Giữ “chất” Hà Nội trong quy hoạch phát triển Thủ đô

Mảnh đất giàu tiềm năng

Ngoại thành Hà Nội vẫn lưu giữ nhiều ngôi làng mang đậm dấu ấn thời gian. Tôi từng đi qua những miền trầm tích ấy: làng Nghiêm Xá (xã Nghiêm Xuyên, huyện Thường Tín), làng Chử Xá (xã Văn Đức, huyện Gia Lâm), làng Lai Xá (xã Kim Chung, huyện Hoài Đức)… Mỗi làng cổ đều như một trang sách mở, kể lại câu chuyện của bao thế hệ đi qua. Dù trải qua biết bao biến thiên của thời gian, các làng vẫn giữ được vẻ đẹp riêng, không thể pha lẫn, một chất mộc mạc, bình dị mà cũng đầy tự hào.

Làng cổ Đường Lâm (Sơn Tây) là một minh chứng sinh động cho “chất” Bắc Bộ không phai nhạt. Đường Lâm toát lên sự chất phác của một làng quê thuần nông, đặc trưng của đồng bằng Bắc Bộ. Ở đây, không chỉ có những di tích cổ kính như đình Mông Phụ, chùa Mía, đình Cam Lâm hay nhà thờ Thám hoa Giang Văn Minh… mà còn là một không gian sống vẫn giữ được hơi thở của quá khứ. Những ngôi nhà cổ vài trăm năm tuổi lặng lẽ ẩn mình trong màu thời gian, những cổng đá ong rêu phong, những ngõ nhỏ lát gạch nghiêng, tất cả tạo nên một bức tranh xưa giữa dòng chảy hiện đại.

Quy hoạch Thủ đô xác định thành phố Hà Nội là trung tâm, động lực thúc đẩy phát triển vùng Đồng bằng sông Hồng.

Khác với Đường Lâm, làng Cự Đà (xã Cự Khê, huyện Thanh Oai) lại mang một phong vị rất riêng, đó là sự giao thoa tinh tế giữa làng quê Bắc Bộ và dấu ấn kiến trúc Pháp cổ kính. Ông Vũ Văn Bằng, cựu Trưởng ban Văn hóa xã Cự Khê, người được ví như “pho sử sống” của Cự Đà kể rằng, đây là làng cổ đầu tiên và duy nhất ở Việt Nam có số nhà, biển tên ngõ, xóm như ở phố. Dấu vết của một thời thịnh vượng vẫn còn đó: những ngôi nhà lợp ngói âm dương, sân lát gạch vuông Bát Tràng, chuối sau cau trước, chum tương bể nước… Trong không gian ấy, hoành phi, câu đối, cửa võng vẫn treo trang trọng những lời răn dạy của tổ tiên, như nhắc nhở cháu con hôm nay không quên cội nguồn.

Chính những ngôi làng cổ như thế này là “chất” Hà Nội - chất của một đô thị vừa hiện đại vừa không quên những tầng ký ức đã bồi đắp nên sự trầm lắng và phong phú trong bản sắc văn hóa của Thủ đô.

Ngoài những di tích đậm đặc chiều sâu lịch sử, Hà Nội còn được biết đến như một thành phố bên sông. Trong cuốn sách “Hà Nội còn một chút này”, nhà nghiên cứu Nguyễn Ngọc Tiến từng viết: “Cũng như nhiều đô thị cổ trên thế giới, Thăng Long - Hà Nội có nhiều con sông bao quanh, lớn nhất là sông Hồng. Sông Hồng kéo dài 120 cây số bao quanh Hà Nội và nhìn từ trên cao hay qua bản đồ, Hà Nội giống như một bán đảo. Xưa sông Đà, sông Hồng là tuyến giao thông nối nhiều vùng đất với kinh đô Thăng Long, chuyên chở hàng hóa đi các nơi. Hai con sông này là hào tự nhiên ngăn bước chân quân xâm lược, cung cấp thủy sinh cho các làng ven sông”.

Quả đúng vậy. Hà Nội từ lâu đã gắn bó chặt chẽ với sông Hồng, không chỉ như một yếu tố tự nhiên, mà còn là phần hồn trong lịch sử và văn hóa. Hà Nội là minh chứng sống động cho một văn hóa ven sông - nơi các đình, đền, chùa nổi tiếng như đình Chèm, đền Dầm, chùa Bồ Đề; nơi những lễ hội như đền Và, Chử Đồng Tử vang danh muôn thuở; nơi những làng nghề thủ công tinh hoa như Bát Tràng vẫn âm thầm tồn tại, gắn bó với đôi bờ đỏ nặng phù sa.

Bên sông, bao thế hệ đã sinh sống, lập nghiệp, dựng nên những cộng đồng làng xã thấm đẫm truyền thống. Văn hóa sông Hồng không chỉ lưu dấu trong những mái đình rêu phong hay những con thuyền bồng bềnh, mà còn trong nhịp sống thường ngày: những buổi chợ quê tấp nập, những phiên chợ nổi ven sông, những bài dân ca chòng chành trên sóng nước. Đó là “chất” đặc trưng, là bản sắc không thể trộn lẫn dù trải qua bao thăng trầm lịch sử, dù lớp lớp phố phường ngày nay đang hiện đại hóa.

Hà Nội hôm nay vẫn là thành phố bên sông. Sông Hồng không chỉ bồi đắp phù sa cho những bãi ngô bãi chuối, mà còn nuôi dưỡng ký ức, nuôi dưỡng một tinh thần lạc quan, phóng khoáng, nét đặc trưng riêng có của người Hà Nội. Giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa ven sông ấy chính là giữ cho Thủ đô một dòng chảy ký ức nơi xưa và nay cùng hòa nhịp, làm nên sức sống trường tồn của mảnh đất nghìn năm.

Quy hoạch để Thủ đô phát triển xứng tầm

Quy hoạch luôn được ví như “linh hồn” của sự phát triển đô thị - cốt lõi của mọi vấn đề, chìa khóa để vẽ nên diện mạo của một thành phố. Một tầm nhìn xa, một bản quy hoạch bài bản không chỉ kiến thiết nên một Hà Nội hiện đại, sầm uất mà còn là lời hứa với tương lai về một đô thị không chắp vá, không lạc nhịp.

Hà Nội hôm nay đang bước vào một thời kỳ mới, mang theo khát vọng lớn và sứ mệnh gìn giữ bản sắc nghìn năm. Quy hoạch Thủ đô thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến 2050 và Quy hoạch chung đến 2045, tầm nhìn 2065 - chính là “chìa khóa vàng” để Thành phố tháo gỡ những điểm nghẽn, bừng lên sức sống của một vùng đất vốn dĩ đã rất đỗi thiêng liêng.

Trong dòng chảy này, Hà Nội đặt quyết tâm phát triển đồng bộ hệ thống hạ tầng kinh tế - xã hội. Những đại lộ mới, những tuyến cao tốc hiện đại, những vành đai kết nối liên vùng sẽ không chỉ là con đường giao thương, mà còn là nhịp cầu đưa Hà Nội hòa nhịp với thế giới.

Hà Nội là một đô thị đặc biệt với bề dày văn hóa và lịch sử, không chỉ là Thủ đô của cả nước mà còn đóng vai trò động lực thúc đẩy phát triển các vùng kinh tế lân cận. Vì vậy, trong quy hoạch phát triển Thủ đô, điều quan trọng là phải giữ được “chất” Hà Nội.

Mỗi cây cầu vắt qua sông Hồng, sông Đuống sẽ không chỉ là biểu tượng của sự phát triển mà còn là nhịp cầu của ký ức, của sự gắn bó giữa quá khứ - hiện tại - tương lai.

Thành phố cũng đang khẩn trương đẩy nhanh tiến độ đường sắt đô thị, mở rộng sân bay quốc tế Nội Bài và ấp ủ giấc mơ về một sân bay quốc tế mới để Hà Nội luôn là điểm đến của những dòng người, của những câu chuyện mới. Trong bản quy hoạch ấy, không gian của những khu đô thị thông minh, các đô thị vệ tinh và những mô hình phát triển mới (TOD) sẽ từng bước định hình nên một Hà Nội xanh, thông minh nhưng vẫn đậm chất riêng.

Nhưng hơn tất thảy, Hà Nội chưa bao giờ quên đi ký ức của mình. Trong nỗ lực chỉnh trang, tái thiết đô thị, thành phố luôn đặt lên hàng đầu việc bảo tồn, tôn vinh những giá trị văn hóa - lịch sử. Ở những ngõ nhỏ, mái ngói rêu phong, Hà Nội vẫn thì thầm những câu chuyện của quá khứ. Việc cải tạo, xây dựng lại các khu chung cư cũ không chỉ là chuyện của bê tông, cốt thép, mà còn là hành trình nâng niu ký ức, để Thủ đô hôm nay vẫn đậm “chất Hà Nội”, vừa phồn hoa, vừa dịu dàng.

Bằng một tầm nhìn dài hơi, Hà Nội đang từng bước chắp cánh cho giấc mơ trở thành một đô thị đáng sống, đáng tự hào - nơi quá khứ và tương lai song hành, nơi từng góc phố, từng mái nhà đều gói trọn hơi thở của ngàn năm văn hiến.