghệ nhân Ưu tú Nguyễn Văn Quyền vẫn đam mê với diều sáo và miệt mài truyền nghề cho lớp trẻ.
nguoi niu giu hon viet giua khong trung Người hồi sinh nghề đậu bạc ở Định Công
nguoi niu giu hon viet giua khong trung Gìn giữ nét ẩm thực của người Hà Thành

Cánh diều – góp nhặt ký ức tuổi thơ

Vào những buổi chiều hè, về xã Cao Viên, hay các khu vực ngoại thành Hà Nội, không khó để chúng ta bắt gặp những hình ảnh cánh diều căng mình trong gió, lơ lửng giữa không trung. Đặc biệt, tiếng sáo diều trầm bổng (ro ro, đu đu…) từ trên cao vọng xuống tạo ra những thứ âm thanh mê hoặc lòng người. Từ những âm thanh trầm bổng, mê hoặc ấy, không ít người liên tưởng diều sáo như những chiếc “đàn trời” lơ lửng giữa không trung.

nguoi niu giu hon viet giua khong trung
Nghệ nhân Nguyễn Văn Quyền say sưa bên chiếc sáo diều truyền thống

Ở xã Cao Viên (huyện Thanh Oai), từ lâu người dân đã quá quen thuộc với hình ảnh con diều, tiếng sáo vi vu trong những buổi chiều hè lộng gió. Đó là “đặc sản” quê hương, vì thế nhiều người dân ở Cao Viên luôn tự hào khi ai đó nhắc đến trò chơi dân gian của làng quê mình. Bước vào cái tuổi xưa nay hiếm, nghệ nhân Ưu tú Nguyễn Văn Quyền (sinh năm 1939) vẫn luôn dành cho diều sáo những tình cảm đặc biệt. Lớn lên như bao đứa trẻ trong làng, ngay từ những ngày còn nhỏ cánh diều, tiếng sáo đã khiến ông say sưa và in đậm trong ký ức.

Ông kể, từ yêu thích trở thành đam mê, trong những buổi chăn trâu cắt cỏ tôi cùng với đám bạn lại học theo các cụ bắt đầu tập tành vót tre, làm diều. Ban đầu chỉ là những chiếc diều nhỏ chừng 30-40cm không đeo sáo, miễn làm sao để cho diều có thể bay lên được. Lâu dần, những chiếc diều to hơn bắt đầu được hình thành, khi ấy, dưới bàn tay của ông Quyền và đám bạn sáo tre cũng bắt đầu được tập khoét, tập chỉnh âm…

“Thời điểm đó, sáo để gắn vào diều thường được làm bằng cây gai gạo, to chỉ bằng ngón tay. Đây là một loại cây mềm, dễ gọt và nhẹ, chúng tôi vẫn thường gọi là sáo ro ro hay sáo còi và được gắn vào những chiếc diều nhỏ. Với những chiếc diều lớn hơn, sáo thường được làm bằng tre và phải mất cả chục công mới hình thành được một chiếc hoàn chỉnh và khi thả diều sáo khoảng 3-4m, thì phải cần đến từ 5-6 người”, ông Quyền chia sẻ.

Để được đánh giá là một con diều sáo tốt, những người am hiểu diều sáo như nghệ nhân Nguyễn Văn Quyền thường đánh giá chất lượng qua màu sắc của cánh điều, âm thanh của tiếng sáo và mức độ “đứng” lâu trên không trung của diều. Tiếng sáo vừa phải trong trẻo, du dương, tưởng như vang vọng cả trên trời, dưới đất, vừa hài hòa thanh âm giữa các sáo trong cùng một bộ. Làm diều sáo rất công phu, mà công phu nhất chính là làm sao chỉnh âm được tiếng sáo cho đều, theo nghệ nhân Nguyễn Văn Quyền nhiều cụ cao niên thời xưa làm diều sáo rất nhiều, nhưng để có được một diều sáo ưng ý có thể cả đời chỉ làm được vài ba cái.

Một đời giữ nghề

Làm được diều sáo không dễ, nhất là với những người chưa có kinh nghiệm và không hiểu rõ về cách lựa chọn nguyên vật liệu, luật lý và đặc biệt là khả năng thẩm âm. Theo nghệ nhân Nguyễn Văn Quyền, để làm được diều sáo ưng ý khó khăn đầu tiên là phải làm được cốt xương chắc chắn. Muốn có được một diều sáo tốt, công đoạn tạo cốt xương đôi khi mất đến cả ngày, đó là chưa nói đến việc căn chuẩn để hoàn chỉnh, dán giấy…

Theo ông Quyền, nguyên liệu được dùng chủ yếu là tre, tre được sử dụng để làm cốt xương cho diều và dùng để làm sáo. Tre thường phải là loại tre già, có ngọn (tre cụt ngọn sẽ giòn và thường bị mọt), mấu tre phải đều và đặc biệt khi chặt tre ra thì sơ tre phải đỏ. Chọn được nguyên liệu như vậy thì khi về chẻ, phơi, tre sẽ không bị ngót và không bị mọt, gặp nắng mưa không bị nứt, khi làm sáo cũng sẽ có tiếng vang, có bề sâu âm điệu.

Ngày xưa tre cũng còn được dùng để làm lạt buộc diều, vì thế khi chẻ lạt xong thường thì các cụ sẽ luộc qua lạt bằng nước xôi để có độ dẻo, độ bền. Giấy dùng để dán cánh diều phải là giấy bản, keo dán giấy cũng là loại keo rất đặc biệt được chế từ loại quả miền biến có độ dính chắc chắn. Diều sáo trông đơn giản nhưng phải khéo tay mới làm được. Ngày trước chưa có loại dây dù, dây neo thường là dây mây, sợi nhỏ được đập dập, xoắn lại rồi thắt nối thành sợi dây dài chừng dăm bảy trăm mét.

“Làm diều sáo, ngoài việc dựng bộ cốt xương cho diều thì công đoạn làm sáo là khó khăn và phức tạp nhất. Tùy theo số lượng ống sáo, mà thời gian làm dài ngắn khác nhau, nhưng trung bình mất khoảng từ 3-7 ngày. Thú chơi sáo cũng kỳ công, trước đây các cụ áp dụng theo thuyết âm dương và người chơi chỉ chơi sáo một (còn gọi là hữu nguyên), sáo đôi (lương nghi), sáo ba (tam tài) và sáo năm (ngũ thường); các ống sáo này sau đó được xâu lại bằng một thanh tre gọi là chằm rồi buộc chặt lại với xương sống diều. Đặc biệt, trong thú chơi diều sáo, sáo bốn được coi là “đại kỵ” và bởi theo lý giải, bốn ứng với ngôn hạnh của người phụ nữ cho nên không được dùng”, ông Quyền lý giải.

Với những cống hiến của mình trong việc gìn giữ, bảo tồn văn hóa dân gian, năm 2019, ông Quyền được Nhà nước phong tặng danh hiệu nghệ nhân Ưu tú trong lĩnh vực diều sáo. Đây là nguồn động viên lớn để ông tiếp tục nuôi dưỡng đam mê diều sáo nhằm gìn giữ, phát huy nét văn hóa đẹp của quê hương.

Do sự phức tạp khi làm diều sáo truyền thống, hiện nay diều sáo đã được làm đơn giản hơn, theo đó cốt xương diều hay áo diều đều được sử dụng bằng những vật liệu mới như vải dù, vải polyester, dễ may, nhẹ, dễ tháo lắp khỏi khung diều và mầu sắc đa dạng hơn. Đặc biệt, bộ sáo cũng thay đổi theo sở thích của người chơi, theo đó ống được gắn nhiều hơn có loại lên đến 15 – 17 ống. Ống sáo cũng được chia làm hai phần bởi vách ngăn ở giữa bằng gỗ. Hai phần càng đều nhau thì tiếng kêu của sáo càng cộng hưởng và vang xa, đặc biệt đường kính ống phải làm sao để hợp âm phải “ăn” với nhau, tạo nên một hợp âm mong muốn.

Ngoài ra, nắp sáo được làm từ các loại gỗ nhẹ, mềm như gỗ mít, gỗ vàng tâm, gỗ dổi nhưng với những người mới làm, theo ông Quyền, họ có thể làm bằng gỗ keo. Tùy vào độ lớn bé của ống sáo để làm nắp có kích cỡ tương ứng. Người làm không chỉ phải khéo tay vì cần đến những kỹ thuật như cưa, chạm, bào, mài… mà còn phải rất kiên trì, chịu khó nếu muốn làm ra những nắp sáo tròn, nhẵn, nhẹ, đặc biệt miệng sáo phải được khoét một lỗ dài bằng đường kính trong của ống sáo.

Sáo diều kêu hay hoặc không hay phụ thuộc vào kỹ thuật khoét miệng sáo, chưa nói đến việc quyết định âm thanh to nhỏ, đổ hồi mau thưa. Nghĩa là miệng sáo phải được khoét thật cân, bởi lệch một chút đã có thể làm méo tiếng sáo. Theo đó, căn cứ vào tiếng kêu mà người chơi diều sáo đặt các tên gọi khác nhau cho sáo như sáo còi (nhỏ nhất), sáo ro ro, sáo vô vô, sáo đu đu, sáo ìm ìm (to nhất).

Là thú vui tao nhã nhưng mang nhiều giá trị văn hóa dân gian, tiếc thay vì cuộc sống mưu sinh, vì thời đại công nghệ số khiến giới trẻ hiện nay xao nhãng với cách làm diều sáo truyền thống. Với mong muốn gìn giữ và truyền thụ lại giá trị văn hóa dân gian, hiện nay nghệ nhân Nguyễn Văn Quyền vẫn thường được mời đến Bảo tàng Dân tộc học tham gia chương trình bảo tồn trò chơi dân gian, giới thiệu và hướng dẫn các bạn trẻ học làm diều sáo.

Để gìn giữ và phát huy giá trị văn hóa dân gian tại địa phương, năm 2013, ông Quyền cùng với những người yêu thích diều sáo tại địa phương đã thành lập Câu lạc bộ Diều sáo Cao Viên, rồi tham gia thành lập câu lạc bộ Diều sáo Thanh Oai. Đặc biệt, với những cống hiến của mình trong việc gìn giữ, bảo tồn văn hóa dân gian, năm 2019, ông Quyền được Nhà nước phong tặng danh hiệu nghệ nhân Ưu tú trong lĩnh vực diều sáo. Đây là nguồn động viên lớn để ông tiếp tục nuôi dưỡng đam mê diều sáo nhằm gìn giữ, phát huy nét văn hóa đẹp của quê hương.

Đỗ Đạt

Có thể bạn quan tâm

Nên xem

Mỗi học sinh được đăng ký nguyện vọng dự tuyển vào tối đa 3 trường công lập

Mỗi học sinh được đăng ký nguyện vọng dự tuyển vào tối đa 3 trường công lập

(LĐTĐ) Trong kỳ tuyển sinh vào lớp 10 Trung học phổ thông (THPT) công lập không chuyên năm học 2024 - 2025 tại Hà Nội, mỗi học sinh được đăng ký nguyện vọng dự tuyển vào tối đa 3 trường THPT công lập.
Khen thưởng nữ điều dưỡng ép tim cứu du khách nước ngoài

Khen thưởng nữ điều dưỡng ép tim cứu du khách nước ngoài

(LĐTĐ) Chiều 28/3, điều dưỡng Đặng Thị Hạ, 29 tuổi, người ép tim cứu sống du khách nước ngoài bị ngừng tim trong nhà hàng, được lãnh đạo Bệnh viện Bạch Mai khen thưởng.
Tuyển sinh vào lớp 10 tại Hà Nội: Thí sinh thi các môn chuyên vào ngày 10/6

Tuyển sinh vào lớp 10 tại Hà Nội: Thí sinh thi các môn chuyên vào ngày 10/6

Theo Kế hoạch tuyển sinh vào lớp 10 Trung học phổ thông (THPT) năm học 2024 - 2025 của Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội, ngay sau khi kết thúc hai ngày thi vào các trường THPT công lập không chuyên (ngày 8 - 9/6), các thí sinh đăng ký dự tuyển vào lớp 10 chuyên thuộc các trường THPT chuyên và có lớp chuyên sẽ làm bài thi các môn chuyên vào ngày 10/6.
Yêu cầu thực hiện nghiêm quy định hóa đơn điện tử với hoạt động kinh doanh, bán lẻ xăng dầu

Yêu cầu thực hiện nghiêm quy định hóa đơn điện tử với hoạt động kinh doanh, bán lẻ xăng dầu

(LĐTĐ) Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên vừa ký ban hành Công điện hỏa tốc số 2036/CĐ-BCT gửi Tổng cục Quản lý thị trường (QLTT) và Cục QLTT các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương về việc thực hiện nghiêm quy định về hóa đơn điện tử đối với hoạt động kinh doanh, bán lẻ xăng dầu.
Liên đoàn Lao động huyện Mỹ Đức trao quyết định thành lập 22 Công đoàn cơ sở

Liên đoàn Lao động huyện Mỹ Đức trao quyết định thành lập 22 Công đoàn cơ sở

(LĐTĐ) Chiều 28/3, Liên đoàn Lao động (LĐLĐ) huyện Mỹ Đức đã tổ chức Hội nghị công bố quyết định giải thể Công đoàn cơ quan Dân Đảng, Công đoàn UBND huyện; trao quyết định thành lập 22 Công đoàn cơ sở (CĐCS).
TP.HCM: 90% chó mèo đã được tiêm phòng bệnh dại

TP.HCM: 90% chó mèo đã được tiêm phòng bệnh dại

(LĐTĐ) TP.HCM là địa phương duy nhất đạt chứng nhận vùng an toàn dịch bệnh động vật đối với bệnh dại ở cấp tỉnh (toàn bộ thành phố, với tỷ lệ tiêm phòng bệnh dại đạt trên 90% tổng đàn chó mèo).
Doanh nghiệp FDI “tố” Cục Thuế Đồng Nai “ngâm” hồ sơ

Doanh nghiệp FDI “tố” Cục Thuế Đồng Nai “ngâm” hồ sơ

(LĐTĐ) Doanh nghiệp đầu tư nước ngoài (FDI) cho rằng, theo quy định của pháp luật trong thời gian 5 ngày cơ quan nhà nước phải giải quyết hồ sơ cho doanh nghiệp (DN) nhưng Cục Thuế Đồng Nai “ngâm” từ 2 đến 3 tháng.

Tin khác

Giới thiệu tài liệu "Hỗ trợ hành vi tích cực cho trẻ có rối loạn phổ tự kỉ"

Giới thiệu tài liệu "Hỗ trợ hành vi tích cực cho trẻ có rối loạn phổ tự kỉ"

(LĐTĐ) Nhằm cung cấp thêm kiến thức và kỹ năng để cha mẹ có thể thực hành hỗ trợ cho trẻ có rối loạn phổ tự kỉ tại gia đình, ngày 28/3, tại Hà Nội, Quỹ Bảo trợ em Việt Nam tổ chức Hội thảo giới thiệu tài liệu "Hỗ trợ hành vi tích cực cho trẻ có rối loạn phổ tự kỉ”.
Cơ hội giúp lao động nữ tạo lập sinh kế bền vững

Cơ hội giúp lao động nữ tạo lập sinh kế bền vững

(LĐTĐ) Mô hình “Cùng MAGGI nấu nên cơ nghiệp”, đã cung cấp kiến thức kinh doanh, kỹ năng nấu nướng, hỗ trợ vốn cho nhiều chị em khởi nghiệp, mở mới hoặc nâng cấp quán ăn, từ đó phát triển bản thân, xây dựng mô hình dịch vụ gia đình, góp phần phát triển kinh tế gia đình và truyền cảm hứng cho cộng đồng.
Bàn giao 11 hệ thống máy lọc nước cho các trường học tại Đà Nẵng

Bàn giao 11 hệ thống máy lọc nước cho các trường học tại Đà Nẵng

(LĐTĐ) Quỹ Coca-Cola Foundation - Tổ chức từ thiện toàn cầu thuộc Công ty Coca-Cola vừa phối hợp cùng Sở Giáo dục và Đào tạo thành phố Đà Nẵng và Trung tâm Sức khỏe Gia đình và Phát triển Cộng đồng - CFC Việt Nam tổ chức bàn giao 11 hệ thống máy lọc nước uống tại vòi cho các trường THCS trên địa bàn thành phố Đà Nẵng.
Lan tỏa những câu chuyện cảm động về cha và con gái

Lan tỏa những câu chuyện cảm động về cha và con gái

(LĐTĐ) Sáng ngày 27/3, Tạp chí Gia đình Việt Nam đã tổ chức Lễ phát động cuộc thi viết về “Cha và con gái” lần thứ 2, năm 2024.
Tháng Ba nói gì với em

Tháng Ba nói gì với em

(LĐTĐ) Tháng ba, với những cơn gió ấm áp thổi qua, đã gửi đến em lời yêu thương nhẹ nhàng. Trong ánh mắt anh tràn đầy trìu mến, em tìm thấy câu trả lời cho những băn khoăn của mình. Đôi mắt ấy, như đang kể em nghe về một mùa xuân đang sắp qua, về một thế giới đầy sắc màu và niềm vui mới mẻ.
Cây Gòn - người bạn tuổi thơ

Cây Gòn - người bạn tuổi thơ

(LĐTĐ) Men theo con đường cỏ, băng qua những ô ruộng xinh xinh là đường mòn dẫn về xóm tôi, một xóm nghèo trên dải đất hẹp miền Trung. Nhìn từ xa, xóm nhỏ bao trùm bởi một màu xanh cây cỏ. Mỗi dịp xuân về, cây lá hân hoan, rặng dừa, rặng tre xanh mướt rì rào. Những lùm chuối non tơ ong óng màu nắng mới. Chỉ riêng cây gòn đầu xóm đứng sừng sững với những chùm trái xanh treo lủng lẳng, đung đưa như một tháp nến khổng lồ xanh rờn, thật đẹp mắt. Chắc là cây muốn đón chào chúng tôi, những người làng thân yêu đi xa trở về.
Hàng chục nghìn người “cháy” hết mình tại sự kiện vì môi trường “Ngày hội Xanh”

Hàng chục nghìn người “cháy” hết mình tại sự kiện vì môi trường “Ngày hội Xanh”

(LĐTĐ) Ngày 24/3, sự kiện “Ngày hội Xanh” do Quỹ Vì tương lai xanh (thuộc tập đoàn Vingroup) lần đầu tiên tổ chức đã diễn ra trên quy mô lớn tại tại Grand World, Ocean City. Chuỗi hoạt động về môi trường sôi động, hấp dẫn đã thu hút hàng chục nghìn người tham gia.
Triển khai nhiều giải pháp nhằm chặn tin nhắn rác

Triển khai nhiều giải pháp nhằm chặn tin nhắn rác

(LĐTĐ) Để ngăn chặn tin nhắn rác, Bộ Thông tin và Truyền thông tiếp tục triển khai các biện pháp bảo đảm sim chính chủ, xử lý triệt để tình trạng một thuê bao sở hữu nhiều sim, quy định nghĩa vụ của doanh nghiệp phải xác thực, quản lý thông tin thuê bao, xử lý các sim có thông tin không đầy đủ…
Ngày 26/3, ký ức của những năm 90

Ngày 26/3, ký ức của những năm 90

(LĐTĐ) Ngày 26/3 không chỉ là dấu mốc của Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh mà còn gợi nhớ tuổi trẻ rực rỡ, nhiệt huyết của thế hệ 8x đời đầu, khi Huy hiệu đoàn là niềm tự hào, là ước mơ và sự trưởng thành.
Thủ phủ dâu tằm ngoại thành Hà Nội tất bật thu hoạch

Thủ phủ dâu tằm ngoại thành Hà Nội tất bật thu hoạch

(LĐTĐ) Những ngày này, người dân xã Dương Liễu (huyện Hoài Đức) tất bật thu hoạch vườn dâu tằm trĩu quả, chín mọng để kịp xuất hàng cho thương lái.
Xem thêm
Phiên bản di động