Tò he nét đẹp xưa

Những ký ức về tuổi thơ của đa số người dân Việt Nam đều gắn liền với món đồ chơi mang tên tò he. Đến nay, tuy món đồ chơi dân gian này đã không còn thịnh hành, những vẫn có những nghệ nhân đang miệt mài lưu giữ và bảo tồn nét đẹp ấy ngay trong lòng Hà Nội.
Về làng “lưu giữ” ký ức tuổi thơ… Tái hiện Hà Nội văn hiến qua nghệ thuật dân gian tò he

“Tò he xanh đỏ tím vàng/ Mẹ mua mỗi độ chợ làng vào phiên/ Chim cò ngũ quả cô tiên/ Nhỏ xinh đánh đổi nỗi niềm tuổi thơ” (Trích Tò he, Hoàng Anh Tuấn (II)). Tò he, hay còn gọi là con giống bột, là một loại đồ chơi dân gian của trẻ em Việt Nam. Nhắc đến tò he, là người ta nghĩ ngay đến món đồ chơi mang đậm ký ức tuổi thơ, với những tạo hình quen thuộc và đầy màu sắc. Không ai biết chính xác tò he có từ bao giờ, nhưng trong tiềm thức của các bậc cao niên, tò he đã có từ rất lâu và là nét văn hóa dân gian mang đậm hồn Việt.

Tò he nét đẹp xưa
Tò he - món đồ chơi mang đậm ký ức của tuổi thơ

Ban đầu, tò he là sản phẩm làm bằng bột để cúng lễ nên chúng thường được tạo hình thành các con vật như công, gà, trâu, bò,..nên ngoài cái tên tò he hay con giống bột, nó còn được gọi với cái tên “bánh chim cò”. Cũng có nơi lại gọi là “con bánh” bởi những tạo hình đĩa xôi, nải chuối,.. để mang đi lễ chùa. Con giống bột gồm có ba loại là con giống của Đồng Xuân, của Phố Khách và của Phú Xuyên. Tuy nhiên, vào đầu năm 90, con giống bột của Đồng Xuân và Phố Khách gần như đã thất truyền, còn con giống Phú Xuyên thì chỉ thịnh hành nặn các nhân vật trong phim và được gắn vào que tre.

Nguyên liệu làm ra tò he cũng vô cùng đặc biệt. Tò he thường được làm bằng bột tẻ pha chút nếp, đem xay nhuyễn, luộc chín, pha thêm chút đường để có thể ăn được, tò he không phải là món đồ chơi sản xuất máy móc rồi mới mang ra bán. Mọi nguyên liệu đều được chuẩn bị sẵn ở nhà, sau đó đến nơi, nghệ nhân mới luộc bột, pha màu (ngày xưa thường sử dụng màu từ các nguyên liệu tự nhiên như dầu gấc, lá trầu,…nhưng hiện nay dùng phẩm màu để tiện hơn cho việc tạo hình) để đảm bảo chất lượng cho sản phẩm…

Những năm gần đây, món đồ chơi dân gian này dường như đã ít xuất hiện, cũng gần như bị bỏ quên giữa muôn vàn các loại trò chơi hiện đại, nhưng những con tò he nhỏ xinh vẫn luôn thu hút ánh nhìn của trẻ em. Và ngay giữa Hà Nội, cũng có một làng nghề truyền thống lưu giữ nét đẹp này.

Cách trung tâm Hà Nội 30km, làng Xuân La, xã Phượng Dực, huyện Phú Xuyên là làng nghề tò he duy nhất ở Việt Nam. Với tuổi đời lên đến 300 năm, làng Xuân La cũng đã trở thành một mảnh ghép không thể thiếu, góp phần lưu giữ một nét đẹp văn hóa truyền thống của Hà Nội.

Cùng đất nước đi qua bao lần chuyển mình, tưởng chừng như nghề làm tò he rồi sẽ không còn được bền vững, nhưng những người dân làng Xuân La vẫn quyết tâm bám trụ với nghề. Ở Xuân La, không ai là không biết làm tò he, từ các cụ già cho tới các em nhỏ.

Và nhắc đến làng nghề này, không ai là không biết đến anh Đặng Văn Hậu - nghệ nhân 34 tuổi với 16 năm gắn bó với nghề nặn tò he. Trong quá trình giữ gìn nghề nặn tò he truyền thống, tuy gặp phải không ít khó khăn, nhưng anh may mắn được gặp nhà nghiên cứu văn hóa Trịnh Bách và nghệ nhân Phạm Nguyệt Ánh - người duy nhất còn làm được con giống Đồng Xuân.

Kết hợp từ kỹ thuật của nghệ nhân Nguyệt Ánh cùng những ký ức và phác họa của nhà nghiên cứu Trịnh Bách, anh Hậu đã học và phục hồi được những con giống cổ như ngày xưa. Từ con giống chợ Đồng Xuân đến con giống Phố Khách, con giống Phú Xuyên đều đã được phục hồi từ năm 2017. Và thế là từ đó đến nay, những người dân Hà Nội lại được nhìn thấy những con nghê hý châu, sư tử hý cầu, con cá vàng, bộ lục súc và cả con giống ở Huế cũng được phục hồi lại gần như đầy đủ.

Không chỉ cố gắng mang nét đẹp về món đồ chơi tuổi thơ này quay lại, các nghệ nhân làng Xuân La còn mong muốn được mang tò he ra nước ngoài, để khẳng định với bạn bè quốc tế một nét văn hóa lâu đời và đặc sắc của người dân Việt Nam.

Mốc đánh dấu mang tò he đi “xuất ngoại” là ngày nghệ nhân Nguyễn Văn Thuận nhận được giấy mời sang Nhật Bản tham dự hội chợ Quốc tế Expo - Aichi năm 2005 và sang Mỹ nhân dịp kỷ niệm 10 năm bình thường hóa quan hệ Việt - Mỹ. Hay vào năm 2012, nghệ nhân Nguyễn Văn Định được Hội di sản Văn hóa Việt Nam phối hợp cùng Đại sứ quán Việt nam tại Nhật Bản mời tham gia biểu diễn nặn tò he trong chương trình “Lễ hội Việt Nam tại Nhật Bản”.

Và ngày nay, để tiếp tục giữ lửa cho một làng nghề truyền thống, không chỉ anh Hậu mà các nghệ nhân tại làng Xuân La vẫn đang từng ngày đổi mới trong cách nặn tò he, đồng thời tìm ra nguồn nguyên liệu có thể bảo quản tò he trong thời hạn vài năm, cập nhật các nhân vật hoạt hình cho phù hợp với thị hiếu của lớp trẻ Việt Nam, thổi hồn vào món đồ chơi mang đậm những ký ức tuổi thơ này. Cũng với mục tiêu ấy, mà những nghệ nhân làng Xuân La đã biến tấu sản phẩm mới lạ như: Tò he trên tranh, tò he trong hộp gỗ, tò he trong cốc thủy tinh, tò he khổng lồ…

Đối với người dân Việt Nam, tò he không chỉ là một món đồ chơi dân gian độc đáo, mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc mà đó còn là món ăn tinh thần gần gũi, tích lũy trí tuệ nhân dân qua nhiều đời./.

Phương Linh

Có thể bạn quan tâm

Ý kiến bạn đọc

Nên xem

UBND huyện Ba Vì đang chỉ đạo xác minh người xưng là lương y Lưu Tuấn Nguyên chửi bới, rủa bệnh nhân...chết!?

UBND huyện Ba Vì đang chỉ đạo xác minh người xưng là lương y Lưu Tuấn Nguyên chửi bới, rủa bệnh nhân...chết!?

Sau khi mất gần 5 triệu đồng để mua 2 “liều thuốc đặc biệt” trị bệnh tiểu đường của nhà thuốc gia truyền dân tộc Khôi Nguyên (xã Ba Trại, huyện Ba Vì, Hà Nội), nhưng không hiệu quả như quảng cáo, bệnh nhân đã liên lạc với nhà thuốc thì bị một người tự nhận là lương y Lưu Tuấn Nguyên chửi bới thậm tệ.
Sở Giao thông vận tải Hà Nội dừng các thủ tục liên quan đến sát hạch, cấp giấy phép lái xe

Sở Giao thông vận tải Hà Nội dừng các thủ tục liên quan đến sát hạch, cấp giấy phép lái xe

Sở Giao thông vận tải Hà Nội vừa thông tin về việc thay đổi địa điểm tiếp nhận và trả kết quả giải quyết thủ tục hành chính (Bộ phận Một cửa) của Sở Giao thông vận tải Hà Nội và dừng tiếp nhận các thủ tục liên quan công tác sát hạch, cấp giấy phép lái xe cơ giới đường bộ.
Miễn thị thực 45 ngày cho công dân 3 nước châu Âu từ 1/3

Miễn thị thực 45 ngày cho công dân 3 nước châu Âu từ 1/3

Ngày 26/2, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã ban hành Kế hoạch thực hiện Nghị quyết số 11/NQ-CP ngày 15/01/2025 của Chính phủ và Chương trình kích cầu du lịch năm 2025 với chủ đề "Việt Nam - đi để yêu".
Ổn định lãi suất, hỗ trợ cho người dân và doanh nghiệp nhỏ phát triển lâu dài, vươn lên

Ổn định lãi suất, hỗ trợ cho người dân và doanh nghiệp nhỏ phát triển lâu dài, vươn lên

Chiều 27/2, tại trụ sở Chính phủ, diễn ra Hội nghị Thường trực Chính phủ làm việc với các doanh nghiệp nhỏ và vừa (DNNVV) Việt Nam với chủ đề "Nhà nước kiến tạo, doanh nghiệp nhỏ và vừa Việt Nam bứt phá trong kỷ nguyên mới".
Hà Nội quyết tâm khởi công xây dựng cầu Tứ Liên vào ngày 19/5

Hà Nội quyết tâm khởi công xây dựng cầu Tứ Liên vào ngày 19/5

Chiều 27/2, Chủ tịch Ủy ban nhân dân (UBND) thành phố Hà Nội Trần Sỹ Thanh đã chủ trì cuộc họp nghe báo cáo về kế hoạch triển khai các dự án đầu tư xây dựng cầu Tứ Liên và đường dẫn hai đầu cầu (từ nút giao với đường Nghi Tàm đến nút giao với đường Trường Sa); xây dựng cầu Trần Hưng Đạo; xây dựng cầu Ngọc Hồi và đường dẫn hai đầu cầu.
Thí sinh đoạt giải Đặc biệt Tiếng hát Hà Nội nhận thưởng “khủng”

Thí sinh đoạt giải Đặc biệt Tiếng hát Hà Nội nhận thưởng “khủng”

Ngày 27/2, tại Hà Nội, ca sĩ Nguyễn Mộc An đã chính thức nhận bàn giao xe VF3 của hãng Vinfast. Đây là một phần trong tổng giải thưởng trị giá hơn 500 triệu đồng mà nữ ca sĩ đạt được với giải Đặc biệt cuộc thi Tiếng hát Hà Nội 2024 do Đài Phát thanh và Truyền hình Hà Nội tổ chức.
Công ty CP Phát triển Đô thị Từ Liêm bị phạt, truy thu hơn 12 tỷ đồng tiền thuế

Công ty CP Phát triển Đô thị Từ Liêm bị phạt, truy thu hơn 12 tỷ đồng tiền thuế

Cục Thuế thành phố Hà Nội vừa ban hành quyết định xử phạt vi phạm hành chính về thuế đối với Công ty CP Phát triển Đô thị Từ Liêm (LIDECO - mã chứng khoán NTL).

Tin khác

Tiểu thuyết về chiến sĩ áo trắng thời Covid-19 tái bản nhân Ngày Thầy thuốc Việt Nam

Tiểu thuyết về chiến sĩ áo trắng thời Covid-19 tái bản nhân Ngày Thầy thuốc Việt Nam

Nhằm tri ân đội ngũ y bác sĩ đã nỗ lực không ngừng trong giai đoạn dịch Covid-19, tác giả Hồ Điệp Thanh Thanh đã chính thức tái bản cuốn tiểu thuyết "Mùa hè năm ấy bên em là mãi mãi" vào ngày 27/2, đúng dịp kỷ niệm Ngày thầy thuốc Việt Nam.
Công bố logo của Nhà Triển lãm Việt Nam tại EXPO 2025

Công bố logo của Nhà Triển lãm Việt Nam tại EXPO 2025

Ngày 26/2, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã công bố logo chính thức của Nhà Triển lãm Việt Nam tại EXPO 2025 và thỏa thuận hợp tác về thúc đẩy quảng bá, giới thiệu tiềm năng các địa phương Việt Nam tại EXPO 2025 Osaka, Kansai.
"Gặp nhau cuối tuần" chính thức tái ngộ khán giả sau hai thập kỷ vắng bóng

"Gặp nhau cuối tuần" chính thức tái ngộ khán giả sau hai thập kỷ vắng bóng

Sau gần 20 năm vắng bóng, chương trình hài kịch đình đám "Gặp nhau cuối tuần" sẽ chính thức trở lại từ ngày 1/3/2025 trên sóng VTV3. Chương trình hứa hẹn mang đến diện mạo hoàn toàn mới, hiện đại và nhiều bất ngờ cho khán giả.
Hấp dẫn triển lãm 3D về y dược triều Nguyễn

Hấp dẫn triển lãm 3D về y dược triều Nguyễn

Ngày 25/2, Trung tâm Lưu trữ quốc gia I - Cục Văn thư và Lưu trữ nhà nước tổ chức triển lãm 3D trực tuyến với chủ đề “Y dược triều Nguyễn: Gạch nối nền y học Đông - Tây” nhân dịp kỷ niệm 130 năm thành lập Viện Pasteur Nha Trang (1895 - 2025), 100 năm Viện Pasteur Hà Nội (1925 - 2025) và ngày Thầy thuốc Việt Nam 27 tháng 2.
Trung tá, nhạc sĩ Tạ Duy Tuấn: Nghệ sĩ chấp hành Luật Giao thông sẽ tạo hiệu ứng lan tỏa

Trung tá, nhạc sĩ Tạ Duy Tuấn: Nghệ sĩ chấp hành Luật Giao thông sẽ tạo hiệu ứng lan tỏa

Sau khi Nghị định 168 tăng cường xử phạt các vi phạm giao thông có hiệu lực, môi trường giao thông tại Thủ đô đã có những chuyển biến tích cực. Báo Lao động Thủ đô đã có cuộc trò chuyện với Trung tá, nhạc sĩ Tạ Duy Tuấn (hiện công tác tại Nhà hát Ca múa nhạc Quân đội) về vai trò của nghệ sĩ trong việc nâng cao ý thức chấp hành Luật Giao thông đường bộ (Luật Giao thông) và lan tỏa văn hóa giao thông đến công chúng.
Vườn xuân thoang thoảng hương thầm

Vườn xuân thoang thoảng hương thầm

Mùa xuân dịu dàng như thiếu nữ vừa chớm thanh tân, ngọt ngào và đằm thắm. Mỗi độ xuân về, tôi nghe trái tim mình cũng đôi lần lạc nhịp, rộn rã bâng khuâng khi bắt gặp những cánh hoa e ấp nở trong vườn, xao xuyến theo tiếng yến anh lảnh lót say gọi tình yêu sau vòm lá xanh ngăn ngắt. Bất chợt như ai đang hát lời "thì thầm mùa xuân".
Cập nhật tiêu chí môi trường văn hóa trong lễ hội truyền thống tại Hà Nội

Cập nhật tiêu chí môi trường văn hóa trong lễ hội truyền thống tại Hà Nội

Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân (UBND) thành phố Hà Nội Vũ Thu Hà giao Sở Văn hóa và Thể thao khẩn trương tham mưu UBND Thành phố chỉ đạo công tác quản lý lễ hội trên địa bàn, trong đó, cần cập nhật "Bộ tiêu chí về môi trường văn hóa trong lễ hội truyền thống".
Thời gian ơi! Kể chuyện: Cuộc đối thoại đa thế hệ lên sóng truyền hình

Thời gian ơi! Kể chuyện: Cuộc đối thoại đa thế hệ lên sóng truyền hình

Chương trình "Thời gian ơi! Kể chuyện" - nơi những câu chuyện văn hóa và lịch sử được tái hiện qua lăng kính nghệ thuật sáng tạo, sẽ chính thức lên sóng vào 21h15 Chủ nhật hàng tuần trên kênh VTV3, bắt đầu từ ngày 23/2.
Biểu diễn nghệ thuật chào mừng kỷ niệm 95 năm Ngày thành lập Đảng bộ thành phố Hà Nội

Biểu diễn nghệ thuật chào mừng kỷ niệm 95 năm Ngày thành lập Đảng bộ thành phố Hà Nội

Thực hiện Kế hoạch của Thành ủy Hà Nội về việc tổ chức các hoạt động kỷ niệm 95 năm Ngày thành lập Đảng bộ thành phố Hà Nội (17/3/1930 - 17/3/2025), trong các tối 14, 15 và 16/3/2025, các đơn vị nghệ thuật trực thuộc Sở Văn hoá và Thể thao Hà Nội sẽ tổ chức chương trình biểu diễn tại trung tâm một số quận, huyện trên địa bàn thành phố.
Liên hoan đồng ca, hợp xướng “Đảng - Mùa xuân - Dân tộc ” - Hà Nội năm 2025

Liên hoan đồng ca, hợp xướng “Đảng - Mùa xuân - Dân tộc ” - Hà Nội năm 2025

Từ ngày 19 - 21/2, Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội tổ chức chung khảo Liên hoan đồng ca, hợp xướng “Đảng - Mùa xuân - Dân tộc” - Hà Nội năm 2025 với sự tham gia của 25 đơn vị quận, huyện, thị xã trên địa bàn Thành phố.
Xem thêm
Phiên bản di động