Bài cuối: “Chìa khóa vàng” kéo lại sự cân bằng giới tính

Truyền thông tháo gỡ nút thắt tư tưởng

Một con số đáng lo ngại đến năm 2059, nếu không có biện pháp can thiệp, Việt Nam có thể dư thừa tới 1,4 triệu nam giới trong độ tuổi kết hôn. Con số này không chỉ là thống kê khô cứng, mà ẩn chứa phía sau là hàng triệu phận người có nguy cơ đối diện với những khoảng trống trong hôn nhân, gia đình và cuộc sống. Mất cân bằng giới tính khi sinh, từ một hiện tượng y tế - dân số, có thể trở thành “quả bom nổ chậm” tác động đến xã hội, kinh tế và cả an ninh quốc gia.

Các xã, phường tổ chức hoạt động truyền thông phong phú tạo sự lan tỏa nhanh, sâu rộng đến từng ngõ xóm, từng mái nhà, biến bình đẳng giới thành giá trị sống chứ không chỉ là khẩu hiệu.

Thực tế cho thấy, gốc rễ của tình trạng này bắt nguồn từ định kiến “trọng nam khinh nữ”, ăn sâu qua nhiều thế hệ. Con trai được coi là người nối dõi tông đường, còn con gái vẫn bị xem nhẹ vai trò. Khi tư tưởng đó chưa được thay đổi, mọi chính sách hay biện pháp kỹ thuật cũng khó có thể phát huy hiệu quả lâu dài.

Trong bối cảnh đó, truyền thông chính là giải pháp cơ bản, đồng thời cũng là “chìa khóa vàng” để tháo gỡ nút thắt tư tưởng. Truyền thông không chỉ dừng lại ở việc đưa tin, phổ biến số liệu, mà phải đủ sức lay động để thay đổi nhận thức. Những câu chuyện giản dị về một gia đình hạnh phúc với hai con gái; hình ảnh các bé gái thành công, tự tin; hay thông điệp “con nào cũng là con” - đó chính là những mũi tên đi thẳng vào trái tim cộng đồng, từng bước xóa bỏ khoảng cách vô hình giữa con trai và con gái.

Khi nhận thức thay đổi, hành vi sẽ thay đổi. Và chỉ có truyền thông mới đủ sức lan tỏa nhanh, sâu rộng đến từng ngõ xóm, từng mái nhà, biến bình đẳng giới thành giá trị sống chứ không chỉ là khẩu hiệu. Đó cũng chính là con đường duy nhất để Việt Nam chặn đứng vòng xoáy mất cân bằng giới tính khi sinh, hướng tới một xã hội phát triển bền vững, nơi mọi đứa trẻ - trai hay gái - đều được trân trọng như nhau.

Vào cuộc ngay từ cơ sở

Nếu trước đây, mất cân bằng giới tính khi sinh thường được nhắc tới như một “bài toán quốc gia”, thì nay Hà Nội đã đặt quyết tâm phải xử lý tận gốc ngay từ cấp cơ sở. Đầu năm 2025, Sở Y tế Thành phố ban hành Kế hoạch số 862/KH-SYT (ngày 28/2/2025), đặt mục tiêu rõ ràng: khống chế tỷ số giới tính khi sinh xuống dưới 111 trẻ trai/100 trẻ gái. Những địa phương có tỷ số cao trên 112 được xác định là “điểm nóng” và được tập trung xử lý mạnh tay.

Không dừng ở đó, Chi cục Dân số, Trẻ em và Phòng chống tệ nạn xã hội Hà Nội tiếp tục cụ thể hóa bằng Kế hoạch số 162/KH-CCDSTEPCTNXH (ngày 04/4/2025), yêu cầu các cơ sở y tế, chính quyền địa phương triển khai đồng bộ giải pháp, trong đó truyền thông được đặt ở vị trí trung tâm.

Đội tuyên truyền lưu động tuyên truyền các chính sách dân số tới người dân.

Tại nhiều xã, phường, hình ảnh quen thuộc những buổi truyền thông dân số đã thay đổi. Không còn là những khẩu hiệu khô cứng, thông điệp nay được lồng ghép khéo léo trong các chiến dịch kế hoạch hóa gia đình, sinh hoạt cộng đồng, lớp tập huấn cho thanh thiếu niên, thậm chí cả trong các lễ hội làng, sinh hoạt tôn giáo. Ở đó, người dân được nghe câu chuyện thật, được đối thoại, được phân tích cặn kẽ hệ lụy của việc “chuộng con trai”.

Để thực hiện thúc đẩy bình đẳng giới, giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh toàn Thành phố đã và đang quan tâm thực hiện nhiều biện pháp đầu tư chăm sóc, giáo dục, yêu thương chia sẻ, giúp đỡ trẻ em gái có hoàn cảnh khó khăn. Thành phố Hà Nội đã triển khai nhiều hoạt động như: Triển khai nhiều mô hình Mô hình tư vấn và khám sức khỏe tiền hôn nhân; Mô hình chăm sóc sức khỏe sinh sản vị thành niên, thanh niên. Tổ chức truyền thông kiến thức sức khỏe sinh sản cho các đối tượng là trẻ em gái vị thành niên, thanh niên, truyền truyền thông về bình đẳng giới cho học sinh các trường THCS, PTTH...

Đặc biệt, trong đợt cao điểm hưởng ứng Ngày Quốc tế trẻ em gái (11/10) hàng năm, Hà Nội phát động tổ chức kỷ niệm rộng khắp trên địa bàn Thành phố; tổ chức điểm truyền thông hưởng ứng Ngày Quốc tế trẻ em gái 11/10 tại các trường học, truyền thông bình đẳng giới, phòng chống bạo lực gia đình, nâng cao vai trò, vị thế của phụ nữ và trẻ em gái. Qua đó đã có nhiều tấm gương bé gái chăm ngoan học giỏi, rất nhiều các gia đình đã thực hiện tốt chính sách dân số được biểu dương khen thưởng, qua đó tôn vinh giá trị và vị thế của trẻ em gái góp phần thúc đẩy bình đẳng giới,…

Quan trọng hơn, Hà Nội không chỉ “nói với phụ nữ” mà hướng thẳng đến nam giới, vị thành niên, thanh niên, những người thường bị bỏ quên trong các chương trình dân số trước đây. Chính họ phải hiểu rằng sinh con trai hay con gái không quyết định giá trị của một gia đình, và trách nhiệm ấy không thể đổ dồn lên vai người phụ nữ.

Sự lan tỏa của truyền thông cũng không dừng lại trong phạm vi y tế. Cả hệ thống chính trị cùng vào cuộc: chính quyền, đoàn thể, các nhà hoạch định chính sách, chức sắc tôn giáo, người có uy tín trong cộng đồng. Hình thức truyền thông phong phú, từ loa phát thanh cơ sở, báo chí, mạng xã hội đến video trực tuyến, tất cả đều hướng tới mục tiêu đưa thông tin chạm đến từng ngõ xóm, từng gia đình.

Với sự quyết liệt này, Hà Nội cho thấy quyết tâm không để tình trạng mất cân bằng giới tính khi sinh trượt dài. Truyền thông không chỉ là công cụ, mà đã trở thành vũ khí sắc bén để thay đổi nhận thức xã hội, từng bước tháo gỡ căn nguyên của định kiến “trọng nam khinh nữ” còn ăn sâu trong nhiều thế hệ.