Cải cách lương nên theo nguyên tắc thị trường?

	Mức lương phải đảm bảo mức sống
	Tạo nguồn để cải cách tiền lương

Bộc lộ nhiều bất cập

Bộ LĐTBXH đang dự thảo Nghị định sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 49/2013/NĐ-CP ngày 14/5/2013 của Chính phủ quy định chi tiết thi hành một số điều của Bộ luật Lao động về tiền lương. Theo Bộ LĐTBXH, việc Chính phủ ban hành Nghị định số 49/2013/NĐ-CP để quy định chi tiết một số nội dung về tiền lương theo quy định của Bộ luật Lao động đã tạo hành lang pháp lý để Hội đồng tiền lương quốc gia ra đời và đi vào hoạt động, đánh dấu việc xác lập tiền lương tối thiểu theo nguyên tắc thị trường dựa trên kết quả thương lượng, thỏa thuận của đối tác 3 bên.

Bộ LĐTBXH đề xuất: Số bậc của thang, bảng lương sẽ do DN quyết định căn cứ vào công việc hoặc chức danh đòi hỏi. Ảnh: B.D

Trên thực tế, đa số các doanh nghiệp (DN) đều xây dựng thang lương, bảng lương để xếp lương, trả lương cho người lao động; hệ thống thang bảng lương đảm bảo các nguyên tắc do Chính phủ quy định, lấy ý kiến công đoàn và gửi cơ quan lao động cấp huyện theo quy định.

Tuy nhiên, qua quá trình thực hiện có một số khó khăn, vướng mắc như: Việc quy định các nguyên tắc, nhất là nguyên tắc khoảng cách giữa các bậc lương ít nhất 5%; mức lương đối với công việc đòi hỏi lao động qua đào tạo phải cao hơn ít nhất 7% mức lương tối thiểu vùng; mức lương công việc có điều kiện lao động nặng nhọc, độc hại, nguy hiểm cao hơn ít nhất 5% hoặc 7% mức lương của công việc có độ phức tạp tương đương, trong điều kiện lao động bình thường, đã ảnh hưởng đến chính sách lương, cấu trúc thang, bảng lương của DN và không phù hợp với cơ chế thị trường.

Nhiều DN xây dựng thang bảng lương theo thâm niên (để bảo đảm khoảng cách ít nhất 5%), dẫn đến không khuyến khích trả lương theo công việc mà trả theo thâm niên, người có thâm niên nhiều thì phải trả lương cao, chi phí đóng bảo hiểm xã hội cao (cùng làm một công việc nhưng DN phải trả lương, chi phí bảo hiểm cho người lao động làm 15-20 năm cao gấp 2-3 lần người mới vào làm việc). Thực trạng này dẫn đến DN không muốn sử dụng lao động có nhiều thâm niên, tìm nhiều cách để sa thải lao động để tuyển lao động mới.

Bên cạnh đó, Bộ Luật Lao động đã quy định 3 hình thức trả lương là thời gian, sản phẩm và khoán, trên cơ sở đó Chính phủ đã quy định chi tiết tại Điều 22 Nghị định 05/2015/NĐ-CP: Trả lương theo sản phẩm được trả căn cứ vào định mức lao động; đối với công việc theo thời gian, công việc khoán thì tiền lương được trả căn cứ vào thời gian làm việc hoặc khối lượng, chất lượng công việc phải hoàn thành.

Vì vậy, thực tế DN chỉ quy định định mức lao động đối với công việc hưởng lương sản phẩm, còn người hưởng lương theo thời gian thì DN xác định định biên lao động, người hưởng lương khoán thì theo định mức khoán.

Trong khi đó, Nghị định số 49/2013/NĐ-CP quy định nguyên tắc xây dựng định mức lao động được áp dụng chung, nên không phù hợp với các hình thức trả lương của DN theo quy định của Bộ luật Lao động và Nghị định 05/2015/NĐ-CP. Quy định này cũng gây khó khăn cho DN, vì nếu không xây dựng định lao động để áp dụng cho tất cả các loại lao động áp dụng hình thức trả lương khác nhau thì sẽ bị xử phạt.

Bộ LĐTBXH cho rằng, các quy định nêu trên đã can thiệp và làm triệt tiêu thương lượng, thỏa thuận tiền lương trong DN theo nguyên tắc thị trường. Do đó, trong Đề án cải cách chính sách tiền lương định hướng thực hiện chính sách tiền lương theo đúng nguyên tắc thị trường, Nhà nước sẽ giảm dần và tiến đến bãi bỏ can thiệp (không ban hành nguyên tắc) vào xây dựng thang, bảng lương, định mức lao động của DN.

Chọn phương án nào hơn?

Theo dự thảo đang lấy ý kiến các bộ, ngành, các tổ chức, cá nhân, Bộ LĐTBXH đề xuất 2 phương án sửa đổi, bổ sung khoản 2 Điều 7, Chương III như sau:

Phương án 1: Quy định mang tính chất định tính để DN và công đoàn cơ sở thương lượng, xác định giá trị cụ thể (bỏ quy định 5%). Cụ thể: “Số bậc của thang lương, bảng lương do DN quyết định căn cứ vào độ phức tạp quản lý, cấp bậc công việc hoặc chức danh đòi hỏi. Khoảng cách chênh lệch giữa hai bậc lương liền kề phải bảo đảm khuyến khích người lao động nâng cao trình độ chuyên môn, kỹ thuật, nghiệp vụ, tích lũy kinh nghiệm, phát triển tài năng”.

Theo Bộ LĐTBXH, phương án này có ưu điểm tăng quyền tự chủ cho DN trong việc xây dựng, quyết định việc xây dựng thang lương, bảng lương. Tuy nhiên, phương án này có nhược điểm do khả năng thương lượng của người lao động còn hạn chế, sức ép về việc làm lớn, tổ chức đại diện người lao động chưa đủ mạnh dễ dẫn đến tình trạng DN ép tiền lương của người lao động ở mức thấp.

Phương án 2: Vẫn quy định khoảng cách mang tính định lượng, nhưng giảm mức từ 5% xuống 3% để tính tới bãi bỏ quy định này. Cụ thể, “Số bậc của thang lương, bảng lương do DN quyết định căn cứ vào độ phức tạp quản lý, cấp bậc công việc hoặc chức danh đòi hỏi.

Khoảng cách chênh lệch giữa hai bậc lương liền kề phải bảo đảm khuyến khích người lao động nâng cao trình độ chuyên môn, kỹ thuật, nghiệp vụ, tích lũy kinh nghiệm, phát triển tài năng nhưng ít nhất bằng 3% so với mức lương tối thiểu vùng do Chính phủ quy định”.

Phương án này có ưu điểm Nhà nước vẫn tạo ra sàn thấp nhất để tránh tình trạng DN ép tiền lương của người lao động ở mức thấp, nhưng có nhược điểm hạn chế quyền chủ động cho DN trong việc xây dựng, quyết định việc xây dựng thang lương, bảng lương, gây ảnh hưởng đến cấu trúc thang lương, bảng lương khi DN xây dựng. Trong điều kiện thị trường lao động, năng lực của công đoàn cơ sở, sức ép việc làm hiện nay thì cần có lộ trình thực hiện, vì vậy Bộ LĐTBXH đề nghị chọn phương án 2.

Bên cạnh đó, Bộ LĐTBXH cũng đề xuất sửa đổi, bổ sung điểm b khoản 3 Điều 7, Chương III về mức lương thấp nhất của công việc hoặc chức danh đòi hỏi lao động qua đào tạo, học nghề; sửa đổi, bổ sung điểm c khoản 3 Điều 7, Chương III về mức lương của công việc hoặc chức danh có điều kiện lao động nặng nhọc, độc hại, nguy hiểm.

Dự thảo Nghị định cũng đề xuất bổ sung vào trước khoản 1 Điều 8 như sau: “Định mức lao động làm cơ sở để trả lương cho người lao động hưởng lương theo sản phẩm quy định tại khoản 2 Điều 22 Nghị định số 05/2015/NĐ-CP ngày 12/01/2015 của Chính phủ do doanh nghiệp xây dựng, đảm bảo các nguyên tắc sau đây”.

Căn cứ vào thực tế và để triển khai quy định tại Điều 241 Bộ luật lao động “người sử dụng lao động sử dụng dưới 10 lao động được miễn giảm một số tiêu chuẩn, thủ tục theo quy định của Chính phủ”, đề nghị miễn, giảm thủ tục tham khảo ý kiến tổ chức công đoàn cơ sở, gửi cơ quan quản lý nhà nước về lao động cấp huyện đối với DN sử dụng dưới 10 lao động, Bộ LĐTBXH đề nghị bổ sung vào cuối điểm a, khoản 2 Điều 10 như sau: “Đối với DN sử dụng dưới 10 lao động được miễn thủ tục gửi thang lương, bảng lương, định mức lao động cho cơ quan lao quản lý nhà nước về lao động cấp huyện nơi đặt cơ sở sản xuất, kinh doanh của DN.

Trường hợp DN sử dụng dưới 10 lao động chưa có tổ chức đại diện tập thể người lao động tại DN thì khi xây dựng, sửa đổi, bổ sung thang lương, bảng lương, định mức lao động, được giảm thủ tục tham khảo ý kiến của tổ chức đại diện tập thể người lao động cấp trên cơ sở”.

Bảo Duy