Kỳ 2: Giám sát không chỉ “đúng”, “trúng”, mà phải sâu sát, kịp thời

Chỉ rõ những khó khăn, vướng mắc

Phát biểu khai mạc Diễn đàn của Quốc hội về hoạt động giám sát ngày 6/8/2025, Ủy viên Bộ Chính trị, Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn khẳng định, “hoạt động giám sát thể hiện rõ quan điểm đồng hành của Quốc hội với Chính phủ, kịp thời tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc dưới sự lãnh đạo của Đảng”.

Lãnh đạo Quốc hội đã thẳng thắn, cầu thị và trách nhiệm lắng nghe các ý kiến đa chiều, phản ánh thực tiễn tổ chức hoạt động giám sát hiện nay, những khó khăn, tồn tại trong phương thức, phối hợp, tổ chức thực hiện cũng như những đề xuất, góp ý để hoạt động giám sát thực sự hiệu lực, hiệu quả, đáp ứng yêu cầu trong giai đoạn phát triển mới.

Ủy viên Trung ương Đảng, Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội Phan Văn Mãi cho rằng, trong bối cảnh tổ chức bộ máy nhà nước, nhất là hệ thống hành chính và các cơ quan trong bộ máy chính trị, đang được tinh gọn tổ chức, sắp xếp lại theo hướng hiệu lực, hiệu quả, thì yêu cầu đối với công tác giám sát không chỉ là giám sát đúng, trúng, mà còn phải sâu sát, kịp thời và có khả năng dẫn dắt, kiến tạo chính sách.

Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn phát biểu khai mạc Diễn đàn của Quốc hội về hoạt động giám sát. Ảnh: Quốc hội

Từ kinh nghiệm tham gia Đoàn giám sát việc thực hiện chính sách, pháp luật về quản lý thị trường bất động sản và phát triển nhà ở xã hội, đại biểu Quốc hội hoạt động chuyên trách tại Ủy ban Kinh tế và Tài chính Phan Đức Hiếu cho rằng, giám sát chuyên đề của Quốc hội nên tập trung vào đánh giá tác động của chính sách, các chương trình, các luật do Quốc hội ban hành nhằm xem xét tác động thực tế có đặt ra như khi xây dựng văn bản pháp luật không.

Đồng thời, có tác động không mong muốn hoặc bất lợi tới đối tượng người dân hoặc đối tượng khác hay không; tập trung đánh giá hiệu quả của việc thực thi nhằm tìm ra cách thực thi tốt hơn hoặc tìm ra giải pháp hoàn thiện thể chế.

Đại biểu Phan Đức Hiếu cũng kiến nghị bổ sung thêm các quy định xác định rõ mục tiêu và nội dung giám sát chuyên đề, xác đinh rõ trách nhiêm của các thành viên Đoàn giám sát đối với kết quả giám sát, đảm bảo tính độc lập giữa hoạt động giám sát và sự lãnh đạo, chỉ đạo của Hội đồng dân tộc, Ủy ban và vụ chuyên môn.

Đại biểu Quốc hội hoạt động chuyên trách tại Ủy ban Kinh tế và Tài chính Phan Đức Hiếu.

Đồng thời bổ sung quy định để xác định rõ giá trị pháp lý của Nghi quyết giám sát và chế tài trong trường hợp không thực hiện đầy đủ, kịp thời nghị quyết giám sát, bổ sung quy định nhằm nâng cao chất lượng và tính đầy đủ thông tin báo cáo phục vụ cho công tác giám sát…

Chọn đúng vấn đề bức xúc, cấp thiết

Từ thực tiễn công tác giám sát, đại biểu Đặng Bích Ngọc, Phó Trưởng đoàn chuyên trách Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Phú Thọ cho rằng, hoạt động giám sát sẽ hiệu quả hơn khi chọn đúng vấn đề bức xúc, cấp thiết mà cử tri và xã hội quan tâm.

Việc tập trung giám sát các lĩnh vực “nóng” (đầu tư công, an sinh xã hội, y tế cơ sở, cải cách hành chính, môi trường...) đã giúp kiến nghị giám sát “trúng” và “đúng”, tạo được đồng thuận cao và sức ép đủ lớn để cơ quan chức năng phải xem xét, giải quyết. Ngược lại, nếu chọn nội dung dàn trải, không sát thực tế địa phương thì giám sát dễ hình thức, không phát huy hiệu quả.

Bên cạnh đó, để giám sát hiệu quả, cần huy động sự tham gia của chuyên gia, nhà khoa học, đại diện đoàn thể, Hội đồng nhân dân, Mặt trận Tổ quốc và báo chí. Việc này giúp nâng cao tính khách quan, phản biện và cơ sở khoa học cho các kết luận, đồng thời tăng uy tín và hiệu quả kiến nghị giám sát.

Diễn đàn giám sát của Quốc hội.

Đại biểu Thạch Phước Bình (Đoàn ĐBQH tỉnh Vĩnh Long) đề xuất cần tăng cường cơ chế xử lý sau giám sát. Cụ thể, Quốc hội cần ban hành các quy định chi tiết, bắt buộc các cơ quan, tổ chức được giám sát phải thực hiện nghiêm túc các kiến nghị của Quốc hội. Đồng thời, cần có quy trình giám sát việc thực hiện các kiến nghị này, bảo đảm các kiến nghị được triển khai hiệu quả.

Cùng với đó, cần xây dựng cơ chế, chế tài cụ thể đối với các cơ quan, tổ chức không thực hiện hoặc thực hiện không đầy đủ các kiến nghị của Quốc hội như xử lý kỷ luật đối với người đứng đầu cơ quan, giảm ngân sách, hoặc thậm chí đề xuất miễn nhiệm đối với các chức danh không hoàn thành trách nhiệm sau giám sát…

Đại biểu Thạch Phước Bình cũng cho rằng, Quốc hội cần công khai rộng rãi kết quả các cuộc giám sát, bao gồm cả những kiến nghị và các biện pháp xử lý đã thực hiện, giúp người dân và các tổ chức xã hội có thể theo dõi, đánh giá, đóng góp ý kiến cho hoạt động giám sát của Quốc hội.

Lắng nghe để hoàn thiện

Còn theo đại biểu Quốc hội Khóa XII, XIII, TS. Trần Văn, Quốc hội với vai trò giám sát tối cao không những giám sát chất lượng ban hành văn bản pháp luật mà còn phải chuyển trọng tâm sang giám sát việc thực thi, hậu kiểm các quy phạm pháp luật để phát hiện các điểm nghẽn, lỗ hổng, đồng thời chủ động “kích hoạt" sửa đổi, hoàn thiện pháp luật kịp thời.

Phiên chuyên đề thứ hai tại Diễn đàn về hoạt động giám sát của Quốc hội.

Theo GS. TS Nguyễn Minh Đoan, giảng viên Trường Đại học Luật Hà Nội, Quốc hội cần tiếp tục nghiên cứu để xác định rõ hơn phạm vi, đối tượng, phương pháp, hình thức giám sát tối cao; nâng cao chất lượng hoạt động chất vấn, giải trình, giám sát văn bản quy phạm pháp luật, chú trọng việc theo dõi, xem xét, đôn đốc việc thực hiện các kiến nghị sau giám sát; thực hiện nghiêm việc lấy phiếu tín nhiệm của Quốc hội. Trong các hình thức giám sát, theo ông, nên coi trọng hình thức chất vấn và giải trình.

Trong Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và Hội đồng nhân dân phải xây dựng được cơ chế theo dõi, đôn đốc việc thực hiện các kết luận giám sát; quy định rõ trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức, cá nhân trong việc thực hiện khuyến nghị, kết luận giám sát…

TS Bùi Tiến Hanh, Học viện Tài chính cho rằng, cần tăng cường giám sát thường xuyên hơn đối với toàn bộ quá trình thực hiện ngân sách nhằm kịp thời chấn chỉnh quá trình thực hiện ngân sách nhà nước. Đồng thời, đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và chuyển đổi số trong lĩnh vực ngân sách nhà nước nhằm nâng cao hiệu lực và hiệu quả giám sát…

Theo đại biểu Hoàng Văn Cường (Hà Nội), giám sát phải song hành, đồng hành với quá trình thực thi chính sách, pháp luật để phát hiện kịp thời các vướng mắc, chứ không phải thực thi xong mới giám sát. Theo ông, giám sát mang lại lợi ích cho đối tượng được giám sát nhiều hơn, vì vậy, hoạt động giám sát cần được thực hiện thường xuyên, liên tục, không chỉ sau khi có vấn đề phát sinh.

Theo Phó Thủ tướng Chính phủ Lê Thành Long, Diễn đàn “Giám sát của Quốc hội để kiến tạo phát triển” là sáng kiến kịp thời, thiết thực. Ảnh: Quốc hội

Theo Phó Thủ tướng Chính phủ Lê Thành Long, Diễn đàn “Giám sát của Quốc hội để kiến tạo phát triển” là sáng kiến kịp thời, thiết thực, thể hiện rõ tinh thần không ngừng đổi mới, sự đồng hành của Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội với Chính phủ trong việc hoàn thiện thể chế, chính sách, pháp luật.

Phó Thủ tướng đánh giá cao những kiến nghị sau giám sát đã chỉ rõ những khó khăn, vướng mắc trong các quy định của pháp luật, xác định rõ trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức liên quan. Đồng thời đưa ra nhiều giải pháp cụ thể, khả thi, sát thực tiễn, góp phần cùng Chính phủ, các bộ, ngành, địa phương kịp thời tháo gỡ các điểm nghẽn về thể chế, đưa pháp luật vào thực tiễn đời sống, với mục tiêu kiến tạo và phát triển của đất nước.

Còn theo Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn, mục tiêu của giám sát, không có gì khác, chính là góp phần hoàn thiện chính sách, pháp luật, bảo đảm kỷ luật, kỷ cương, nâng cao hiệu quả hoạt động của bộ máy nhà nước