Kỳ 2: Tầm nhìn mới, tư duy mới, yêu cầu mới

Môi trường là nền tảng cho phát triển bền vững

Thủ đô Hà Nội - trung tâm chính trị, kinh tế, khoa học, giáo dục của cả nước đã trải qua hơn 1.000 năm phát triển, cùng với quá trình đô thị hoá, hiện đại hóa, Hà Nội đang đối mặt với những vấn đề môi trường nghiêm trọng. Các vấn đề như ô nhiễm không khí, đặc biệt là bụi mịn PM2.5; ô nhiễm nguồn nước gồm cả nước mặt lẫn nước ngầm; áp lực từ chất thải rắn hay tác động của biến đổi khí hậu với tình trạng thời tiết cực đoan, suy giảm diện tích cây xanh và hệ sinh thái đô thị đã không chỉ ảnh hưởng đến chất lượng sống, sức khỏe cộng đồng mà còn có thể làm giảm khả năng thu hút đầu tư của Hà Nội cũng như sự phát triển bền vững của Thủ đô.

Tăng cường rửa đường, giám sát vệ sinh môi trường các công trình xây dựng…

Chính vì vậy, việc tìm kiếm các giải pháp hiệu quả để xử lý các vấn đề môi trường cấp bách là nhiệm vụ quan trọng hàng đầu hiện nay. Thực hiện chủ trương đó, Hà Nội đang quyết liệt thực hiện nhiều hoạt động nhằm cải thiện môi trường, có thể kể đến như: Xử lý ô nhiễm không khí: Đang thực hiện các giải pháp giảm phương tiện xe cá nhân, tăng cường đầu tư, đưa vào sử dụng các phương tiện vận tải hành khách công cộng, chuyển đổi giao thông xanh, xóa bỏ tình trạng đốt than tổ ong, tăng cường rửa đường, giám sát vệ sinh môi trường các công trình xây dựng…

Thành phố cũng tăng cường xử lý nước thải, làm sạch các dòng sông: Khẩn trương thực hiện các giải pháp bổ cập nước sông Tô Lịch, làm sống lại dòng sông (Hà Nội đặt quyết tâm tháng 9/2025 sẽ hoàn thành nhiệm vụ bổ cập nước sông Tô Lịch); Đồng thời hiện đại hóa công tác thu gom rác thải, thí điểm phân loại rác tại nguồn tại 5 quận nội thành,…

Theo PGS.TS. Bùi Thị An, Viện trưởng Viện Tài nguyên Môi trường và Phát triển cộng đồng, giao thông hiện đang là nguồn phát thải bụi lớn nhất tại Hà Nội. Tuy nhiên, chỉ khi hệ thống phương tiện công cộng thực sự thuận tiện, người dân mới có thể từ bỏ xe cá nhân. Việc đầu tư vào xe điện, xe buýt sạch và kết nối với hệ thống metro sẽ là yếu tố then chốt. Trước mắt, một số giải pháp khác được đề xuất là thí điểm khu vực phát thải thấp (LEZ) và áp dụng thu phí phương tiện cơ giới cá nhân khi vào nội đô, đồng thời kết hợp với quy hoạch lại đô thị theo hướng phát triển bền vững và giảm áp lực hạ tầng.

Bên cạnh lĩnh vực giao thông, giới chuyên gia cũng nhấn mạnh đến việc cần kiểm soát chặt chẽ nguồn thải từ công nghiệp và làng nghề. Theo đó, Thành phố cần tiến hành rà soát toàn bộ cơ sở sản xuất nằm trong khu dân cư, buộc di dời hoặc chuyển đổi công nghệ sạch. Đồng thời, triển khai hệ thống quan trắc khí thải tự động tại các khu công nghiệp, kết nối dữ liệu về cơ quan quản lý để giám sát liên tục 24/7 và xử lý nghiêm vi phạm. Thành phố cũng cần hỗ trợ chuyển đổi năng lượng tại các làng nghề, khuyến khích thay thế nhiên liệu hóa thạch bằng điện, năng lượng tái tạo hoặc công nghệ đốt tuần hoàn nhằm giảm phát thải và tăng hiệu quả năng lượng.

Trong công tác bảo vệ môi trường trong lĩnh vực xây dựng, các chuyên gia kiến nghị cần ban hành chế tài cụ thể, tăng cường kiểm tra đột xuất và xử lý nghiêm các công trình không bảo đảm yêu cầu về che chắn, phun nước chống bụi trong quá trình thi công. Đối với tình trạng đốt rác thải, rơm rạ ngoài trời, thành phố Hà Nội cần áp dụng các chế tài mạnh hơn, đồng thời đẩy mạnh công tác tuyên truyền và hướng dẫn để giúp người dân, đặc biệt là nông dân, thay đổi thói quen canh tác...

Công nhân Công ty TNHH MTV Môi trường đô thị Hà Nội sử dụng vòi phun áp lực làm sạnh vỉa hè.

TS. Trịnh Thị Thanh, chuyên gia về phát triển đô thị bền vững cho rằng, để bảo vệ môi trường, thành phố Hà Nội hoàn toàn có thể học hỏi các mô hình quy hoạch đô thị xanh, thông minh như của Singapore hoặc Kitakyushu (Nhật Bản). Phát triển kinh tế - hạ tầng giao thông phải được thiết kế để song hành với không gian sinh thái, hệ thống cây xanh, và kiểm soát chất lượng không khí một cách chủ động.

Rõ người, rõ việc, rõ trách nhiệm

Nhiệm vụ bảo vệ môi trường trong Luật Thủ đô được quy định khá ngắn gọn nhưng xúc tích. Theo đó, Điều 28 Luật Thủ đô quy định: Quản lý và bảo vệ môi trường Thủ đô được thực hiện theo nguyên tắc phát triển bền vững, phát triển kinh tế tuần hoàn và chủ động ứng phó với biến đổi khí hậu gắn với việc duy trì các yếu tố tự nhiên, đa dạng sinh học, văn hóa, lịch sử của Thủ đô; bảo đảm tỷ lệ không gian xanh theo quy hoạch.

Trong đó, Luật Thủ đô năm 2024 có những điều khoản quy định nhằm nâng cao nhận thức, trách nhiệm của người dân và chính quyền về việc bảo vệ môi trường. Tạo điều kiện cho người dân tham gia các hoạt động bảo vệ môi trường, nâng cao ý thức cộng đồng và trách nhiệm của công dân đối với môi trường sống.

Đây là điểm vô cùng quan trọng, vì bảo vệ môi trường không phải là nhiệm vụ của riêng các cấp chính quyền mà đòi hỏi có sự chung tay, chủ động tham gia của mỗi người dân mới có thể mang lại hiệu quả thiết thực. Đây là cơ sở để huy động các nguồn lực xây dựng đô thị xanh, bền vững.

Để giảm bụi mịn, Hà Nội đã triển khai thí điểm xe phun sương áp lực lớn, nhất là khi có cảnh báo ô nhiễm ảnh hưởng đến sức khoẻ con người.

Nguyên giảng viên cao cấp, Trường Đại học Tài nguyên và Môi trường Hà Nội PGS.TS Vũ Thanh Ca nhìn nhận, Luật Thủ đô năm 2024 đã quy định một cách toàn diện về vấn đề môi trường, bao gồm các nội dung quản lý môi trường, xử phạt trong lĩnh vực môi trường, nguồn tài chính để thực hiện các hoạt động bảo vệ môi trường.

Tuy nhiên, để không khí sạch hơn, còn cần phải giảm nguồn thải bằng việc di dời các cơ sở công nghiệp và dịch vụ có phát thải ở mức độ nhất định ra khỏi nội đô. Cùng với đó là vấn đề ô nhiễm do phương tiện giao thông, chúng ta sử dụng quá nhiều phương tiện giao thông cá nhân nên lượng phát thải từ đây rất lớn, ảnh hưởng đến chất lượng không khí. Muốn giảm thải, cải thiện chất lượng không khí thì phải giảm phương tiện cá nhân, tăng phương tiện công cộng.

Luật Thủ đô năm 2024 đã quy định một cách toàn diện vấn đề trên, trong đó có việc xử phạt trong lĩnh vực môi trường, nguồn tài chính để thực hiện các hoạt động bảo vệ môi trường. Để Luật Thủ đô năm 2024 đi vào đời sống thực chất, hiệu quả, Thành phố phải xây dựng kế hoạch triển khai thực hiện, các chương trình ưu tiên hành động như rà soát và hoàn thiện cơ chế, chính sách quản lý chất lượng không khí; giảm phát thải từ các nguồn chính như: giao thông, xây dựng, công nghiệp, nông nghiệp... Trong đó, phân công “rõ người, rõ việc, rõ trách nhiệm” cho các đơn vị liên quan.