Đại biểu Quốc hội đề nghị đổi mới mô hình quản trị văn hóa gắn với tái cấu trúc bộ máy nhà nước

Tiếp tục Kỳ họp thứ 10, phát biểu thảo luận tại tổ về tình hình phát triển kinh tế - xã hội, đại biểu Quốc hội Bùi Hoài Sơn (Đoàn đại biểu Quốc hội Hà Nội) đã đề xuất hoàn thiện thể chế và luật pháp về văn hóa, đổi mới mô hình quản trị văn hóa gắn với tái cấu trúc bộ máy nhà nước…

PGS.TS Bùi Hoài Sơn bày tỏ sự đồng tình cao với Báo cáo của Chính phủ, cho rằng báo cáo đã phản ánh toàn diện bức tranh phát triển kinh tế - xã hội của đất nước trong 5 năm qua - một giai đoạn đầy thử thách nhưng cũng là thời kỳ của những bứt phá lịch sử.

Đại biểu đặc biệt ấn tượng với kết quả GDP bình quân giai đoạn 2021- 2025 tăng 6,3%, năm 2025 dự kiến tăng trên 8%, quy mô nền kinh tế đạt 510 tỷ USD, thu nhập bình quân đầu người khoảng 5.000 USD.

Tuy nhiên, nhìn từ góc độ văn hóa, đại biểu đoàn Hà Nội cho rằng Báo cáo của Chính phủ không chỉ là tổng kết kinh tế - xã hội, mà còn phản ánh sự chuyển biến sâu sắc trong tư duy phát triển, khi văn hóa được đặt ngang hàng với chính trị, kinh tế, xã hội, trở thành nguồn lực mềm của quốc gia.

“Báo cáo nêu rõ: “Các lĩnh vực văn hóa, xã hội có bước tiến bộ cả về nhận thức, hành động và kết quả; đời sống của Nhân dân được nâng lên; công nghiệp văn hóa, giải trí đang trên đà phát triển; chỉ số phát triển con người (HDI) tăng 18 bậc, chỉ số hạnh phúc quốc gia tăng 37 bậc, xếp hạng 46 thế giới.” Đây là những minh chứng cụ thể cho sức mạnh nội sinh của văn hóa Việt Nam trong quá trình đổi mới và hội nhập”, đại biểu nói.

PGS.TS Bùi Hoài Sơn phát biểu thảo luận tại Đoàn đại biểu Quốc hội Hà Nội.

Trong 5 năm qua, công tác văn hóa được quan tâm đầu tư mạnh mẽ, đặc biệt ở các thiết chế tầm quốc gia như Trung tâm Triển lãm Quốc gia tại Đông Anh (Hà Nội) - một trong 10 trung tâm lớn nhất thế giới; các chương trình kỷ niệm 80 năm Quốc khánh, 50 năm thống nhất đất nước, các sự kiện UNESCO ghi danh 10 di sản văn hóa, hay việc tổ chức thành công hàng loạt festival, tuần văn hóa, hội chợ sáng tạo đã tạo dấu ấn sâu đậm trong đời sống tinh thần của Nhân dân.

Đáng chú ý, Chính phủ đã triển khai Chương trình mục tiêu quốc gia về phát triển văn hóa giai đoạn 2025 - 2035 (kế thừa các giai đoạn trước) - một bước đi đúng hướng nhằm đầu tư cho hạ tầng và con người, khuyến khích công nghiệp văn hóa, và tạo điều kiện để người dân ở mọi vùng miền được thụ hưởng văn hóa công bằng hơn.

Thành phố Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh là hai điểm sáng: Hà Nội phát huy vai trò Thành phố vì hòa bình - Thành phố sáng tạo, lan tỏa qua các không gian văn hóa Hồ Gươm, Trịnh Công Sơn, các dự án di sản số và các lễ hội đương đại; còn Thành phố Hồ Chí Minh đã xây dựng Không gian văn hóa Hồ Chí Minh, thúc đẩy mô hình công dân văn hóa, thành phố nghĩa tình. Đây là minh chứng cho cách văn hóa thấm sâu vào mô hình quản trị đô thị hiện đại.

Bên cạnh đó, PGS.TS Bùi Hoài Sơn cho rằng, vẫn còn một số thách thức và khoảng trống thể chế cần được khắc phục để văn hóa thực sự trở thành động lực phát triển chứ không chỉ là lĩnh vực hỗ trợ.

Đó là cần hoàn thiện thể chế và luật pháp về văn hóa. Hiện nay, hệ thống luật về văn hóa vẫn đang trong quá trình điều chỉnh, song một số lĩnh vực như nghệ thuật biểu diễn, công nghiệp sáng tạo, quảng bá văn học nghệ thuật, bảo tồn di sản số chưa có hành lang pháp lý đầy đủ.

Vì vậy, đại biểu kiến nghị Chính phủ, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch cùng các bộ, ngành liên quan đẩy nhanh tiến độ sửa đổi, ban hành Luật Hoạt động Nghệ thuật, Luật Công nghiệp văn hóa; đồng thời xây dựng cơ chế tài chính đặc thù cho hoạt động sáng tạo.

Đồng thời, đổi mới mô hình quản trị văn hóa gắn với tái cấu trúc bộ máy nhà nước. Theo đại biểu, trong bối cảnh sắp xếp lại giang sơn, tinh gọn bộ máy, chính quyền 2 cấp, cần song hành với việc sắp xếp lại hệ thống thiết chế văn hóa. Nên chuyển dần từ mô hình “đơn vị sự nghiệp thụ động” sang “trung tâm dịch vụ công sáng tạo”, có quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm và có khả năng huy động nguồn lực xã hội hóa.

Bên cạnh đó, cần thúc đẩy công nghiệp văn hóa và kinh tế sáng tạo trở thành động lực tăng trưởng mới: Công nghiệp văn hóa Việt Nam hiện đóng góp khoảng 3,6% GDP, thấp hơn nhiều so với mức 6-8% ở các nước trong khu vực.

Cần ban hành Chiến lược quốc gia phát triển công nghiệp văn hóa giai đoạn 2026 - 2035, tập trung vào âm nhạc, điện ảnh, mỹ thuật, quảng cáo, thời trang, di sản và du lịch sáng tạo; khuyến khích hợp tác công - tư, và hỗ trợ các doanh nghiệp văn hóa khởi nghiệp sáng tạo (CCI startups).

Đại biểu Bùi Hoài Sơn cũng nêu rõ, Báo cáo của Chính phủ cho thấy chỉ số hạnh phúc, HDI, văn hóa gia đình và an sinh xã hội đều tăng, song cũng xuất hiện biểu hiện lệch chuẩn, xâm nhập văn hóa ngoại lai, bạo lực thông tin trên mạng. “Đề nghị Quốc hội, Chính phủ ban hành Chiến lược an ninh văn hóa số quốc gia, phát triển truyền thông nhân văn, giáo dục đạo đức công dân số, và bảo vệ không gian mạng văn minh, an toàn, lành mạnh”, đại biểu nói.

Đại biểu Bùi Hoài Sơn cũng cho rằng, văn hóa chỉ có thể phát triển khi có đội ngũ nghệ sĩ, trí thức, nhà nghiên cứu và cán bộ quản lý văn hóa được đào tạo bài bản, có năng lực sáng tạo và tư duy hội nhập. Vì vậy, cần bổ sung chính sách đãi ngộ, đào tạo, sử dụng nhân tài văn hóa - nghệ thuật, đồng thời tăng cường cơ chế đặt hàng sáng tạo văn hóa công từ ngân sách nhà nước.

“Văn hóa không chỉ là nền tảng tinh thần, mà còn là nguồn lực mềm và động lực phát triển bền vững của đất nước. Trong giai đoạn 2026 - 2030, khi Việt Nam tiếp tục đổi mới mô hình tăng trưởng, đẩy mạnh chuyển đổi số, hoàn thiện chính quyền hai cấp và hội nhập sâu với thế giới, tôi cho rằng việc đặt văn hóa ở vị trí trung tâm trong quy hoạch phát triển quốc gia là yêu cầu cấp thiết. Mỗi đồng vốn đầu tư cho văn hóa là đầu tư cho con người - đầu tư cho tương lai”, đại biểu nhấn mạnh.