Trưng bày “Khoảng trời mới”: Tái hiện ký ức lịch sử hào hùng

Đây là hoạt động nhằm thiết thực kỷ niệm 70 năm chiến thắng Điện Biên Phủ (7/5/1954 - 7/5/2024); 70 năm ngày ký Hiệp định Genevơ về chấm dứt chiến tranh, lập lại hòa bình ở Đông Dương (21/7/1954 - 21/7/2024) và trao trả tù binh theo nội dung Hiệp định. Trưng bày khai mạc từ 26/4, được chia làm 3 phần: “Chín năm làm một Điện Biên”, “Những trang hồi ức” và “Trao trả”.

Trưng bày “Khoảng trời mới” tại Di tích Nhà tù Hỏa Lò.

Trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp (1946 - 1954), dưới sự lãnh đạo của Đảng, Chủ tịch Hồ Chí Minh, các lực lượng vũ trang cùng nhân dân cả nước đã đồng lòng, chung sức giành được nhiều thắng lợi quyết định trên chiến trường Việt Nam. Trong đó, tháng 12/1953, Bộ Chính trị Trung ương Đảng quyết định mở Chiến dịch Điện Biên Phủ. Ngày 7/5/1954, quân ta giải phóng hoàn toàn Điện Biên Phủ, tiêu diệt và bắt sống 16.200 quân địch, trong đó có tướng De Castries. Chiến dịch Điện Biên Phủ thắng lợi chấn động địa cầu, kết thúc cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược. Ngày 21/7/1954, Hiệp định về đình chỉ chiến sự ở Việt Nam và Đông Dương được ký kết tại Genève (Thụy Sĩ), công nhận nền độc lập của Việt Nam, Lào và Campuchia.Thắng lợi của các chiến dịch là tiền đề cho khúc khải hoàn ca Điện Biên toàn thắng.

Sau nội dung “Chín năm làm một Điện Biên”, ở nội dung thứ hai “Những trang hồi ức”, kể lại câu chuyện về các binh lính, sĩ quan Pháp bị bắt, giam ở các chiến trường được chứng kiến những khó khăn, gian khổ, được tìm hiểu về cuộc chiến tranh và tình người ấm áp của các chiến sĩ Quân đội nhân dân Việt Nam trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp. Tù binh không những được cứu chữa khi bị thương, chăm sóc khi ốm đau mà còn được đảm bảo chế độ sinh hoạt, được nhận thư nhà, có điều kiện giải trí cho đến ngày được trao trả về nước.

Theo tư liệu của Ban Quản lý Di tích Nhà tù Hỏa Lò, đồng chí Lưu Thanh, Giám đốc Trại tù binh Biên giới chia sẻ: Sau chiến dịch Biên giới, bộ đội giải về lốc nhốc từng đoàn tù binh trong khi Trại tù binh biên giới mới thành lập thiếu thốn mọi bề... Vấn đề gay go nhất là lo chạy gạo cho tù binh ăn, chưa nói thuốc men, quần áo. Trong những tháng đầu, Tổng cục Cung cấp phát cho trại phiếu lĩnh gạo ở các kho lương thực của quân đội... Bí thư Tỉnh ủy Cao Bằng và Chủ tịch Ủy ban Kháng chiến Hành chính tỉnh rất quan tâm nhưng khả năng của địa phương có hạn... Cuối cùng trại đành vay gạo của dân, dân hết gạo thì vay ngô, rồi nhờ cối của dân mà xay. Cán bộ, chiến sỹ cũng ăn ngô… Tiền chưa có, anh em mua chịu của dân bí ngô, rau xanh, cả lợn, bò, trâu. Đến hạn trả nợ dân, Cục chưa gửi tiền lên kịp, đành khất nợ dân.

Các binh lính, sĩ quan Pháp trong Trại tù binh sỹ quan số 1 kể lại: “Ở đây, không có gì giống trại tù binh cổ điển, cái “lồng” kẽm gai có những chòi canh bảo vệ, bao quanh bởi con đường tuần tra. Chúng tôi ở một làng Việt Nam yên bình với những căn nhà sàn lợp rơm hoặc lá cọ, với những cây chuối, gà, vịt, lợn, trâu. Chúng tôi trông ra những đồng ruộng êm đềm lần lượt ngả màu vàng, xanh, nâu, ngập lụt tùy theo mùa. Chúng tôi được phân công theo nhóm khoảng mười hai người ở hoặc với dân, hoặc trong những căn nhà gỗ mà chúng tôi xây dựng”. Còn y tá Geneviève de Gallard - nữ tù binh duy nhất tại Điện Biên Phủ đã trả lời phóng viên khi ấy: “Nếu biết được lòng khoan dung của Cụ Hồ và nhân dân Việt Nam thì tôi đã xin làm tù binh sớm hơn”.

Sau khi Hiệp định Genevơ được ký kết (21/7/1954), Chính phủ Việt Nam và Pháp tiến hành trao trả những người bị hai bên giam giữ. Chính phủ Việt Nam nghiêm túc thực hiện trao trả toàn bộ tù binh theo từng đợt, trước hết là những người bị thương nặng tiếp đến là những người bị thương nhẹ, bị ốm.

Về phía Pháp cố ý trì hoãn, không trao trả đúng quy định, thậm chí trao trả người không có tên trong danh sách hoặc có tên mà không có người... Nhưng trước tinh thần đấu tranh của các tù binh, tù chính trị cùng sự ủng hộ của quân và dân địa phương đã buộc quân đội Pháp thực hiện việc trao trả theo thỏa thuận của Hội nghị Quân sự Trung Giã.

Chiến thắng Điện Biên Phủ đã tạo thế và lực cho Chính phủ Việt Nam trên mặt trận ngoại giao. Tại Thụy Sĩ, Chính phủ Pháp buộc phải ký kết Hiệp định Genevơ, rút quân ra khỏi miền Bắc Việt Nam. Cũng thời điểm này, tại Việt Nam, Hội nghị Quân sự Trung Giã được tổ chức và đạt được thỏa thuận về ngừng bắn và trao trả tù binh. Thông tin lan truyền tới các nhà tù thực dân, những người tù đã mưu trí, đoàn kết, bền bỉ tổ chức đấu tranh buộc địch phải trao trả. Trong giây phút hân hoan được trở về, những chiến sĩ cách mạng cảm động ngắm nhìn lá cờ Tổ quốc tung bay trước gió và hòa mình trong vòng tay yêu thương của người thân và đồng đội đang đón chào.

Tại bãi biển Sầm Sơn, hàng ngàn đồng bào, cán bộ, chiến sỹ, người thân tay cầm cờ, hoa, khẩu hiệu hân hoan chào đón anh em… Tất cả tù nhân cởi bỏ quần áo của địch và mặc quần áo mới. Anh em vui mừng cảm động ngắm nhìn lá cờ đỏ sao vàng của Tổ quốc tung bay trước gió và sung sướng hít thở bầu không khí tự do, giải phóng và chìm đắm trong tiếng hoan hô vang dậy, trong vòng tay trìu mến của người thân và đồng chí.

Phương Bùi