Dấu xưa giữa lòng phố thị

Cùng với quá trình chỉnh trang, phát triển đô thị, nhiều làng ở Hà Nội dần “thay da đổi thịt” với hàng loạt khu dân cư mới, đường sá thênh thang, nhà cao cửa rộng. Là thị dân giữa phố phường sầm uất, song nếu chậm rãi đi tìm lại những trầm tích lắng đọng chắc hẳn không ít người hoài cổ có thể dễ dàng thấy chất “làng” vẫn ít nhiều được lưu giữ.
dau xua giua long pho thi Căn nhà 100 năm tuổi đẹp nao lòng giữa phố thị

1. Chứng tích rõ ràng nhất của chất làng quê trong phố thị nếu nhắc đến hẳn phải kể tới những ngôi làng mang tên “Kẻ” của Hà Nội xưa. Theo lý giải của nhiều nhà nghiên cứu văn hóa, Kẻ là những địa bàn định cư, những đơn vị cơ sở đầu tiên của thời Hùng Vương dựng nước và có tuổi đời trên 2.000 năm. Theo lời nhà nghiên cứu dân gian Nguyễn Tọa, cứ nhẩn nha mà tính, Hà Nội lùi về thời điểm quãng trăm năm trước có rất nhiều… Kẻ. Đầu tiên có thể kể tới Kẻ Bưởi ôm ấp trong mình nhiều ngôi làng như Yên Thái, Hồ Khẩu, Đông Xã, Trích Sài, Võng Thị, Bái Ân, Trung Nha…

Tại vùng đất mang tên Kẻ Bưởi này hiện có nhiều làng nghề, trong đó có 2 nghề nổi tiếng là dệt lĩnh và làm giấy dó. Nhắc chuyện này, hẳn chẳng riêng tôi mà không ít người sẽ đều nhớ đến tiếng chày giã dó đã đi vào câu ca dao nổi tiếng trong những cuốn sách giáo khoa bậc tiểu học: “Gió đưa cành trúc la đà/Tiếng chuông Trấn Vũ, canh gà Thọ Xương/Mịt mù khói tỏa ngàn sương/ Nhịp chày Yên Thái, mặt gương Tây Hồ”.

dau xua giua long pho thi
Làng cổ là dấu ấn khó phai giữa nhịp sống đô thị xô bồ. Ảnh: Đức hà

Hà Nội khi xưa còn có vùng đất mang tên gọi là Kẻ Đơ. Dĩ nhiên những dấu vết của Kẻ Đơ để lại cho đô thị ngày nay có lẽ chỉ còn tìm thấy tại làng Triều Khúc… Trong nhịp chảy thời gian, những Kẻ Đáy, Kẻ Giàn, Kẻ Mọc, Kẻ Vẽ, Kẻ Noi… dần chỉ còn tìm thấy trong sách vở. Dấu tích xưa phai nhạt giờ muốn tìm cũng khó bởi trên đất xưa đã không còn tên xưa làng cũ nữa. Có chăng chỉ còn những bảng hiệu mang tính biểu trưng, nhận diện cho các ngôi làng trong Kẻ xưa như ở Phú Đô, Mễ Trì, Từ Liêm…

Cũng lạ, bản thân tôi đã không ít lần lạc bước đến làng Vẽ Đông Ngạc. Thế nhưng, phải mãi đến tận giờ tôi mới biết đó chỉ là tên nôm. Nay muốn tìm đến làng, muốn cánh xe ôm hiểu và đưa đến đúng địa chỉ thì phải gọi là phường Đông Ngạc. Có một chuyện ít người biết đó là dải đất này ngoài chuyện được xếp “top” đầu trong những làng cổ nhất, khoa bảng nhất thì nơi đây còn là điểm lưu giữ được nhiều di tích, nhiều nét văn hóa làng xã bậc nhất ở khu ngoại ô Hà Nội. Và càng đáng trân trọng hơn khi sự quan tâm, giúp đỡ nhau trên vùng đất này sau bao biến thiên, xô bồ của cuộc sống vẫn không có mấy đổi thay.

2. Lại nữa, nhắc đến làng trong phố, người Hà Nội sống nhiều năm dường như ai cũng biết đến những làng hoa Ngọc Hà, Nhật Tân hay húng Láng… Thế nhưng, những tên hoa, tên rau ấy giờ chỉ còn trong ký ức. Càng bất ngờ hơn khi biết Hà Nội cũ cũng đã từng có 109 chiếc cổng làng cổ. Hà Tây trước khi nhập về Hà Nội thì có hơn 100 cổng làng. Hầu hết những cổng này được xây dựng trước năm 1945.

dau xua giua long pho thi

Thế nhưng, dấu tích xưa nay ít nhiều đã phai nhạt. Nay hồn xưa được lưu giữ chắc chỉ còn thấy được tại một số nơi như cổng làng Mông Phụ ở Đường Lâm, Sơn Tây, cổng làng Chi Quan ở Thạch Thất, cổng làng Ước Lễ ở Thanh Oai… Số cổng làng còn lại thì sao? Dĩ nhiên, đa số chúng đã bị sửa sang, không còn giữ được những giá trị ban đầu. Nhiều cổng còn bị bủa vây bởi đủ loại hàng quán rồi bị chìm khuất giữa những kiến trúc hiện đại óng ánh khác.

Quanh chuyện cổng làng cũng có không ít thú vị. Làng Hồ Khẩu, nay nằm trên đường Thụy Khuê, thuộc cụm dân cư số 1 và số 2 phường Bưởi, quận Tây Hồ là một ví dụ. Nghe các cao niên kể lại, thuở xưa, ở cổng làng này, hễ dong chân bước qua là khách phải… nhập gia tùy tục. Bởi, lệ làng là vậy. Ra vào làng, không phải ai cũng có thể tùy tiện đi qua bất cứ cái cổng nào, bởi mỗi chiếc cổng làng đều được dành cho các đối tượng riêng biệt. Cổng dành cho quan, cho dân, cho đám ma và đám cưới là hoàn toàn khác nhau.

Dĩ nhiên, dù đối tượng qua cổng khác nhau nhưng cổng làng luôn mở quanh năm cho tất cả mọi người. Đang tìm hiểu về lịch sử thăng trầm của những chiếc cổng làng ở giữa Thủ đô, cụ Nguyễn Thị Tư, phường Nghĩa Đô, năm nay đã hơn 90 tuổi, gọi với tôi lại rồi rỉ rả: “Nếu mà tôi không đau chân phải tập tễnh thì tôi sẽ đi tuyên truyền. Phải tuyên truyền, kể chuyện để giữ lại những di tích lịch sử của làng, mà chiếc cổng làng phải được gìn giữ đầu tiên”.

3. Nhắc đến những thi vị của làng hẳn không thể thiếu đồ ăn, thức uống truyền thống. Tương Mông Phụ là một điển hình. Ít ai biết rằng, thức gia vị dân giã đặc biệt này là đặc sản của đất hai vua Đường Lâm - thị xã Sơn Tây. Một “thổ địa” làng bảo, phải vào tận những ngôi nhà cổ, ăn cơm cùng gia chủ mới cảm được hết cái tình, cái thi vị của ngôi làng cổ đất Bắc này. Bữa cơm có thể đơn giản là cơm trắng, rau muống luộc và tương nếp chấm, cà muối xổi nhưng cũng đủ ngon, đủ ấm áp và gần gũi.

Lại nhắc chuyện làm tương, men theo con đường làng hình xương cá, tôi tìm đến nhà ông Hà Hữu Thể - một trong những gia đình nắm được kiểu cách làm tương truyền thống. Nghe kể, để có được bát tương ngon cũng hội tụ không ít nét cầu kỳ, kiểu cách. Đầu tiên phải kén kỹ đỗ tương với những hạt to, đều và bóng. Đỗ được rang nhỏ lửa, quấy đều, chín vừa. Rang xong, người làng sẽ xay nhỏ đỗ rồi đổ ra mẹt phơi một ngày, hôm sau bỏ vào chum sành, đổ nước vừa đủ và ngâm. Nước ngâm cũng phải lấy ở giếng làng mới đủ độ mát và trong.

Thứ nữa, gạo nếp làm tương cũng phải chọn kỹ là giống nếp cái hoa vàng, vị bùi, thơm và không xát trắng quá để giữ nguyên tinh chất dinh dưỡng của hạt gạo. Nếp đem đồ xôi, có mùi thơm gạo đầu mùa, hạt dẻo vừa phải là vừa ngon. Cho tương vào chum nước ngâm khoảng 4 - 5 ngày là lên men. Nếu thời tiết lạnh thì phải ngâm 5 ngày còn ngày nóng như mùa hè thì 4 ngày là gạo đã lên men. Khi đã ủ mốc xong, cho nước muối vào chum trước, tiếp là nước tương, bột đậu, sau cùng cho mốc. Khâu đánh tương cũng rất quan trọng. Nghe bảo, buổi sáng mở nắp chum phải quấy tương đều tay từ dưới và phơi nắng cho đến tối thì úp nắp chum.

Đánh tương liên tục khoảng 12 ngày đến 1 tháng để cho bay hết hơi mốc, cái tương chìm xuống, nước cốt tương nổi lên ngả màu vàng óng màu vàng hoa cải là màu đẹp nhất của tương. Chừng ấy chưa đủ, làm tương còn phụ thuộc vào yếu tố thời tiết. Nếu trời không có nắng, quá lạnh, độ ẩm cao, thấp cũng không thể cho ra đời mẻ tương ngon. Cho đến nay, với những gia đình ở Đường Lâm, chén tương chấm hằng ngày quen thuộc và trong mâm cơm cúng tổ tiên những ngày lễ Tết cũng chẳng thể thiếu. Người ta vẫn rỉ rả bảo nhau rằng: “Còn trời, còn đất, còn mây. Còn ao rau muống, còn đầy chum tương”.

Giang Nam

Có thể bạn quan tâm

Ý kiến bạn đọc

Nên xem

Cập nhật mới nhất bảng xếp hạng Ngoại hạng Anh 2024-2025

Cập nhật mới nhất bảng xếp hạng Ngoại hạng Anh 2024-2025

Cập nhật bảng xếp hạng Ngoại hạng Anh 2024-2025, lịch thi đấu và kết quả bóng đá Anh mới nhất vòng 29.
Đẩy mạnh xử lý nhà đất dôi dư

Đẩy mạnh xử lý nhà đất dôi dư

Theo thống kê đến cuối năm 2024, có 11.034 cơ sở nhà đất không sử dụng, sử dụng kém hiệu quả, sử dụng không đúng mục đích. Bộ Tài chính đề nghị các bộ, ngành, địa phương, đánh giá xác định nguyên nhân trong việc để các cơ sở nhà đất không sử dụng, sử dụng kém hiệu quả, sử dụng không đúng mục đích.
Bắt giữ gần 4kg nghi là cần sa tại sân bay Đà Nẵng

Bắt giữ gần 4kg nghi là cần sa tại sân bay Đà Nẵng

Chiều ngày 15/3/2025, Cục Hải quan (Bộ Tài chính) thông tin về vụ việc bắt giữ 3,745 kg nghi là cần sa tại Cửa khẩu Sân bay Quốc tế Đà Nẵng, trong nỗ lực tăng cường phòng chống buôn lậu và kiểm soát ma túy.
Trần Quyết Chiến và Bao Phương Vinh vào bán kết Giải Billiards 3 băng Thế giới 2025

Trần Quyết Chiến và Bao Phương Vinh vào bán kết Giải Billiards 3 băng Thế giới 2025

Đội tuyển billiards carom 3 băng Việt Nam tiếp tục ghi dấu ấn tại giải vô địch đồng đội thế giới 2025 khi bộ đôi Trần Quyết Chiến và Bao Phương Vinh xuất sắc giành chiến thắng trước đội tuyển Mexico, chính thức tiến vào bán kết của giải đấu đang diễn ra tại Đức.
Mbappe tỏa sáng, Real Madrid vượt Villarreal giành ngôi đầu La Liga

Mbappe tỏa sáng, Real Madrid vượt Villarreal giành ngôi đầu La Liga

Cú đúp ấn tượng của Kylian Mbappe đã giúp Real Madrid giành chiến thắng nghẹt thở 2-1 trên sân Villarreal ở vòng 28 La Liga rạng sáng 16/3. Chiến thắng này đưa "Kền kền trắng" tạm thời chiếm ngôi đầu bảng xếp hạng.
Lịch thi đấu và phát trực tiếp bóng đá hôm nay 16/3

Lịch thi đấu và phát trực tiếp bóng đá hôm nay 16/3

Cập nhật lịch thi đấu và kênh truyền hình trực tiếp các trận bóng đá quốc tế hấp dẫn ngày 16/3, rạng sáng 17/3. Tâm điểm là những trận đấu tại Premier League, La Liga, Serie A …
Hà Nội dự kiến di dời các trụ sở, cơ quan phía Đông hồ Hoàn Kiếm trước ngày 2/9

Hà Nội dự kiến di dời các trụ sở, cơ quan phía Đông hồ Hoàn Kiếm trước ngày 2/9

Trước ngày 2/9, thành phố Hà Nội dự kiến sẽ di dời 11 trụ sở cơ quan tổ chức và 40 hộ dân để xây quảng trường - công viên đặc biệt tại vị trí khu đất phía Đông hồ Hoàn Kiếm (quận Hoàn Kiếm, Hà Nội) có diện tích khoảng 2,1ha.

Tin khác

"Trả lại" không gian hồ Gươm mà cha ông đã dựng nền

"Trả lại" không gian hồ Gươm mà cha ông đã dựng nền

Nhằm phát huy giá trị không gian di tích quốc gia đặc biệt hồ Hoàn Kiếm và phụ cận, UBND thành phố Hà Nội là quyết định nghiên cứu quy hoạch, cải tạo, chỉnh trang, tái thiết một số khu vực xung quanh hồ theo hướng tăng cường không gian mở, phục vụ cộng đồng, vấn đề này đang nhận được những ý kiến tán đồng cao của các chuyên gia đô thị, cũng như người dân.
HĐND huyện Hoài Đức thông qua Đề án sắp xếp bộ máy hành chính các cơ quan chức năng thuộc huyện

HĐND huyện Hoài Đức thông qua Đề án sắp xếp bộ máy hành chính các cơ quan chức năng thuộc huyện

Sáng 28/2, HĐND huyện Hoài Đức khóa XX, nhiệm kỳ 2021-2026 tổ chức Kỳ họp thứ Mười sáu, Kỳ họp chuyên đề để xem xét và quyết nghị một số nội dung liên quan đến phương án sắp xếp tổ chức bộ máy các phòng chuyên môn trực thuộc UBND huyện Hoài Đức.
Làng cổ Cự Đà - lưu giữ văn hóa đặc trưng vùng đồng bằng Bắc Bộ

Làng cổ Cự Đà - lưu giữ văn hóa đặc trưng vùng đồng bằng Bắc Bộ

Cách trung tâm Hà Nội khoảng 20km về phía Tây, làng Cự Đà thuộc xã Cự Khê, huyện Thanh Oai, Hà Nội được biết tới là một trong những ngôi làng cổ còn giữ nguyên nét truyền thống từ xa xưa. Nằm bên bờ sông Nhuệ yên bình, làng Cự Đà mang đậm dấu ấn của làng quê Bắc Bộ Việt Nam với những mái đình, cổng làng, cây đa, đặc biệt là lối kiến trúc kiểu Pháp còn sắc nét.
Nghề tò he giữa thời 4.0: Gian truân nhưng sáng tạo không ngừng

Nghề tò he giữa thời 4.0: Gian truân nhưng sáng tạo không ngừng

Dưới bàn tay thoăn thoắt khéo léo của người nghệ nhân, những cục bột màu sắc dần hiện lên thành những con giống với hình thù xinh xắn, đa dạng: đây Tôn Ngộ Không, đây Siêu nhân Gao, có cả những nhân vật rất “bắt trend” như chuột lang nước Capybara, công chúa Disney,... Những đứa trẻ tò mò, thán phục vây xung quanh ngắm nhìn người nghệ nhân tạo những nhân vật chúng yêu thích. Nhìn khung cảnh vui vẻ, nhộn nhịp ấy, đâu ai nghĩ rằng đã một khoảng thời gian nghề tò he truyền thống tưởng như đứt đoạn.
Huyện Ứng Hòa: Nhiều thanh niên hăng hái viết đơn tình nguyện lên đường nhập ngũ

Huyện Ứng Hòa: Nhiều thanh niên hăng hái viết đơn tình nguyện lên đường nhập ngũ

Trong không khí vui tươi, phấn khởi của những ngày đầu xuân Ất Tỵ 2025, mới đây, huyện Ứng Hòa đã tổ chức gặp mặt, động viên, tặng quà tân binh chuẩn bị nhập ngũ năm 2025 và quân nhân xuất ngũ tiêu biểu.
Cổng làng, nơi chạm miền ký ức

Cổng làng, nơi chạm miền ký ức

Từ bao đời nay, cổng làng đã trở thành biểu tượng rất đỗi tự hào của người dân, là hình ảnh thân quen tô điểm sức sống văn hoá tinh thần cho mọi làng quê. Là nơi chứng kiến bao cuộc hẹn hò, tiễn đưa và đón đợi những người xa quê trở về làng. Mỗi người xa quê khi nhớ về quê hương là nhớ về hình ảnh cổng làng thân thương bên gốc đa, giếng nước, sân đình.
Chương trình nghệ thuật “Rực rỡ Thăng Long 2025” sẽ không có trình diễn drone

Chương trình nghệ thuật “Rực rỡ Thăng Long 2025” sẽ không có trình diễn drone

Sau khi rà soát, đánh giá, xem xét các yếu tố và tình hình thực tế, Ban Tổ chức quyết định dừng phần trình diễn ánh sáng bằng thiết bị bay không người lái (drone) để đảm bảo sự thành công của chương trình.
Chuyện của những dòng sông

Chuyện của những dòng sông

Thiên nhiên đã ban tặng cho dải đất thân thương nước Việt biết bao dòng sông đẹp. Từ nước bạn chảy vào đất Mẹ, sông luồn qua khe núi, vạt rừng để lại đổ về đồng bằng, nuôi dưỡng các cánh đồng trước khi ra biển lớn. Nơi Hà thành phồn hoa cũng vậy. Những dòng sông chảy mãi, bồi lắng nên làng quê trù phú. Lạ hơn cả, năm nào bên sông mùa xuân cũng về sớm.
Từ cao nguyên nhớ về Hà Nội

Từ cao nguyên nhớ về Hà Nội

Khi những tờ lịch trên tường đã gỡ mỏng dần, thời gian ngày càng tiến về những ngày cuối năm lại khiến những người Hà Nội tình nguyện đến vùng đất cao nguyên Lâm Hà (tỉnh Lâm Đồng) xây dựng vùng kinh tế mới cảm thấy nao lòng, nhớ về những cái Tết kỷ niệm xa xưa ở quê hương.
Vinh danh những “lá chắn” vững vàng, tiêu biểu ở cơ sở

Vinh danh những “lá chắn” vững vàng, tiêu biểu ở cơ sở

Ngày 16/1, Công an thành phố Hà Nội đã tổ chức chương trình giao lưu, tôn vinh các tập thể, cá nhân xuất sắc tiêu biểu đại diện cán bộ Công an xã, thị trấn và lực lượng tham gia bảo vệ an ninh, trật tự ở cơ sở.
Xem thêm
Phiên bản di động