Hình tượng phụ nữ trong nghệ thuật chèo

(LĐTĐ) Vì sao chèo lại say mê với giới “quần thoa” mà hững hờ với phái mày râu như vậy? Ngoài những nhân vật nữ chính như Châu Long, Thị Kính, Xuý Vân, Trinh Nguyên còn bắt gặp không ít những nhân vật nữ phụ như Thị Mầu, Thiệt Thê. Một “vũ trụ” phụ nữ ngự trị trong chèo đã tạo nên cái chất nữ tính rất nổi bật, đậm đặc trong loại hình nghệ thuật dân gian này.
hinh tuong phu nu trong nghe thuat cheo Sức sống mãnh liệt của nghệ thuật chèo
hinh tuong phu nu trong nghe thuat cheo “Quan Âm Thị Kính” tham gia hòa nhạc Hòa giải thế giới 2017
hinh tuong phu nu trong nghe thuat cheo Người hết mình vì nghệ thuật chèo

Từ xa xưa, để phản ứng lại tư tưởng trọng nam khinh nữ, dân gian đã có những câu: “Ba đồng một mớ đàn ông/Đem thả vào lồng cho kiến nó tha/ Ba trăm một mụ đàn bà/ Mua về mà trải chiếu hoa cho ngồi”. Như vậy, âm hưởng nữ quyền đã ngân vang qua tiếng nói dõng dạc khẳng định vị trí, giá trị của người phụ nữ trong ca dao - một thể loại của văn học dân gian.

Tuy nhiên, trong văn học dân gian cũng như trong văn học trung đại, những tiếng nói mạnh bạo rõ ràng đặt vấn đề nữ quyền còn khá thưa vắng. Có lẽ bởi người phụ nữ Việt Nam vốn “lấy chữ nhẫn làm đầu” do bản năng, tình cảm, truyền thống và các quy tắc xã hội. Trong khi đó, chèo – một loại hình chủ đạo của nghệ thuật sân khấu dân gian Việt Nam lại là một sân khấu của nữ giới, sân khấu đầy nữ tính mạnh dạn khẳng định tính nữ quyền trong nghệ thuật.

hinh tuong phu nu trong nghe thuat cheo
Một trích đoạn vở chèo Quan âm Thị Kính

Có thể thấy, hệ thống nhân vật trong chèo truyền thống khá đa dạng, nhưng mỗi vở đều tập trung khắc họa một hình tượng nhân vật trung tâm, chủ yếu là hình tượng nhân vật nữ. Một cách ý thức hoặc tự phát những quan niệm, những ước mơ, khát vọng và cả tinh thần phản kháng chế độ phong kiến nhiều bất công của người dân xưa đã được khúc xạ rõ nét qua loại hình nhân vật độc đáo này.

Trong tư duy của người xưa thì nhân vật nữ ở chèo cổ được chia làm hai loại "chính" và "lệch", cũng như nhân vật tuồng được chia ra hai phe "trung", "nịnh". Nhân vật nữ chính của chèo luôn là những tấm gương về đạo đức và việc thể hiện những nhân vật ấy là sự hình tượng hóa những điều khác nhau của đạo đức xưa, đó là Thị Kính tiêu biểu cho đức tính cam chịu trước những nỗi oan trái của cuộc đời, đó là Thị Phương tiêu biểu cho đức tính hy sinh trong quan hệ mẹ chồng nàng dâu, đó là Trinh Nguyên trong quan hệ mẻ ghẻ con chồng… Nói chung các nhân vật này đều có một mô hình chung là qua một quá trình thử thách họ khẳng định được phẩm chất tốt đẹp của mình và họ được đền bù xứng đáng hơn.

hinh tuong phu nu trong nghe thuat cheo
Nhân vật nữ Lã Thiện Hương trong vở chèo “Người con của Vạn Thắng Vương” của nhà văn Nguyễn Toàn Thắng

Loại nhân vật nữ lệch, nữ pha là những con người mà chế độ phong kiến gọi là nghịch nữ. Đó là Thị Màu xuất hiện trên sân khấu như một ngọn lửa rừng rực tình yêu, táo bạo thách thức, phá tan mọi ràng buộc của lễ giáo phong kiến đi tìm quyền tự do yêu đương. Đó là Súy Vân bị người chồng ham mê danh vọng ruồng bỏ, đã giả dại để thoát khỏi cảnh cô đơn lạnh lùng. Những nhân vật này đã được chèo ủng hộ, và với tài năng của nhiều thế hệ nghệ nhân nối tiếp nhau đã gia công bồi đắp sáng tạo để trở thành những hình tượng nghệ thuật đẹp đẽ tuyệt vời.

Một vũ trụ phụ nữ ngự trị trong chèo cổ và tạo nên ở đây cái chất, cái nữ tính rất nổi bật, rất đậm đặc, đến nỗi người xem cứ có cảm tưởng rằng hễ vào chèo là lập tức gặp các chủ nhân nữ của nó.

Không giống tuồng chỉ ca tụng hành động anh hùng của các giới quyền quý, chèo miêu tả cuộc sống bình dị của người dân nông thôn với khát vọng sống thanh bình giữa một xã hội phong kiến đầy bất công. Nhiều vở chèo còn thể hiện cuộc sống vất vả của người phụ nữ sẵn sàng hy sinh bản thân vì người khác. Nội dung của các vở chèo lấy từ những truyện cổ tích, truyện nôm rồi được nâng lên một mức cao bằng nghệ thuật sân khấu mang giá trị hiện thực và tư tưởng sâu sắc.

Trong chèo, cái thiện luôn thắng cái ác, các sĩ tử tốt bụng, hiền lành, luôn đỗ đạt làm quan, còn người vợ thì tiết nghĩa, cuối cùng sẽ được đoàn tụ với chồng. Lối chèo thường diễn những việc vui cười, những thói xấu của người đời như các vai: Thầy mù, Hương câm, Đồ điếc, Quan âm Thị Kính…

Ngoài ra chèo còn thể hiện tính nhân đạo, như trong vở Trương Viên... Dù nội dung có đa dạng thế nào, thì chèo luôn gắn với chất "trữ tình", thể hiện những xúc cảm và tình cảm cá nhân của con người, phản ánh mối quan tâm chung của nhân loại: Tình yêu, tình bạn, tình thương. Thiệt Thê, Thị Kính, Thị Mầu, Súy Vân đã thoát khỏi tính ước lệ trong nghệ thuật chèo và trở thành những nhân vật có cá tính riêng như thế.

Là một người nổi tiếng gắn bó với nghệ thuật chèo truyền thống, trong các kịch bản sân khấu về đề tài lịch sử của mình, nhà văn, nhà biên kịch Nguyễn Toàn Thắng luôn chú ý đến thân phận phụ nữ. Lý giải về điều này, anh cho biết: “Tôi thiên về hướng cho rằng đất nước này còn tồn tại mạnh mẽ đến ngày hôm nay, là nhờ mang tính nữ. Phụ nữ Việt dịu dàng, cam chịu trong cuộc sống thường ngày, nhưng rất dũng cảm một khi xảy ra bất cứ biến cố gì với non sông đất nước.

Chẳng hạn như trong vở chèo “Nàng thứ phi họ Đặng”, nhân vật Đặng Thuý Hạnh con gái của quốc công Đặng Tất, sau khi cha bị giết, lập tức lên đường và trở thành chiến binh. Còn ở vở chèo “Người con của Vạn Thắng Vương”, thì mẹ của Nam Việt Vương Đinh Liễn cũng xin vào thành làm con tin, khi không được chấp thuận thì giả điên vào thành chăm con. Những nhân vật nữ ấy, tôi đều lấy cảm hứng từ lịch sử, nhưng gửi gắm vào đó lòng yêu thương, sự tôn trọng với người xưa”.

Tiến sĩ Văn học, nhà viết kịch Trần Đình Ngôn được biết đến như một tác giả tài năng của sân khấu chèo Việt Nam, trong những tác phẩm của ông, nhân vật nữ luôn được đề cao. Đó không chỉ là sự tiếp mạch của chèo cổ với hình bóng phụ nữ là trung tâm, ông còn cho biết, những nhân vật hay, thành công thường là nữ, nhân vật tạo nên sự rung động, để lại ấn tượng với người xem cũng thường là nhân vật nữ.

Ngay cả những vở ông viết về một danh nhân văn hóa nhưng nhân vật gây được ấn tượng có khi không phải là danh nhân ấy mà lại là những bóng hồng bên cạnh họ. Ông cũng cho rằng đạo mẫu ảnh hưởng nhiều đến sáng tác của ông, những nhân vật nữ của ông thường sống, suy nghĩ, hành động, phát ngôn với tư cách người mẹ; nhiều trường đoạn giàu chất thơ, gây được cảm xúc cho người xem là những lời nói, hành động của những người vợ, người mẹ.

Đó là người vợ của ông chủ nhiệm hợp tác xã, người mẹ trong vở “Chiếc nón bài thơ”; là bà Thái phi trong vở “Lời sấm truyền từ Quán Trung tân” hay Ni cô Đàm Liên trong vở “Nam dược Thánh nhân”…

Có thể nói, người Việt Nam đã hình thành nên một kiểu "văn hóa chèo" bền vững và đầy sức sống. Cái chất dân dã mộc mạc, nhắn nhủ duyên dáng, hài hước đã tạo dựng lên cái xương cốt của chèo với phong vị riêng, trong đó nổi bật nhất chính là yếu tố nữ quyền.

Bảo Thoa

Có thể bạn quan tâm

Nên xem

Nâng cao hiệu quả quản lý, bảo vệ Khu Di tích Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh

Nâng cao hiệu quả quản lý, bảo vệ Khu Di tích Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh

(LĐTĐ) Tại Phiên họp thứ 42, các thành viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã biểu quyết thông qua về mặt nguyên tắc của Pháp lệnh Quản lý, bảo vệ Khu Di tích Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh và giao Ủy ban Quốc phòng và An ninh phối hợp với các cơ quan hoàn chỉnh dự thảo, trình Chủ tịch Quốc hội ký ban hành.
Mất hơn 1 tỷ đồng vì niềm tin mù quáng vào xem bói, trục vong, giải hạn online

Mất hơn 1 tỷ đồng vì niềm tin mù quáng vào xem bói, trục vong, giải hạn online

(LĐTĐ) Lợi dụng tâm lý nhẹ dạ, cả tin của khách hàng, Trịnh Phương Mai đã bịa ra các câu chuyện tâm linh không có thật nhằm thao túng tâm lý khiến nạn nhân lo sợ, để lừa đảo chiếm đoạt tài sản với thủ đoạn coi bói, trục vong, giải hạn online.
Việt Nam có siêu máy chụp CT thế hệ mới, giảm tối đa tia xạ

Việt Nam có siêu máy chụp CT thế hệ mới, giảm tối đa tia xạ

(LĐTĐ) Với tốc độ chụp siêu nhanh và công nghệ giảm hơn 85% số tia X trong mỗi lần chụp, hệ thống siêu máy chụp CT thế hệ mới nhất có thể sử dụng cho trẻ em, phụ nữ mang thai, người có bệnh lý đặc biệt vì thời gian chụp chỉ cần giữa 2 nhịp đập tim hoặc giữa 1 nhịp thở.
Xé "Túi mù" kết phim "Nụ hôn bạc tỷ"

Xé "Túi mù" kết phim "Nụ hôn bạc tỷ"

(LĐTĐ) Khán giả "xé túi mù" khi xem "Nụ hôn bạc tỷ", không chỉ bởi câu chuyện tưởng chừng kết thúc mở, mà còn bởi sự bất ngờ xuất hiện sau những dòng chữ cuối phim. Đột ngột, một trong hai cái kết được hé lộ, khi Vân hoặc đến với Quang, hoặc chọn Tú, khiến cảm xúc khán giả vỡ òa.
Bộ Y tế khuyến cáo người dân đeo khẩu trang khi đến nơi công cộng

Bộ Y tế khuyến cáo người dân đeo khẩu trang khi đến nơi công cộng

(LĐTĐ) Để chủ động phòng, chống bệnh cúm mùa, sởi và các bệnh lây truyền qua đường hô hấp, Bộ Y tế khuyến cáo người dân đeo khẩu trang khi đến điểm vui chơi, trung tâm thương mại, nơi công cộng…
Giá xăng dầu hôm nay (9/02): Giá dầu thế giới tiếp tục giảm

Giá xăng dầu hôm nay (9/02): Giá dầu thế giới tiếp tục giảm

(LĐTĐ) Hôm nay (9/02/2025), giá xăng dầu thế giới ghi nhận tuần giảm thứ ba liên tiếp trong bối cảnh cuộc chiến thương mại tiềm tàng giữa Mỹ và Trung Quốc. Cụ thể, giá dầu WTI ở mốc 71,06 USD/thùng, tăng 0,55%, giá dầu Brent ở mốc 74,69 USD/thùng, tăng 0,50%.
Rộn ràng Lễ khai bút Xuân Ất Tỵ 2025 tại Khu tưởng niệm Trạng nguyên Lê Ích Mộc

Rộn ràng Lễ khai bút Xuân Ất Tỵ 2025 tại Khu tưởng niệm Trạng nguyên Lê Ích Mộc

(LĐTĐ) Ngày 8/2 (tức ngày 11 tháng Giêng), tại Khu tưởng niệm Trạng nguyên Lê Ích Mộc (phường Quảng Thanh, thành phố Thuỷ Nguyên, Hải Phòng), Ủy ban nhân dân (UBND) thành phố Thủy Nguyên long trọng tổ chức Lễ khai bút đầu Xuân Ất Tỵ 2025 và Hội thi viết thư pháp bằng chữ Quốc ngữ lần thứ 3.

Tin khác

Rộn ràng Lễ khai bút Xuân Ất Tỵ 2025 tại Khu tưởng niệm Trạng nguyên Lê Ích Mộc

Rộn ràng Lễ khai bút Xuân Ất Tỵ 2025 tại Khu tưởng niệm Trạng nguyên Lê Ích Mộc

(LĐTĐ) Ngày 8/2 (tức ngày 11 tháng Giêng), tại Khu tưởng niệm Trạng nguyên Lê Ích Mộc (phường Quảng Thanh, thành phố Thuỷ Nguyên, Hải Phòng), Ủy ban nhân dân (UBND) thành phố Thủy Nguyên long trọng tổ chức Lễ khai bút đầu Xuân Ất Tỵ 2025 và Hội thi viết thư pháp bằng chữ Quốc ngữ lần thứ 3.
Nhờ con đăng ký, người mẹ trở thành Vua Tiếng Việt mùa 3

Nhờ con đăng ký, người mẹ trở thành Vua Tiếng Việt mùa 3

(LĐTĐ) Chương trình Vua Tiếng Việt mùa 3 đã tìm ra vị "Vua" mới là chị Võ Thị Thu Hiền, 42 tuổi, quê quán Hà Tĩnh, hiện đang sinh sống và làm việc tại Hà Nội với công việc nhân viên nhân sự.
TP.HCM: Kéo dài thời gian trưng bày linh vật Rắn tại phố đi bộ Nguyễn Huệ

TP.HCM: Kéo dài thời gian trưng bày linh vật Rắn tại phố đi bộ Nguyễn Huệ

(LĐTĐ) Thành phố Hồ Chí Minh (TP.HCM) sẽ tiếp tục trưng bày linh vật Tết Ất Tỵ đến hết ngày 9/3/2025 để phục vụ nhu cầu thưởng ngoạn của nhân dân, du khách và Lễ hội Áo dài TP.HCM lần thứ 11.
Chủ tịch nước Lương Cường dâng hương, khai Xuân tại Hoàng thành Thăng Long

Chủ tịch nước Lương Cường dâng hương, khai Xuân tại Hoàng thành Thăng Long

(LĐTĐ) Sáng 6/2 (tức mùng 9 tháng Giêng), tại Điện Kính Thiên - Khu di tích Hoàng thành Thăng Long - Hà Nội, Chủ tịch nước Lương Cường đã chủ trì Lễ dâng hương, khai Xuân tưởng niệm, tri ân công đức các bậc tiền nhân.
Sắc Xuân rực rỡ tại Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam

Sắc Xuân rực rỡ tại Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam

(LĐTĐ) Chào đón năm mới Ất Tỵ 2025, Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam tại Đồng Mô, Sơn Tây, Hà Nội sẽ tổ chức chuỗi hoạt động đặc sắc với chủ đề "Sắc Xuân trên mọi miền Tổ quốc" trong suốt tháng 2, từ ngày 1 đến 28/2/2025.
Giữ sợi dây liên kết với nguồn cội qua nén hương thơm

Giữ sợi dây liên kết với nguồn cội qua nén hương thơm

(LĐTĐ) Tháng Giêng, tháng hai là những tháng có nhiều hoạt động lễ lạt, thờ cúng trong phong tục của người Việt. Việc thờ cúng ấy không chỉ là thắp hương, dâng lễ vật mà còn mang cả những ý nghĩa văn hóa và đạo đức. Cao hơn nữa, nó thể hiện một quan niệm, triết lý về nhân sinh và xã hội của dân tộc.
Xuân về thăm Lăng mộ Thủy tổ Kinh Dương Vương

Xuân về thăm Lăng mộ Thủy tổ Kinh Dương Vương

(LĐTĐ) Lăng và đền thờ Kinh Dương Vương là di tích lịch sử đặc biệt về Kinh Dương Vương, người được coi là Thủy tổ của người Bách Việt thời cổ.
Kính lão trọng thọ: Giá trị trường tồn trong văn hóa Việt Nam

Kính lão trọng thọ: Giá trị trường tồn trong văn hóa Việt Nam

(LĐTĐ) Mừng thọ là phong tục đẹp của dân tộc Việt Nam. Không biết từ bao giờ, cứ mỗi dịp đầu Xuân, các làng, xã lại nô nức tổ chức mừng thọ cho các cụ. Với người Việt Nam, “kính lão đắc thọ” và sự trân trọng, biết ơn những bậc cao niên đã là một nét đẹp không thể thiếu trong đời sống người dân.
"95 năm - Ánh sáng soi đường": Chương trình nghệ thuật đặc biệt mừng Đảng, mừng Xuân

"95 năm - Ánh sáng soi đường": Chương trình nghệ thuật đặc biệt mừng Đảng, mừng Xuân

(LĐTĐ) Tối 3/2, tại Quảng trường Cách mạng Tháng Tám (Hà Nội), đã diễn ra chương trình nghệ thuật đặc biệt "Mừng Đảng, mừng Xuân, mừng đất nước đổi mới" với chủ đề "95 năm - Ánh sáng soi đường" nhân kỷ niệm 95 năm Ngày thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam (3/2/1930 - 3/2/2025).
Long trọng Lễ kỷ niệm 1.985 năm khởi nghĩa Hai Bà Trưng

Long trọng Lễ kỷ niệm 1.985 năm khởi nghĩa Hai Bà Trưng

(LĐTĐ) Sáng 3/2, (tức mùng 6 tháng Giêng năm Ất Tỵ), tại Khu di tích quốc gia đặc biệt đền Hai Bà Trưng, Huyện ủy, Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân huyện Mê Linh long trọng tổ chức Lễ kỷ niệm 1.985 năm khởi nghĩa Hai Bà Trưng (năm 40-43 sau Công nguyên) và khai mạc Lễ hội đền Hai Bà Trưng năm 2025.
Xem thêm
Phiên bản di động