Trưng bày “Bút sắc, lòng son” kỷ niệm 78 năm Ngày Thương binh - Liệt sĩ

Chuyên đề “Bút sắc, lòng son” gồm ba nội dung: Trong chốn lao tù, “Bút sắc, lòng son”, Gắn kết yêu thương. Công chúng sẽ được xem các tư liệu, hiện vật, hoạt cảnh kể lại những câu chuyện đầy cảm động của các tù chính trị tại Hỏa Lò, những con người dù trong hoàn cảnh khắc nghiệt vẫn ngời sáng ý chí đấu tranh.

Các đại biểu dâng hưởng tưởng niệm các các liệt sĩ.

Ở nội dung đầu tiên - “Trong chốn lao tù”, Ban tổ chức giới thiệu hình ảnh một số nhà tù mà kẻ thù từng sử dụng để giam giữ các chiến sĩ yêu nước, cách mạng Việt Nam. Đó là Nhà tù Hỏa Lò được mệnh danh là “Địa ngục trần gian” do thực dân Pháp xây dựng vào năm 1896; Nhà tù Côn Đảo xây dựng năm 1862; Khám Lớn ở Sài Gòn (thành phố Hồ Chí Minh) - biểu tượng cho nền thống trị trực tiếp của thực dân Pháp ở Nam Kỳ; Trại giam Chín Hầm - nơi chính quyền Ngô Đình Diệm dùng để tra tấn, thủ tiêu các chiến sĩ cách mạng từ năm 1954 - 1963; Nhà đày Buôn Ma Thuột do thực dân Pháp lập năm 1930.

Ở nội dung thứ hai - “Bút sắc, lòng son”, trưng bày giới thiệu 10 chiến sĩ yêu nước, cách mạng đã dùng ngòi bút để phản ánh hiện thực cuộc sống, sự tàn khốc của chế độ nhà tù và lòng yêu nước thiết tha. Đó là câu chuyện của nhà văn hóa, nhà báo, nhà yêu nước Nguyễn An Ninh (1900 - 1943) với những vần thơ đầy tinh thần đấu tranh tại Khám Lớn Sài Gòn và Nhà tù Côn Đảo: Sống mà vô dụng, sống làm chi/ Sống chẳng lương tâm, sống ích gì?/ Sống trái đạo người, người thêm tủi/ Sống quên ơn nước, nước càng khi…

Câu chuyện của đồng chí Nguyễn Đức Cảnh (1908 - 1932) với những sáng tác trong xà lim Hỏa Lò. Trước khi hy sinh, ông viết bài thơ “Tạ từ” tặng mẹ: Hồn còn mang nặng lời thề/ Nát thân chưa dễ đền nghì trời mây!/ Tạ từ vĩnh quyết từ đây/ Cúi xin từ mẫu chóng khuây nỗi buồn!

Hay câu chuyện cảm động về đồng chí Hoàng Văn Thụ (1909 - 1944) với bài thơ “Nhắn bạn” gửi lại trước khi bị thực dân Pháp hành quyết tại Hỏa Lò: Thân dẫu lao tù lâm cảnh hiểm/ Chí còn theo đuổi mộng tung hoành/ Bạn hỡi gần xa hăng chiến đấu/ Trước sau xin giữ tấm lòng thành.

Các đại biểu xem hoạt cảnh tái hiện câu chuyện về đồng chí Phạm Hướng, cán bộ Đoàn chuyên trách phong trào học sinh, sinh viên kháng chiến Hà Nội bị bắt, giam tại Hỏa Lò năm 1949 - 1950.

Trưng bày còn khiến người xem xúc động với câu chuyện của hai chị em Nguyễn Thị Minh Khai (1910 - 1941) và Nguyễn Thị Quang Thái (vợ đầu của Đại tướng Võ Nguyên Giáp). Năm 1940, Nguyễn Thị Minh Khai bị thực dân Pháp bắt, kết án tử hình, giam tại Bót Catinat, Trại giam Phú Mỹ, Khám Lớn Sài Gòn. Trong thời gian bị giam, bà đã dùng máu mình viết thơ, thể hiện tinh thần bất khuất: Dù đánh, dù treo, càng cương quyết/ Dù kềm, dù kẹp, chẳng sai lời.

Còn Nguyễn Thị Quang Thái (1915 - 1944), người vợ đầu tiên của Đại tướng Võ Nguyên Giáp, khi tham gia phong trào nữ sinh Trường Đồng Khánh, đã bị bắt, kết án 3 năm tù giam tại Nhà lao Thừa Phủ (Huế). Năm 1942, bị bắt lần thứ hai, bà bị kết án 16 năm tù, giam tại Hỏa Lò. Trong tù, bà vẫn viết thư về cho con gái Võ Hồng Anh, gửi gắm tình yêu thương và lòng son sắt với cách mạng.

Tại lễ khai mạc, bên cạnh nội dung trưng bày là hoạt cảnh tái hiện câu chuyện về đồng chí Phạm Hướng, cán bộ Đoàn chuyên trách phong trào học sinh, sinh viên kháng chiến Hà Nội bị bắt, giam tại Hỏa Lò năm 1949 - 1950. Khán giả xúc động trước khoảnh khắc hội ngộ đầy nước mắt giữa đồng chí Phạm Hướng và bạn tù, và phút giây nghẹn ngào gặp người thân trong lần thăm nuôi ngắn ngủi trước khi bị đày ra Côn Đảo.

Ông Nguyễn Nhân Quảng, cháu rể đồng chí Phạm Hướng, bày tỏ: “Chúng tôi đã nghe rất nhiều câu chuyện kể về chú mình. Ông là niềm tự hào của gia đình, là nhân cách lớn để con cháu luôn tự nhắc nhở phải sống có trách nhiệm với đất nước”.

Còn ông Võ Biên Cương, con trai Đại tướng Võ Nguyên Giáp, chia sẻ: “Những hy sinh, mất mát của thế hệ trước là bài học vô giá để thế hệ sau thêm trân trọng giá trị của hòa bình, độc lập hôm nay. Lịch sử cần được nhắc lại thường xuyên để lan tỏa tinh thần yêu nước và trách nhiệm với Tổ quốc”.

Trưng bày diễn ra đến hết ngày 31/8/2025 tại Di tích lịch sử Nhà tù Hỏa Lò.