Người giữ lửa nghề Tò he

Hơi thở văn hóa từ đất và sắc màu

Nghề nặn Tò he vốn là một trò chơi dân gian có từ lâu đời, gắn liền với ký ức tuổi thơ của bao thế hệ người Việt. Những con giống nhỏ xinh như con gà, con voi, ông bụt, cô tiên…được nặn từ bột gạo nhuộm màu thực phẩm không chỉ là món quà trẻ thơ, mà còn là kết tinh của sự khéo léo, óc thẩm mỹ và chiều sâu văn hóa dân gian.

Tuy nhiên, giữa những biến động của thời đại, làng nghề Tò he Xuân La, cái nôi duy nhất còn lưu giữ được nét tinh hoa cổ truyền ấy, từng đối mặt với nguy cơ mai một. Sự suy giảm về lượng nghệ nhân, sự thiếu mặn mà của thế hệ trẻ và áp lực kinh tế đã khiến nhiều người bỏ nghề, khiến nghề truyền thống đứng bên bờ vực lãng quên.

Nghệ nhân Nguyễn Văn Thành hơn 30 năm cống hiến không mỏi mệt cho nghệ thuật truyền thống.

Chính trong hoàn cảnh ấy, nghệ nhân Nguyễn Văn Thành đã đứng lên như một người thủ lĩnh văn hóa. Sinh ra và lớn lên trong cái nôi của nghề, anh không chỉ chứng kiến sự hưng thịnh mà còn trăn trở khi thấy làng nghề dần mai một. Không chấp nhận để một di sản quý báu bị thất truyền, anh đã quy tụ các nghệ nhân và những người tâm huyết để thành lập Câu lạc bộ Làng nghề Tò he, giữ lửa đam mê và khơi nguồn sáng tạo.

Khi đó, trên cương vị Chủ nhiệm - Chủ tịch Chi hội Di sản Văn hóa câu lạc bộ làng nghề truyền thống Tò he thôn Xuân La, anh không ngừng thúc đẩy các hoạt động phục hồi, sáng tạo và quảng bá nghề nặn Tò he bằng tinh thần trách nhiệm và tầm nhìn xa rộng.

Không chỉ dừng lại ở việc bảo tồn, Nguyễn Văn Thành còn mang trong mình khát vọng phát triển. Anh đã phối hợp tổ chức nhiều hội thảo, hội thi, liên hoan văn hóa có quy mô lớn, góp mặt trong nhiều sự kiện trọng đại như Đại lễ 1000 năm Thăng Long - Hà Nội, các chương trình giao lưu văn hóa quốc tế tại Thái Lan, Trung Quốc...

Những sản phẩm kỷ lục như rồng thời Lý, rùa vàng, mâm ngũ quả hay bông sen Tò he không chỉ thể hiện tay nghề điêu luyện mà còn hàm chứa chiều sâu văn hóa, khơi dậy niềm tự hào dân tộc. Tò he từ chỗ là món quà chơi dân gian nay đã vươn lên thành hình thức nghệ thuật mang giá trị thẩm mỹ, giáo dục, du lịch và truyền thông sâu sắc.

Truyền cảm hứng cho thế hệ trẻ

Với tinh thần cầu thị và sáng tạo không ngừng, Nguyễn Văn Thành không ngại thử nghiệm các hình thức mới để đưa Tò he đến gần hơn với giới trẻ. Anh thường xuyên phối hợp với các trường đại học như Đại học Sư phạm Hà Nội, Đại học Ngoại ngữ, các trường mầm non và tiểu học… để truyền dạy kỹ năng nặn Tò he cho sinh viên, học sinh.

Qua những buổi trải nghiệm và thực hành, học sinh không chỉ được rèn luyện kỹ năng thủ công mà còn học cách trân trọng văn hóa truyền thống. Tò he nhờ đó trở thành một phần của giáo dục thẩm mỹ, nuôi dưỡng tâm hồn và tình yêu dân tộc cho thế hệ tương lai.

Nghệ nhân Nguyễn Văn Thành còn được xem là “người truyền lửa” cho thế hệ trẻ qua từng nắm bột, từng đường nét nhỏ bé của con giống dân gian.

Không khó để bắt gặp hình ảnh nghệ nhân Nguyễn Văn Thành xuất hiện trên các kênh truyền hình lớn như VTV1, VTV3, VTV4, VTV5... qua các chương trình thiếu nhi, phim tài liệu hay chuyên mục quảng bá văn hóa. Anh không chỉ nặn Tò he trên truyền hình, mà còn kể chuyện, lan tỏa tình yêu nghề, truyền cảm hứng về một hành trình gìn giữ và làm sống lại những giá trị dân gian. Nhờ vậy, hình ảnh người nghệ nhân dân gian đã vượt khỏi khuôn khổ làng nghề, trở thành biểu tượng của bản sắc văn hóa Việt trong thời đại mới.

Hơn 30 năm cống hiến không mỏi mệt cho nghệ thuật truyền thống, Nguyễn Văn Thành đã được Nhà nước và các cấp, ngành trao tặng nhiều phần thưởng cao quý: danh hiệu Nghệ nhân Hà Nội (2013), Nghệ nhân ưu tú (2015) và đặc biệt là Nghệ nhân nhân dân (2022), danh hiệu cao quý nhất dành cho những người làm nghề thủ công truyền thống. Nhưng với anh, phần thưởng lớn nhất không phải là bằng khen, mà là ánh mắt háo hức của lũ trẻ, là tiếng vỗ tay của du khách, là ánh lên niềm tin rằng văn hóa dân tộc sẽ không bị lãng quên.

Ở nghệ nhân Nguyễn Văn Thành, người ta thấy rõ tinh thần “Học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh”. Anh sống giản dị, khiêm nhường, làm việc tận tụy, luôn lấy lợi ích cộng đồng, gìn giữ truyền thống dân tộc làm kim chỉ nam. Sự kiên trì, óc sáng tạo và lòng yêu nghề của anh không chỉ góp phần giữ lửa cho nghề nặn Tò he, mà còn thắp lên niềm tin về sức sống mãnh liệt của văn hóa dân gian Việt Nam trong thời đại mới.

Nguyễn Văn Thành, một người thợ nặn đất bình dị nhưng mang trong mình tâm hồn của một nghệ sĩ lớn, một người Việt Nam tiêu biểu với trái tim hướng về cội nguồn.

Phạm Thị Phượng - H.Duy