Xiếc Việt Nam trong xu thế hội nhập: Còn yếu và thiếu (Kỳ 1)

Xiếc Việt nỗ lực chuyển mình

Sự phát triển của nghệ thuật xiếc Việt Nam luôn gắn liền với sự phát triển của đất nước trong chiến đấu cũng như trong lao động. Trong từng giai đoạn, nghệ thuật xiếc Việt Nam đã luôn đóng góp một phần không nhỏ trong lĩnh vực tư tưởng văn hóa của đất nước. Song với nhu cầu thưởng thức nghệ thuật của công chúng ngày càng cao, nghệ thuật sân khấu xiếc cũng phải chuyển mình để bắt kịp xu thế hội nhập, đó là thách thức lớn đối với ngành xiếc Việt Nam.

Xiếc Việt Nam trong xu thế hội nhập

Theo NSND Tạ Duy Ánh - Giám đốc Liên đoàn Xiếc Việt Nam, xiếc Việt vừa mang yếu tố truyền thống, vừa kết hợp với tính hiện đại nên không cần thuyết minh phiên dịch mà người xem vẫn dễ dàng tiếp nhận. Khán giả yêu xiếc ở tính chân thật của nó, nơi nghệ sỹ không thể dấu mình ở bất cứ góc khuất nào, với bất kỳ khiếm khuyết nào, mà phơi bày tất cả sức khỏe, độ dẻo, sự khéo léo trước muôn vàn cặp mắt của khán giả.

Tọa đàm “Xiếc Việt Nam trong xu thế hội nhập”. Ảnh: Bảo Thoa

Đã có nhiều kỳ liên hoan xiếc diễn ra từ các năm 1981, 1987, 1995, 2002, 2006 và năm 2018 là lần thứ 6 sau 12 năm từ kỳ thi thứ 5. Đây là điểm mốc quan trọng về sự phát triển và vươn lên của nghệ sỹ xiếc Việt Nam, cùng thành quả đạt được qua các cuộc Liên hoan Xiếc Quốc tế tại Việt Nam năm 1997, 2004, 2006, 2010, 2016 và các Festival xiếc Quốc tế gần đây tại Nga, Pháp, Ý, Thụy Sỹ, Monaco, Cu Ban, Hungari, Ba Lan, CHLB Đức, Tây Ban Nha, Trung Quốc, Triều Tiên… đã khẳng định vị thế của xiếc Việt Nam.

Bằng tài năng, sự dũng cảm cùng vẻ đẹp hình thể và tâm hồn, các nghệ sỹ xiếc Việt Nam đã thực hiện những điều nghịch thường đầy bất ngờ ngoạn mục. Tài năng và trí tuệ đã được sáng tạo nên một nghệ thuật đầy nội dung nhân bản và tinh thần nhân đạo.

Song ngoài những thành tích đạt được, nhu cầu thưởng thức nghệ thuật của công chúng ngày càng cao. Nghệ thuật sân khấu nói chung và nghệ thuật xiếc nói riêng đang gặp nhiều khó khăn, việc toàn cầu hóa và khai thông mạng internet đang khiến lượng khán giả ngày càng thiếu hụt, đặt ra những thách thức lớn trong việc phát triển cũng như tìm tòi hướng đi sáng tạo các chương trình, tiết mục nhằm phát huy hiệu quả tối ưu thu hút được công chúng.

Thiếu lớp nghệ sỹ kế cận

Tại cuộc Tọa đàm “Xiếc Việt Nam trong xu thế hội nhập” vừa diễn ra trong khuôn khổ Hội thi Tài năng diễn viên xiếc toàn quốc vừa diễn ra tại Hà Nội, NSƯT Phi Vũ, Phó Giám đốc Nhà hát nghệ thuật Phương Nam cho biết: Đối với thị trường xiếc tại TP. HCM, hiện nay đang được sự quan tâm và đầu tư của các cấp lãnh đạo. Tuy nhiên, vấn đề nhân sự vẫn đang gặp khó khăn vì lớp diễn viên xiếc trẻ không còn, dù thành phố đã mở các lớp đào tạo nhưng vẫn không có người tham gia, mặn mà với môn nghệ thuật này, dù khán giả ở TP. HCM rất yêu thích xiếc, đoàn xiếc cũng liên tục có chương trình biểu diễn nhưng vẫm hiếm diễn viên.

Một tiếc mục xiếc tại Hội thi tài năng Xiếc Việt Nam 2018. (ảnh: Bảo Thoa)

Một phần của sự khan hiếm này là do chế độ đãi ngộ cho diễn viên xiếc còn thấp, trong khi đó nghề xiếc lại ngắn ngủi, chưa kể đến những tai nạn khi tập luyện và biểu diễn cũng chưa có chính sách hỗ trợ tốt. Theo NSƯT Phi Vũ, hiện nay mức lương diễn viên xiếc tại TP. HCM chỉ nhỉnh hơn 2 triệu đồng/tháng. Mặc dù nhà hát rất muốn tập các tiết mục mới nhưng không có kinh phí.

Vấn đề thứ hai mà NSƯTPhi Vũ đề cập tới là hiện nay có nhiều địa phương có đoàn xiếc nhưng khi khán giả mua vé đến xem thì chỉ biểu diễn những tiết mục tạp kỹ, khiến cho người xem có cảm giác như bị “lừa”, làm ảnh hưởng đến uy tín của ngành xiếc nói chung. Nghệ sỹ cũng đề xuất các địa phương khi cấp phép biểu diễn cho đoàn nghệ thuật thì phải kiểm định các tiết mục một cách kỹ lưỡng. Cũng như tình trạng của xiếc TP. HCM, Nghệ sỹ Sỹ Tú, Phó Giám đốc Nhà hát Xiếc và Tạp kỹ Hà Nội cũng cho biết, nhà hát có nhiều diễn viên lớn tuổi, diễn viên trẻ thì hiếm, vật chất yếu và thiếu.

PGS. TS Phạm Duy Khuê đặt câu hỏi: Nhà nước có dám phong một nghệ sỹ 14 tuổi làm Nghệ sỹ Nhân dân và trả lương cao không? Hay phải đợi họ cao tuổi mới phong nghệ sỹ và hưởng lương cao? Chưa nói đến các bệnh nghề nghiệp, những di chứng của tai nạn xiếc để lại. Câu hỏi là điều trăn trở cho nhiều nhà nghiên cứu văn hóa và tổ chức nghệ thuật.

Thêm một ý kiến nữa về vấn đề khan hiếm nhân sự trẻ, Phó Giám đốc Trung tâm Văn hóa Nghệ thuật Long An cũng kiến nghị, chế độ chính sách đãi ngộ đối với diễn viên xiếc quá thấp, không còn phù hợp với những cống hiến của ngành nghệ thuật được cho là “nghề nguy hiểm” này, cho nên cần được quan tâm và có chính sách đãi ngộ tốt hơn đồng thời hỗ trợ kinh phí đào tạo để ngành xiếc bớt đi những khó khăn về kinh phí.

NSND Vũ Ngoạn Hợp, Phó Chủ tịch Liên chi hội xiếc Việt Nam nhận định: “Hiện nay tôi thấy đào tạo chưa thật sự đáp ứng được cho toàn ngành, đó là lý do mà các đơn vị đều gặp khó khăn vì thiếu nguồn diễn viên trẻ. Mỗi đợt tuyển sinh, Trường Trung cấp Nghệ thuật Xiếc và Tạp kỹ Việt Nam đã phải rất khó khăn để tuyển sinh. Cũng dễ hiểu thôi nếu nghệ sĩ xiếc chuyên nghiệp có cuộc sống tốt, có cơ chế đãi ngộ tốt thì “đầu vào” tuyển sinh cũng sẽ thuận lợi. Khi tôi còn làm Giám đốc, Liên đoàn Xiếc Việt Nam cũng đã từng xin cơ chế đào tạo tuyển nhân tài trong xã hội như lấy các nguồn diễn viên khác từ ngành thể thao, múa hay các ngành đặc thù khác bổ sung vào xiếc”.

Lo xiếc Việt sẽ đánh mất đi bản sắc

Đó là nỗi lo của NSND Lê Tiến Thọ, Chủ tịch Hội Nghệ sĩ Sân khấu Việt Nam. Ông cho rằng, hiện nay trước tình hình một số loại hình sân khấu như cải lương, xiếc, ca múa nhạc... bị ghép lại thành một đơn vị nghệ thuật sẽ dẫn tới có những loại hình không còn tồn tại nữa. Hội Nghệ sĩ Sân khấu Việt Nam rất mừng mỗi khi nhận được báo cáo và đề nghị từ Trường Trung cấp nghệ thuật Xiếc và Tạp kỹ Việt Nam, Liên đoàn Xiếc Việt Nam, Nhà hát Nghệ thuật Phương Nam đề nghị khen thưởng cho các nghệ sĩ giành giải thưởng cao quốc tế.

Bạn bè đồng nghiệp quốc tế khi đến thăm cơ sở đào tạo của Trường Trung cấp nghệ thuật Xiếc và Tạp kỹ Việt Nam hay rạp xiếc trung ương của Liên đoàn Xiếc Việt Nam đều đánh giá rất cao tính chuyên nghiệp và điều kiện cơ sở vật chất của Việt Nam. Tuy nhiên bên cạnh việc đầu tư cho cơ sở vật chất thì chúng ta cần đầu tư cho tiết mục nhiều hơn để làm sao nâng cao được chất lượng nghệ thuật. “Từ những ý kiến tại toạ đàm, chúng tôi mong cơ quan quản lý nhà nước cần lập các đề án, đưa ra các giải pháp để tháo gỡ cho ngành xiếc, để xiếc cũng như các loại hình sân khấu khác giữ được bản sắc”, NSND Lê Tiến Thọ bày tỏ.

Bảo Thoa

Kỳ 2: Đưa xiếc chạm tới trái tim khán giả