Bánh bác tiến vua: Giữ mãi hồn xưa

Cùng với bánh Phu Thê, cá Anh Vũ, gà Đông Cảo…bánh bác đã trở thành một trong những đặc sản được dùng dâng tiến vua thời vua Lý Nam Đế. Ngày nay, bánh bác không chỉ xuất hiện trong các dịp lễ, Tết, đám cưới, đám hỏi…mà còn trở thành đặc sản được ưa chuộng tại làng Giang Xá (Hoài Đức, Hà Nội). Bởi, trong tâm thức của người Giang Xá, bánh bác không chỉ thể hiện nét văn hóa truyền thống, mà còn là biểu tượng đặc sắc của làng.
banh bac tien vua giu mai hon xua Tôn vinh nét xưa trên phố cổ
banh bac tien vua giu mai hon xua Hồi sinh nét xuân xưa

Kỳ công “bác” bánh

Không sợ bị cạnh tranh, cũng chẳng sợ bị làm giả, làm nhái như nhiều mặt hàng truyền thống khác. Bánh bác, thứ bánh đặc sản tiến vua mà không nơi nào ngoài làng Giang Xá (thị trấn Trạm Trôi, Hoài Đức) mới có. Ấy thế, để được chiêm ngưỡng trực tiếp cách các nghệ nhân làm bánh bác, không phải dễ. Bởi lẽ, thông thường phải vào các dịp lễ, Tết, hay phải có người đặt trước các nghệ nhân ở đây mới làm. Vì thế, để được chứng kiến tận mắt cách làm bánh, đôi khi phải mất vài ngày đến cả tháng.

banh bac tien vua giu mai hon xua
Bánh bác tiến vua biểu tượng của người dân làng Giang Xá, Hoài Đức, Hà Nội.

Tạt xe vào quán ăn đầu làng Giang Xá, vừa mới nghe chúng tôi hỏi thăm, chị Hương chủ quán đon đả hẳn lên. Chị bảo, ở Giang Xá hiện vẫn còn nhiều gia đình biết làm bánh bác vì ở làng, ít nhất 1 năm đã có 2 ngày lễ ở đình để người dân dâng hương, thờ vua Lý Nam Đế (vào ngày 12/1 và 12/9 hằng năm), ngoài ra còn có các ngày lễ, Tết khác. Vào những ngày này, trên các mâm cúng của người làng Giang Xá, bánh bác là thứ không thể thiếu. “Nhiều người ở làng biết làm bánh bác, nhưng làm bánh có ngon và đúng hương vị truyền thống không thì chưa chắc ai cũng làm được”, chị Hương bộc bạch.

Theo hướng dẫn của chị Hương, phải men theo con đường làng quanh co chúng tôi mới đến được nhà nghệ nhân bánh bác cao tuổi nhất làng Giang Xá. Ở vào tuổi xưa nay hiếm (78 tuổi), ông Đỗ Phú Phủ vẫn còn rất nhanh nhẹn, nói đến bánh bác thứ bánh đặc sản của người Giang Xá, ông cụ cứ say xưa kể như thể…sợ ai kể mất. Ông Phủ bảo, “bác” trong từ địa phương từ xa xưa có nghĩa là “rán, chiên”. Nhưng cách “bác” bánh của người Giang Xá khác rất nhiều so với cách rán bánh thông thường. Bởi, quy trình quan trọng nhất và cũng không thể thiếu trong khâu làm bánh đó là, bánh phải được “bác” trên bếp củi lửa, vì vậy người dân đặt tên là bánh bác.

“Xa xưa, bánh bác thường được người Giang Xá làm để dâng tiến vua, nên mọi người rất coi trọng và gìn giữ. Về sau, bánh trở thành một phần không thể thiếu trong các dịp lễ, Tết, cưới hỏi…thậm chí, nhiều gia đình còn thách cưới bằng bánh bác. Theo thời gian, trong làng giờ không còn nhiều gia đình theo nghiệp làm bánh nữa, không phải nghề làm bánh không có nơi tiêu thụ, mà do để làm ra được chiếc bánh bác phải trải qua nhiều công đoạn rất cầu kỳ”, ông Phủ chia sẻ.

banh bac tien vua giu mai hon xua
Ông Phủ đang 'bác' bánh bằng tay.

Để làm ra được một chiếc bánh thơm ngon, lựa chọn nguyên liệu làm bánh là khâu không thể thiếu bao gồm: Gạo nếp cái hoa vàng (trước thường dùng loại gạo nếp được trồng tại chính làng Giang Xá), gấc nếp – phải chọn từ tháng 10 đến hết năm vì lúc này gấc mới đỏ và ngon nhất. Ngoài ra, còn phải có đỗ xanh và đường kính. Theo ông Thủ, trước đây người dân thường dùng mật mía để làm vì sẽ cho vị bánh ngọt thơm hơn.

Sau công đoạn lựa nguyên liệu, gạo nếp sẽ được ngâm vào nước lã khoảng 2 – 3 tiếng đồng hồ, sau đó mang gạo đi xay mịn, ép bột khô… số bột sau khi ép sẽ chia làm đôi, một nửa để nguyên, nửa còn lại được trộn đều với gấc sao cho bột có màu hồng tía. Tiếp đến, đỗ xanh được đãi sạch vỏ, đồ chín và quấy đều với đường kính cho thật nhuyễn, như cách nấu xôi chè. Ngoài ra, hai nguyên liệu khác không thể thiếu đó chính là mỡ lợn (phải là loại mỡ thăn, không được dùng dầu ăn) và vừng.

“Làm vỏ bánh là công đoạn khó nhất, sau khi chia bột bánh làm hai phần, một phần được trộn với gấc, người thợ làm bánh sẽ phải dùng chính đôi tay của bành để “bác” bánh và dàn bánh trên chảo gang đã được cho mỡ vào, sau đó bác bánh sao cho thật mỏng, thật đều và chín trên khắp bề mặt chảo. Bếp phải được đun bằng củi, bánh phải dàn đều tay, nếu làm không nhanh, không khéo sẽ gây bỏng cho thợ làm bánh. Sau khi bánh được dàn đều, thợ làm bánh sẽ tiếp tục lật bánh và dàn bánh. Mỗi lần bác bánh trên chảo sẽ mất khoảng từ 5-7 phút”, ông Phủ chia sẻ.

Gìn giữ văn hóa truyền thống

Không chỉ riêng ông Phủ, đối với bất kỳ nghệ nhân làm bánh bác nào ở làng Giang Xá (Hoài Đức) cũng vậy, những ngày đầu vào nghề nhiều người không chịu được sức nóng trong quá trình bác bánh đành ngậm ngùi bỏ nghề, dù rằng họ rất muồn gìn giữ nghề làm bánh truyền thống của quê hương. “Không phải ai cũng dễ dàng bác được bánh. Nếu không có sự kiên nhẫn, không có sự say mê với nghề thì giờ này tôi cũng không thể gìn giữ được nghề làm bánh truyền thống của gia đình. Bởi tất cả những cái nóng, cái bỏng dát của mỡ, chảo gang, sức nóng của lửa, của bánh…đôi bàn tay người thợ đều phải “nếm mùi”. Sau hàng chục năm làm bánh, giờ hai bàn tay tôi đã chai sần, bác bánh cũng không còn có cảm giác nóng nữa”, ông Phủ kể.

Sau khi bác bánh trên bếp xong, bánh sẽ được dàn mỏng trên lá chuối hoặc lá dong để chờ nguội, điều đặc biệt là bánh phải được để nguội tự nhiên sau khoảng từ 2 - 3 tiếng đồng hồ. Sau khi nguội, người thợ sẽ trải phần bột đỏ được trộn gấc đã “bác” chín xuống trước, sau đó trải lớp bột trắng đắp chồng lên trên (theo nguyên tắc đỏ trước, trắng sau). Nhân đỗ sau khi được nấu chín, khuấy đường sẽ được cán mỏng và dài theo không bánh đã được đặt trước (bánh có thể to hay nhỏ tùy người đặt và tùy sự kiện).

Theo nghệ nhân Đỗ Phú Phủ, bánh sau khi làm sẽ có hình trụ, tròn, sau đó dải vừng và lăn bánh qua. Bánh bác được gói bằng ni lông hoặc lá chuối tây như gói giò, người dân thường gọi là tày bánh, mỗi tày sẽ có độ dài khoảng 40 – 50cm và có giá khoảng 50 nghìn đồng. Tùy từng dịp, nếu như là cúng lễ tổ tiên, bánh sẽ được cắt dài khoảng 10cm/1 cái. Thông thường, nếu dùng để ăn, hoặc được đặt trong đám cưới, đám hỏi, bánh sẽ được cắt nhỏ theo từng khoanh và có độ dài khoảng 2 – 3cm. Đặc biệt, sau khi bánh hoàn thành sẽ được dán lên trên chữ phúc, lộc, thọ…tùy theo từng sự kiện.

Bánh bác sau khi hoàn thiện nhìn bề ngoài sẽ như một bông hoa sặc sỡ với phần nhụy màu vàng của nhân đậu, xen giữa đó là những cánh bánh như cánh hoa xanh, đỏ… bánh bác với hương vị thơm, bùi, khi ăn, bánh có vị dẻo thơm của gạo nếp, của gấc, quyện với vị ngọt, thanh mát của đậu xanh và đường mang đến cho người ăn cảm giác khó tả. Vì thế, từ xa xưa người xứ Đoài đã có câu: Dù ai chồng chán, vợ chê/ ăn miếng bánh bác lại về với nhau.

Ngày nay, bánh không chỉ xuất hiện trong các ngày lễ, Tết, cưới hỏi... mà bánh đã trở thành đặc sản được nhiều người sử dụng làm quà biếu, tặng và mang đi khắp nơi. Trải qua hàng trăm năm, bánh bác vẫn giữ được nét đặc trưng cùng hương vị ngọt ngào riêng. Đặc biệt, nhờ sức sáng tạo cùng đôi tay khéo léo, tài hoa của những nghệ nhân làm bánh, bánh bác đã trở thành đặc sản không lẫn với bất kỳ đặc sản truyền thống nào tại mảnh đất kinh kỳ.

Đạt Đỗ

Có thể bạn quan tâm

Nên xem

Năm bứt phá ngoạn mục của du lịch Thủ đô

Năm bứt phá ngoạn mục của du lịch Thủ đô

(LĐTĐ) Giữa bối cảnh thế giới nhiều biến động, du lịch Hà Nội vẫn kiêu hãnh vươn mình, khẳng định vị thế điểm đến hấp dẫn bậc nhất khu vực. Năm 2024 không chỉ đánh dấu sự phục hồi mạnh mẽ mà còn là một năm bứt phá ngoạn mục của ngành Du lịch Thủ đô với những con số ấn tượng và những thành tựu đáng tự hào.
Dự báo thời tiết Hà Nội ngày 24/12: Sáng sớm có sương mù, ngày nắng

Dự báo thời tiết Hà Nội ngày 24/12: Sáng sớm có sương mù, ngày nắng

(LĐTĐ) Dự báo ngày 24/12, khu vực Hà Nội trời có mây, sáng sớm có sương mù và sương mù nhẹ rải rác, ngày nắng.
10 sự kiện nổi bật của ngành khoa học và công nghệ năm 2024

10 sự kiện nổi bật của ngành khoa học và công nghệ năm 2024

(LĐTĐ) Năm 2024, ngành khoa học và công nghệ Việt Nam có nhiều sự kiện, dự án và sáng kiến đột phá góp phần thúc đẩy sự phát triển bền vững và đổi mới sáng tạo.
Về nơi "xứ sở nhà thờ" mùa Giáng sinh

Về nơi "xứ sở nhà thờ" mùa Giáng sinh

(LĐTĐ) Mùa Giáng sinh đang đến gần, không khí lễ hội tràn ngập khắp nơi, đặc biệt là tại các nhà thờ Công giáo. Nam Định - vùng đất được mệnh danh là “xứ sở của nhà thờ” - những ngày này càng thêm lộng lẫy với sắc màu rực rỡ, hứa hẹn trở thành điểm đến lý tưởng cho du khách muốn tận hưởng một mùa Noel đặc biệt.
Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ hoạt động của Mặt trận theo phương châm hướng về cơ sở

Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ hoạt động của Mặt trận theo phương châm hướng về cơ sở

(LĐTĐ) Ngày 23/12, Ủy ban Mặt trận Tổ quốc (MTTQ) Việt Nam thành phố Hà Nội tổ chức Hội nghị lần thứ hai, khóa XVIII, nhiệm kỳ 2024 - 2029.
Ba cựu Phó Giám đốc sở hầu tòa trong vụ "chuyến bay giải cứu" giai đoạn 2

Ba cựu Phó Giám đốc sở hầu tòa trong vụ "chuyến bay giải cứu" giai đoạn 2

(LĐTĐ) Ngày mai (24/12), Tòa án nhân dân thành phố Hà Nội sẽ mở phiên xét xử sơ thẩm các bị cáo trong vụ án "chuyến bay giải cứu" giai đoạn 2. Trong số 17 bị cáo, 3 cựu Phó Giám đốc sở ở tỉnh Thái Nguyên và Quảng Nam bị cáo buộc nhiều lần nhận tiền để giúp doanh nghiệp xin chủ trương cách ly y tế.
97 đề tài tham dự Cuộc thi Khoa học, kỹ thuật cấp Thành phố dành cho học sinh trung học

97 đề tài tham dự Cuộc thi Khoa học, kỹ thuật cấp Thành phố dành cho học sinh trung học

(LĐTĐ) 97 đề tài xuất sắc nhất đã được chọn tham dự Cuộc thi Khoa học, kỹ thuật cấp Thành phố dành cho học sinh trung học năm học 2024 - 2025. Các đề tài dự thi ở 4 nhóm lĩnh vực gồm: Vật lí - kỹ thuật cơ khí - phần mềm hệ thống; hóa học; sinh - y - môi trường; khoa học xã hội - hành vi.

Tin khác

Tạo điều kiện để trẻ em khiếm thị tiếp cận công nghệ

Tạo điều kiện để trẻ em khiếm thị tiếp cận công nghệ

(LĐTĐ) Nhằm giúp trẻ em khiếm thị được tiếp cận với công nghệ, Hội Người mù quận Thanh Xuân đã phối hợp với Tập đoàn Logitem Việt Nam triển khai dự án hướng dẫn sử dụng máy vi tính và điện thoại thông minh cho trẻ em khiếm thị.
Nhân lên niềm tự hào về truyền thống lịch sử vẻ vang của Quân đội nhân dân Việt Nam anh hùng

Nhân lên niềm tự hào về truyền thống lịch sử vẻ vang của Quân đội nhân dân Việt Nam anh hùng

(LĐTĐ) Nhân dịp kỷ niệm 80 năm Ngày thành lập Quân đội nhân dân Việt Nam (22/12/1944 - 22/12/2023), 35 năm Ngày hội Quốc phòng toàn dân (22/12/1989 - 22/12/2023), Trung tâm Thông tin Triển lãm, Sở Văn hoá Thể thao Hà Nội tổ chức triển lãm “Tiến bước dưới quân kỳ”.
Quận Thanh Xuân biểu dương cán bộ làm công tác dân số

Quận Thanh Xuân biểu dương cán bộ làm công tác dân số

(LĐTĐ) Nhân Ngày Dân số Việt Nam (26/12), Ủy ban nhân dân (UBND) quận Thanh Xuân tổ chức Hội nghị gặp mặt biểu dương cán bộ làm công tác Dân số và đánh giá kết quả thực hiện công tác Dân số và Phát triển năm 2024 trên địa bàn quận.
Ra mắt tính năng nhận diện “Ứng dụng chính thức của Chính phủ” trên Google Play

Ra mắt tính năng nhận diện “Ứng dụng chính thức của Chính phủ” trên Google Play

(LĐTĐ) Ngày 20/12, Cục An toàn thông tin (Bộ Thông tin và Truyền thông), phối hợp cùng Google chính thức ra mắt tính năng “Ứng dụng chính thức của Chính phủ” nhằm tăng cường bảo vệ người dùng trước các hành vi lừa đảo và đảm bảo an toàn trực tuyến tại Việt Nam.
Tập huấn kỹ năng truyền thông về sàng lọc trước sinh, sơ sinh cho cộng tác viên dân số

Tập huấn kỹ năng truyền thông về sàng lọc trước sinh, sơ sinh cho cộng tác viên dân số

(LĐTĐ) Mới đây, Trung tâm Y tế quận Hoàng Mai phối hợp với Chi cục Dân số Hà Nội tổ chức lớp tập huấn kỹ năng truyền thông về sàng lọc trước sinh và sàng lọc sơ sinh, nâng cao chất lượng dân số cho 152 cộng tác viên làm công tác dân số tại cơ sở trên địa bàn.
Tiếp nhận hơn 107 tỷ đồng dành cho trẻ em có hoàn cảnh khó khăn trong năm 2025

Tiếp nhận hơn 107 tỷ đồng dành cho trẻ em có hoàn cảnh khó khăn trong năm 2025

(LĐTĐ) Tại Chương trình "Mùa xuân cho em" lần thứ 18 diễn ra tối nay (19/12), Quỹ Bảo trợ trẻ em Việt Nam tiếp nhận hơn 107 tỷ đồng của 60 đơn vị, tổ chức, cá nhân dành cho trẻ em có hoàn cảnh đặc biệt, khó khăn trong năm 2025.
Quận Thanh Xuân hưởng ứng Tháng hành động Quốc gia về dân số

Quận Thanh Xuân hưởng ứng Tháng hành động Quốc gia về dân số

(LĐTĐ) Mới đây, Ban Chỉ đạo công tác Dân số và Phát triển quận Thanh Xuân tổ chức Điểm tuyên truyền hưởng ứng Tháng hành động Quốc gia về dân số và Kỷ niệm 63 năm Ngày Dân số Việt Nam (26/12/1961 - 26/12/2024) với chủ đề “Nâng cao chất lượng dân số để đất nước phồn vinh, gia đình hạnh phúc”.
Xuân đẹp nhất khi còn bên bố mẹ

Xuân đẹp nhất khi còn bên bố mẹ

(LĐTĐ) Bảy giờ sáng, bầu trời qua ô cửa vẫn đùng đục một màu xám ngoét, tôi co mình trong chiếc chăn bông dày xụ, với tay lấy điện thoại mà tưởng mình lỡ bỏ quên trong tủ lạnh đêm qua. Vừa vào Facebook, lòng tôi se sắt khi thấy dòng trạng thái của một cô bạn học cũ “Mất mẹ, con mất cả mùa xuân” kèm tấm ảnh chụp đoạn tin nhắn hai mẹ con thảo luận mẫu trang trí Tết năm nào. Dòng chữ dưới cùng tấm hình "bạn không thể nhắn tin với tài khoản này" thực sự xuyên thẳng vào tim tôi lạnh ngắt.
Độc đáo nghề làm hoa tre

Độc đáo nghề làm hoa tre

(LĐTĐ) Để tưởng nhớ công ơn của Thánh Gióng, vào mỗi dịp Xuân về, dân làng Vệ Linh (xã Phù Linh, huyện Sóc Sơn) làm ra những bông hoa bằng tre, lấy quả dành dành trên núi nhuộm vào phần tơ bông tạo nên hàng ngàn những giò hoa tre tuyệt đẹp để dâng lên đức Thánh, cầu mong Ngài phù hộ, độ trì cho nhân dân sức khỏe, phúc lộc…
Phát động chiến dịch “Những mùa xuân nguyên vẹn”

Phát động chiến dịch “Những mùa xuân nguyên vẹn”

(LĐTĐ) Ngày 19/12, Hội và Quỹ nạn nhân chất độc da cam/dioxin Việt Nam phối hợp với Cổng Thông tin điện tử nhân đạo quốc gia (1400), Nền tảng thiện nguyện MB phát động chiến dịch gây quỹ cộng đồng ủng hộ người bị di chứng chất độc da cam/dioxin với thông điệp “Những mùa xuân nguyên vẹn”.
Xem thêm
Phiên bản di động