Ưu tiên hoàn thiện pháp luật ở các lĩnh vực đất đai, tài chính, doanh nghiệp…

Lấy người dân và doanh nghiệp làm trung tâm

Ngày 22/11, phát biểu tham luận tại Diễn đàn xây dựng pháp luật lần thứ nhất do Ủy ban Thường vụ Quốc hội tổ chức, Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế và Tài chính Phan Văn Mãi đánh giá, hệ thống pháp luật đã có bước phát triển mạnh mẽ, ngày càng đồng bộ, minh bạch, dễ tiếp cận, bao quát khá toàn diện các lĩnh vực từ sở hữu, đầu tư, kinh doanh đến khoa học công nghệ và an sinh xã hội.

Tuy nhiên, từ góc độ của Ủy ban Kinh tế và Tài chính, Chủ nhiệm Ủy ban Phan Văn Mãi cũng chỉ rõ những hạn chế. Đó là nhiều quy định pháp luật còn chồng chéo, mâu thuẫn, chưa theo kịp thực tiễn; tư duy xây dựng pháp luật ở một số lĩnh vực còn nặng về quản lý; phân cấp, phân quyền chưa đủ mạnh; thủ tục hành chính còn rườm rà; chi phí tuân thủ pháp luật cao; công tác tổ chức thi hành pháp luật vẫn là khâu yếu và phản ứng chính sách còn chậm…

Điều đó cho thấy, nếu không đột phá mạnh mẽ trong tư duy lập pháp, phương thức làm luật và cơ chế thi hành, thể chế có thể trở thành điểm nghẽn thay vì động lực phát triển.

Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế và Tài chính Phan Văn Mãi. (Ảnh: Hồ Long)

Để tiếp tục hoàn thiện pháp luật kinh tế thị trường định hướng Xã hội chủ nghĩa, Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế và Tài chính Phan Văn Mãi nhấn mạnh 3 kiến nghị.

Thứ nhất, đổi mới mạnh mẽ tư duy xây dựng pháp luật. Xây dựng khuôn khổ pháp luật minh bạch, hiện đại, lấy người dân và doanh nghiệp làm trung tâm. Chuyển mạnh từ quản lý sang kiến tạo, tạo không gian áp dụng pháp luật cho người dân, doanh nghiệp và cả cơ quan thực thi.

Thể chế hóa đầy đủ, kịp thời chủ trương của Đảng, đẩy mạnh việc đưa nghị quyết của Đảng vào pháp luật; bảo đảm thống nhất và liên thông giữa luật, nghị định, thông tư, không để độ trễ thể chế cản trở sự phát triển.

Thứ hai, khẩn trương rà soát hệ thống pháp luật; hoàn thiện hệ thống pháp luật cho các lĩnh vực mới của nền kinh tế. Hoàn thành mục tiêu đến năm 2028 hoàn thiện hệ thống pháp luật về đầu tư kinh doanh, đưa môi trường đầu tư của Việt Nam nằm top 3 của ASEAN như Nghị quyết số 66-NQ/TW.

Thể chế kinh tế - tài chính phải “đi trước mở đường”, nhất là ở các lĩnh vực mới như: khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, kinh tế số, kinh tế xanh...; tạo khung khổ pháp lý linh hoạt cho phát triển mạnh mẽ về kinh tế tư nhân; thúc đẩy các lĩnh vực kinh doanh mới như: kinh tế đô thị thông minh, kinh tế tầm thấp, kinh tế không gian, kinh doanh xuyên biên giới...

Đại biểu tham dự Diễn đàn. (Ảnh: Hồ Long)

Trong hoàn thiện hệ thống pháp luật về kinh tế - tài chính, Chủ nhiệm Ủy ban Phan Văn Mãi đề nghị, ưu tiên hoàn thiện pháp luật ở 5 lĩnh vực quan trọng: đất đai, quy hoạch, bất động sản; tài chính ngân hàng, thị trường vốn; doanh nghiệp, đầu tư, cạnh tranh; kinh tế số, dữ liệu, đổi mới sáng tạo; năng lượng, lao động, môi trường và phát triển bền vững.

Thứ ba, đổi mới và nâng cao hiệu lực, hiệu quả của công tác thực thi pháp luật. Chuyển từ “tiền kiểm” sang “hậu kiểm”, xóa bỏ cơ chế xin - cho; tăng cường phối hợp giữa cơ quan lập pháp - hành pháp - tư pháp. Thiết lập cơ chế phản ứng chính sách nhanh, hiệu quả; cần nhấn mạnh về không gian áp dụng pháp luật của người dân, doanh nghiệp và cơ quan thực thi cũng như sự đánh giá tuân thủ hay đánh giá chấp hành của các cơ quan chức năng.

Cùng với đó, cần thiết kế pháp luật và tổ chức thực thi pháp luật bảo đảm an toàn pháp lý cho các chủ thể liên quan, khuyến khích và bảo vệ người dám nghĩ, dám làm vì lợi ích chung, khai phóng nguồn lực cho sự phát triển.

Chuyển mạnh từ tư duy quản lý, kiểm soát sang kiến tạo phát triển

Cùng tham luận tại Diễn đàn, đề cập đến vai trò của thể chế trong đưa khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số trở thành động lực cho sự phát triển, Phó Trưởng Ban Chính sách, Chiến lược Trung ương Nguyễn Đức Hiển nêu rõ, kinh nghiệm quốc tế cho thấy, thể chế là chìa khóa quan trọng cho khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số.

Phó Trưởng Ban Chính sách, Chiến lược Trung ương Nguyễn Đức Hiển. (Ảnh: Hồ Long)

Từ kinh nghiệm quốc tế và qua thực tiễn, Phó Trưởng Ban Chính sách, Chiến lược Trung ương đề xuất cần tiếp tục đổi mới sâu sắc tư duy xây dựng pháp luật, chuyển mạnh từ tư duy quản lý, kiểm soát sang tư duy kiến tạo phát triển. Đối với lĩnh vực khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số, cách tiếp cận lập pháp cần tiếp tục theo hướng đổi mới sáng tạo.

Đồng thời, cần khẩn trương hoàn thiện khung pháp lý đồng bộ cho khoa học công nghệ, chuyển đổi số và đổi mới sáng tạo. Các luật nền tảng như đất đai, ngân sách nhà nước, luật đầu tư công, doanh nghiệp cần được rà soát, sửa đổi theo hướng thông thoáng, cắt giảm thủ tục tạo điều kiện cho các dự án AI và doanh nghiệp công nghệ phát triển. Các nghị định, thông tư để hướng dẫn triển khai các luật chuyên ngành mới ban hành phải được thiết kế thống nhất, đồng bộ, tránh trồng chéo và tạo sự chủ động.

Bên cạnh đó, thể chế sở hữu trí tuệ phải được nâng cấp toàn diện để trở thành nền tảng của kinh tế tri thức. Ngoài ra, việc giải quyết các điểm nghẽn, nút thắt về nguồn lực tài chính cần được giải quyết bằng cơ chế huy động và phân bổ nguồn lực tài chính một cách quyết liệt, thực chất và hiệu quả.

Điều này đòi hỏi triển khai đồng bộ các ưu đãi về thuế, tín dụng cho AI và khởi nghiệp sáng tạo. Đặc biệt, cần phải thay đổi căn bản các cơ chế chính sách pháp luật, chính sách hỗ trợ cho doanh nghiệp vừa và nhỏ trong đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số.

Ông Nguyễn Đức Hiển cũng nhấn mạnh, thể chế chỉ được phát huy khi được vận hành bởi bộ máy tổ chức thực thi hiệu quả, minh bạch và có trách nhiệm. Cần triển khai hệ thống giám sát đánh giá dựa trên cơ sở dữ liệu và KPI, cập nhật thời gian thực để xử lý vướng mắc. Đẩy mạnh phân cấp, phân quyền và lấy thước đo hiệu quả sự hài lòng của doanh nghiệp, người dân là thước đo đánh giá.