Xây dựng văn hóa tuân thủ pháp luật

Đầu tư thỏa đáng cho công tác xây dựng pháp luật

Hiểu theo nghĩa rộng, văn hóa tuân thủ pháp luật là những giá trị, chuẩn mực, thói quen được hình thành, duy trì trong cộng đồng và được thể hiện qua thái độ tôn trọng pháp luật, niềm tin và nhận thức đúng đắn về pháp luật, hành vi ứng xử, chấp hành pháp luật một cách chủ động, tích cực, tự giác, đầy đủ…

Tiến sĩ Nguyễn Văn Cương, Viện trưởng Viện Chiến lược và khoa học pháp lý, Bộ Tư pháp cho rằng, để xây dựng văn hóa tuân thủ pháp luật bền vững, đòi hỏi hệ thống giải pháp tổng thể. Đó là phải phát triển hệ thống lý luận pháp luật tiên tiến đủ sức làm kim chỉ nam, soi sáng, dẫn đường công tác xây dựng pháp luật và thi hành pháp luật. Đây là bệ đỡ cho việc thiết kế hệ thống pháp luật có chất lượng tốt, có sức thuyết phục xã hội cao, làm tiền đề xây dựng văn hóa tuân thủ pháp luật.

Theo ông Cương, cần đầu tư thỏa đáng cho công tác xây dựng pháp luật để làm sao sản phẩm của hoạt động xây dựng pháp luật chính là các quy định pháp luật phải có chất lượng cao, có sức thuyết phục xã hội lớn.

Khi pháp luật đã được ban hành, thì phải làm tốt công tác truyền thông, phổ biến, giáo dục pháp luật để người dân tiếp cận được quy định pháp luật, phục vụ cho việc chủ động tuân thủ pháp luật. Sự truyền thông này bao gồm cả truyền thông trước từ giai đoạn xây dựng chính sách.

Đồng thời, phải củng cố tình cảm đối với pháp luật. Điều này cần làm rất sớm trong hệ thống giáo dục quốc dân, cụ thể như đưa yêu cầu văn hóa tuân thủ pháp luật vào trong quá trình giảng dạy phù hợp với tâm lý, khả năng tiếp nhận của từng đối tượng ở từng độ tuổi và cấp học, tôn vinh các gương sáng về tuân thủ pháp luật.

Tư vấn, tuyên truyền pháp luật miễn phí cho người dân để nâng cao văn hoá tuân thủ pháp luật.

Với những trường hợp vi phạm pháp luật, cần phải tăng cường công tác giám sát, phát hiện, xử lý kịp thời, nghiêm minh và trong chừng mực nhất định, có thể thông tin công khai về các vi phạm pháp luật để tăng cường sức răn đe và phòng ngừa chung.

Tiến sĩ Nguyễn Văn Cương nhìn nhận: “Văn hóa tuân thủ pháp luật là một thành tố của văn hóa pháp luật của một quốc gia. Có văn hóa tuân thủ pháp luật vững chắc, những điều tốt đẹp trong xã hội sẽ ngày càng được nhân lên, nhờ đó, xã hội trở nên bình yên, an toàn và tốt đẹp mỗi ngày”.

Đổi mới công tác truyền thông chính sách, pháp luật

Giáo sư, tiến sĩ Lê Minh Tâm, nguyên Hiệu trưởng Trường Đại học Luật Hà Nội cho rằng, văn hóa tuân thủ pháp luật là tổng hòa các giá trị, chuẩn mực, tri thức, phương pháp, kỹ năng, kinh nghiệm phản ánh trình độ nhận thức, ý thức trách nhiệm, quan điểm, thái độ, niềm tin và hành vi của chủ thể pháp luật phù hợp với nguyên tắc, quy định của Hiến pháp, pháp luật.

Để xây dựng văn hoá tuân thủ pháp luật, cần tiếp tục xây dựng và hoàn thiện hệ thống lý luận về nhà nước, pháp luật, văn hoá pháp luật và văn hoá tuân thủ pháp luật. Tiếp tục hoàn thiện hệ thống pháp luật, bảo đảm đầy đủ, đồng bộ, công khai, minh bạch, phù hợp, khả thi, dễ hiểu, dễ tiếp cận, dễ tuân thủ.

Giáo sư Lê Minh Tâm cũng cho rằng, cần đổi mới công tác truyền thông chính sách, pháp luật; phổ biến, giáo dục pháp luật, nâng cao ý thức pháp luật, đưa tuân thủ pháp luật trở thành nếp sống, thói quen, bảo đảm thượng tôn Hiến pháp, pháp luật trở thành chuẩn mực và lối sống văn hoá, văn minh. Hoàn thiện các thiết chế pháp luật, các công cụ, phương tiện pháp luật và tạo điều kiện thuận lợi cho việc xây dựng và thực hành văn hoá pháp luật của cán bộ và nhân dân.

Để xây dựng văn hoá tuân thủ pháp luật, Bộ Tư pháp đã tổ chức toạ đàm nhằm tham vấn ý kiến các chuyên gia, nhà khoa học.

Bên cạnh đó, cần chú trọng xây dựng văn hoá tuân thủ pháp luật của doanh nghiệp, doanh nhân, đáp ứng nhu cầu đang đặt ra hiện nay ở nước ta; chú trọng công tác tổng kết, thi đua khen thưởng; kịp thời phát hiện, tôn vinh những tổ chức, cá nhân có nhiều thành tích, sáng kiến trong xây dựng và thực hành văn hoá tuân thủ pháp luật…

Đòi hỏi một chiến lược tổng thể, đồng bộ và liên tục

Trong tham luận gửi đến toạ đàm “Xây dựng văn hóa tuân thủ pháp luật theo yêu cầu của Nghị quyết số 66-NQ/TW”, Tiến sĩ Nguyễn Thị Kim Chung, Học viện Hành chính và Quản trị công cho rằng, thực tiễn ở Việt Nam cho thấy văn hoá tuân thủ pháp luật chưa phát triển tương xứng với yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội và xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa.

Trong thực tế, vẫn còn tồn tại hành vi vi phạm pháp luật không đơn thuần do hạn chế trong các quy định của pháp luật, mà bắt nguồn từ văn hoá tuân thủ pháp luật còn yếu kém, ý thức pháp luật thấp và cơ chế bảo đảm pháp luật thiếu hiệu quả. Một số hiện tượng tiêu cực như sự thiếu gương mẫu của cán bộ, công chức; tình trạng thiếu minh bạch và thiếu trách nhiệm trong thực hiện pháp luật đã làm suy giảm niềm tin của người dân vào pháp luật. Từ đó, giảm động lực tuân thủ pháp luật một cách tự giác.

Tiến sĩ Nguyễn Thị Kim Chung cho hay, Singapore là hình mẫu trong việc xây dựng văn hoá tuân thủ pháp luật với tỷ lệ tuân thủ cao và mức độ vi phạm thấp. Thành công của Singapore xuất phát từ hệ thống pháp luật nghiêm minh, đồng thời đầu tư mạnh mẽ vào giáo dục công dân. Chính phủ Singapore không chỉ ban hành pháp luật rõ ràng, dễ hiểu, mà còn thiết lập cơ chế cưỡng chế hiệu quả ứng dụng công nghệ như: camera giám sát, hệ thống phản ánh vi phạm qua ứng dụng số. Bên cạnh đó, Singapore triển khai các chương trình giáo dục đạo đức công vụ và trách nhiệm xã hội trong hệ thống trường học và công vụ.

Khác với các quốc gia châu Á, mô hình Hoa Kỳ tập trung vào vai trò của quyền công dân và chủ thể pháp lý trong việc hình thành văn hoá tuân thủ. Trong giáo dục và truyền thông ở Hoa Kỳ, hiểu biết pháp luật và khả năng sử dụng pháp luật để bảo vệ quyền lợi được xem là năng lực thiết yếu của công dân. Người dân được khuyến khích tham gia các hoạt động pháp luật như phiên tòa mô phỏng, diễn đàn cộng đồng và tư vấn pháp luật miễn phí…

Tại Việt Nam, theo bà Nguyễn Thị Kim Chung, việc xây dựng và duy trì văn hoá tuân thủ pháp luật tại Việt Nam đòi hỏi một chiến lược tổng thể, đồng bộ và liên tục, dựa trên sự phối hợp chặt chẽ giữa Nhà nước, các thiết chế pháp luật, tổ chức xã hội và từng công dân.

Bà Chung cũng đề xuất một số đề xuất chính sách nhằm xây dựng và duy trì văn hoá tuân thủ pháp luật ở Việt Nam, gồm: Hoàn thiện hệ thống pháp luật với tính minh bạch, khả thi và ổn định cao; đổi mới công tác giáo dục và phổ biến, tuyên truyền pháp luật theo hướng đa dạng và tiếp cận nhóm mục tiêu; xây dựng bộ máy thực hiện pháp luật chuyên nghiệp, gương mẫu và thân thiện; tăng cường sự tham gia của cộng đồng và tổ chức xã hội trong kiến tạo văn hoá tuân thủ; xây dựng cơ chế theo dõi, đánh giá và thúc đẩy hành vi tuân thủ pháp luật...