Tránh rơi vào “bẫy” xuất khẩu lao động

	Người lao động nghèo đi xuất khẩu lao động được vay 100% vốn ưu đãi
	Gần 80.000 lao động đi làm việc ở nước ngoài trong 7 tháng đầu năm

Tỷ lệ lao động “chui” còn cao

Theo thống kê của Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội, trung bình mỗi năm nước ta đưa khoảng 80.000 lao động đi làm việc ở nước ngoài, chiếm hơn 5% tổng số lao động được giải quyết việc làm hàng năm. Cả nước có khoảng 500.000 lao động đang làm việc tại hơn 40 quốc gia và vùng lãnh thổ với hơn 30 nhóm ngành nghề khác nhau. Thời gian qua tỷ lệ lao động đi xuất khẩu lao động theo kênh chính thức tăng nhưng tỷ lệ lao động đi “chui” cũng tăng theo đáng kể.

Lao động Việt Nam sang Hàn Quốc làm việc hợp pháp, sau khi nhập cảnh sẽ có 3 ngày học về Luật Lao động, an toàn sản xuất và văn hóa Hàn Quốc để thích nghi với công việc mới. (Ảnh: Lê Minh Đồng)

Người lao động đi làm việc ở nước ngoài theo cách “tự đi” thường không thuộc đối tượng điều chỉnh của các Bản ghi nhớ (MOU) về phái cử và tiếp nhận lao động được ký giữa Chính phủ Việt Nam và Chính phủ các nước tiếp nhận lao động và họ cũng không thông qua các doanh nghiệp hoạt động dịch vụ.

Việc người lao động đi làm việc theo các kênh không chính thống đồng nghĩa với việc họ có thể gặp rủi ro về tính mạng, sức khỏe, tiền bạc mà không được cơ quan chức năng bảo vệ. Hiện trong các bộ luật của Việt Nam chưa có quy định rõ ràng trách nhiệm của cơ quan nào trong việc cung cấp các dịch vụ hỗ trợ số lao động này để có thể đảm bảo quyền, lợi ích của họ được bảo vệ khi làm việc ở ngước ngoài cũng như khi về nước. Bên cạnh các đường dây đưa lao động “chui” ra nước ngoài là tình trạng lao động đi theo con đường chính thống, nhưng sau đó bỏ trốn.

Gia tăng nguy cơ bị bóc lột

Theo một nghiên cứu của Tổ chức Lao động Quốc tế và Tổ chức Di cư Quốc tế, lao động Việt Nam đã phải trả chi phí cao nhất so với một số nước trong khu vực để đi làm việc ở nước ngoài. Lao động đồng thời cũng phải vay mượn khoản tiền lớn nhất và làm việc trong khoảng thời gian lâu nhất lên đến 11 tháng để có thể chi trả khoản nợ này. Hơn 3/4 lao động Việt Nam được phỏng vấn (77% lao động nam và 75% lao động nữ) trả lời rằng họ bị vi phạm quyền lao động khi làm việc ở nước ngoài.

Trong những năm gần đây, Việt Nam có số lượng người ra nước ngoài làm việc gia tăng. Riêng trong năm 2019 đã có hơn 142.000 người lao động xuất cảnh (trong đó có khoảng 50.000 người là nữ) đi làm việc theo hợp đồng. Theo ước tính người lao động di cư gửi về nhà 2,5 - 3 tỷ USD mỗi năm. Ngoài ra, các báo cáo cũng cho thấy sự gia tăng đối với luồng di cư không hợp thức sang các nước trong khu vực và châu Âu.

Người lao động có rất ít khả năng kiểm soát sự thành công hay thất bại trong quá trình di cư, cho dù quyết định lựa chọn di cư của họ là theo kênh nào. Việc tăng cường kết quả tích cực từ quá trình di cư đòi hỏi sự thay đổi về chính sách và thực tiễn từ những người có trách nhiệm là Chính phủ, người sử dụng lao động, các đơn vị tuyển dụng hơn là hành vi của người lao động di cư.

Chính vì vậy, Tổ chức Lao động quốc tế khuyến nghị Chính phủ Việt Nam cần xem xét sửa đổi pháp luật liên quan đến việc quản trị lao động di cư ra nước ngoài. Đây chính là cơ hội quan trọng để cải thiện khung pháp lý về di cư lao động và giúp các kênh di cư hợp thức trở nên hấp dẫn hơn đối với người dân. Sử dụng các thuật ngữ “di cư lao động”, “dịch chuyển lao động” thay vì “xuất khẩu lao động” bởi “lao động không phải là hàng hóa”.

Đồng thời, thúc đẩy hợp tác giữa các quốc gia phái cử, trung chuyển và tiếp nhận để tăng cường và đảm bảo những lựa chọn di cư hợp thức, đặc biệt là đối với lao động nữ, nhằm đảm bảo nhu cầu về việc làm thỏa đáng. Phát triển các kênh di cư hợp thức ít tốn kém tiền của, thời gian và ít phức tạp hơn. Mặc dù di cư hợp thức có thể tăng khả năng đạt được kết quả tích cực và tạo ra lợi nhuận, nhưng lợi ích bị giảm đi rất nhiều bởi chi phí di cư hợp thức hiện quá cao và quy trình mất nhiều thời gian, khiến người dân có ý định di cư lựa chọn những con đường dễ tiếp cận hơn, bao gồm cả thông qua môi giới.

Mở rộng tiếp cận pháp lý cho người lao động di cư, đặc biệc là lao động nữ vốn thường gặp nhiều khó khăn hơn nam giới, tại quê hương và ở nước ngoài. Khả năng người lao động di cư tiếp cận các cơ chế khiếu nại khi bị lạm dụng trong quá trình tuyển dụng và làm việc là yếu tố quan trọng để đảm bảo có các biện pháp khắc phục công bằng và đáp ứng yêu cầu.

Bên cạnh đó, Tổ chức Lao động Quốc tế cũng đề xuất cần đào tạo kỹ năng nghề phù hợp với yêu cầu của người sử dụng lao động mà không tạo thêm gánh nặng về thời gian và tài chính đối với người lao động di cư. Điều này có lợi cho cả người sử dụng lao động và người di cư, góp phần tăng năng suất lao động, cải thiện tiền lương và điều kiện làm việc. Mở rộng dịch vụ cho người lao động di cư và gia đình để hỗ trợ họ khi về nước và tái hòa nhập cộng đồng, nhằm đảm bảo rằng người lao động di cư có thể tái hòa nhập thành công cả về phương diện xã hội và kinh tế, không gặp khó khi tìm việc làm khi trở lại Việt Nam.

Những điều quan trọng cần biết

Với mong muốn bản thân và gia đình được “đổi đời”, nhiều người lao động đã tin theo những lời dụ dỗ của các tổ chức môi giới, đường dây “cò mồi” xuất khẩu lao động. Nhiều người chẳng những không giàu lên mà gánh nặng nợ nần đè nặng cả gia đình, lỡ dở tương lai. Về vấn nạn này, cơ quan công an đã khởi tố, truy tố nhiều đường dây, cá nhân đưa người đi lao động trái phép.

Nhằm giúp người dân tránh rơi vào bẫy của những kẻ lừa đảo xuất khẩu lao động, Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội đã đưa ra những lưu ý như sau: Trước tiên, cần phải biết tên doanh nghiệp, địa chỉ, số điện thoại văn phòng tư vấn xuất khẩu lao động đưa người đi làm việc ở nước ngoài, tránh thông qua trung gian mập mờ. Cần biết và tìm hiểu kỹ thông tin về nơi mình sẽ đến, công ty nước ngoài sẽ tiếp nhận, việc làm cụ thể như thế nào, thời gian, thu nhập ra sao, các chế độ phúc lợi,... ghi trong các hợp đồng của công ty xuất khẩu lao động; yêu cầu công ty đó cung cấp các giấy tờ pháp lý chứng tỏ họ kinh doanh hợp pháp và được phép tuyển dụng theo quy định của Cục Quản lý lao động ngoài nước; không nên giao tiền hoặc tài sản cho người của doanh nghiệp xuất khẩu lao động hay người đưa đi xuất khẩu lao động khi chưa ký hợp đồng dịch vụ. Khi đóng phải tiền, phải yêu cầu được cung cấp phiếu thu…

Bên cạnh đó, cũng cần tìm hiểu và nắm rõ mọi khoản tiền cần phải nộp cho công ty xuất khẩu lao động từ khi đăng kí tham gia đến lúc xuất cảnh gồm tiền dịch vụ, tiền môi giới, tiền đóng quỹ hỗ trợ lao động làm việc ở nước ngoài, tiền vé máy bay. Ngoài ra còn có các khoản phí như tiền đặt cọc, tiền học nghề, đồng phục,… Nếu cần phải vay tiền ngân hàng để chi trả cho các khoản chi phí khi đi xuất khẩu lao động, cần nhớ chỉ vay tiền ngân hàng và trả các khoản chi phí sau khi đã ký bản hợp đồng với công ty môi giới xuất khẩu lao động.

Khi ký hợp đồng lao động, cần lưu ý ngày tháng, các nguồn tin trong hợp đồng, chữ ký và dấu. Có thể yêu cầu một bên thứ 3 am hiểu về pháp luật đứng ra làm chứng về hợp đồng và các điều khoản hợp đồng. Phải giữ 1 bản hợp đồng gốc và sao lưu nhiều bản để sử dụng; yêu cầu bên tuyển dụng lao động cung cấp số điện thoại, địa chỉ của người đại diện công ty xuất khẩu lao động tại nước bạn sẽ đến làm việc, người trực tiếp trợ giúp khi cần. Đồng thời, phải tìm hiểu và ghi nhớ cách thức liên lạc với Đại sứ quán Việt Nam, các tổ chức phi chính phủ giúp đỡ lao động,… để lên tiếng khi có trường hợp xấu xảy ra.

Khi có tranh chấp với chủ sử dụng lao động, cần gọi điện thoại, gửi thư, email, fax cho công ty môi giới xuất khẩu yêu cầu can thiệp và ghi chép lại nội dung và ngày tháng năm của những trao đổi đó: Với các công ty xuất khẩu lao động uy tín, bạn sẽ được tham gia các khóa học nghề, học tiếng cũng như tìm hiểu về phong tục, văn hóa nước sẽ đến làm việc từ 3 – 4 tháng trước khi bay: Không nên tin những lời hứa hẹn thực tế sẽ tốt hơn quy định trong hợp đồng. Luôn yêu cầu công ty xuất khẩu phải tuân thủ mọi việc theo đúng như hợp đồng và phải được thể hiện trong hợp đồng.

Hà Phong - Công Phương