Phân loại khu vực kinh tế phi chính thức để thiết kế chính sách phù hợp

Phân loại để thiết kế chính sách phù hợp

Khu vực kinh tế tư nhân ngày càng khẳng định vai trò và hiện nay được xác định là một trong những động lực quan trọng nhất thúc đẩy tăng trưởng, đổi mới sáng tạo và tạo việc làm trong nền kinh tế. Tuy nhiên, bên cạnh bộ phận kinh tế tư nhân chính thức bao gồm các doanh nghiệp đăng ký hoạt động theo luật định, còn tồn tại một bộ phận lớn, cả về lao động lẫn giá trị tạo ra, đang hoạt động trong khu vực kinh tế phi chính thức. Đây là khu vực có phạm vi rộng, cơ cấu đa dạng, nhưng thường xuyên bị bỏ qua hoặc chưa được đánh giá đúng mức trong hệ thống hoạch định chính sách kinh tế - xã hội quốc gia.

Chia sẻ tại Tọa đàm “Đối thoại chính sách: Các giải pháp đột phá tháo gỡ điểm nghẽn phát triển cho khu vực kinh tế tư nhân, Giáo sư, Tiến sĩ Trần Thọ Đạt, Chủ tịch Hội đồng Khoa học và Đào tạo (Đại học Kinh tế quốc dân) cho rằng, khu vực kinh tế phi chính thức không phải là một khối đồng nhất, mà tồn tại với nhiều đặc thù khác nhau về quy mô, năng lực, mức độ gắn kết thị trường và tính chất hoạt động. Chính vì vậy, việc xây dựng một hệ thống phân loại cụ thể là nền tảng để thiết kế chính sách đúng trọng tâm.

GS.TS Trần Thọ Đạt - Chủ tịch Hội đồng Khoa học và Đào tạo, Đại học Kinh tế Quốc dân chia sẻ tại Tọa đàm.

Nhóm sinh kế tự phát, thu nhập thấp là bộ phận lao động dễ tổn thương, thường làm các công việc nhỏ lẻ, mang tính mưu sinh hằng ngày. Chính sách ưu tiên cho nhóm này là bảo vệ an sinh, hỗ trợ tiếp cận bảo hiểm y tế, đào tạo nghề và tạo cơ hội chuyển đổi việc làm bền vững.

Nhóm sản xuất, kinh doanh nhỏ ổn định là các hộ kinh doanh cá thể, tiểu thương, cơ sở nhỏ thường có tính ổn định nhất định và tiềm năng phát triển. Đối với nhóm này, Nhà nước cần khuyến khích chính thức hóa tự nguyện thông qua ưu đãi thuế, đơn giản hóa thủ tục đăng ký, tạo điều kiện tiếp cận tín dụng vi mô, đồng thời hỗ trợ dịch vụ kế toán và kết nối thị trường.

Nhóm tiềm ẩn rủi ro quản lý bao gồm các hoạt động gây ảnh hưởng đến an toàn lao động, môi trường hoặc vi phạm các chuẩn mực kinh doanh. Chính sách cần tăng cường giám sát, áp dụng các tiêu chuẩn tối thiểu, song song với biện pháp hỗ trợ chuyển đổi nhằm hạn chế tác động tiêu cực tới xã hội.

Nhóm kết nối nền tảng số là nhóm kinh tế mới nổi, hoạt động dựa trên ứng dụng và nền tảng số, ví dụ như bán hàng online, dịch vụ vận chuyển công nghệ. Nhóm này cần một cơ chế quản lý linh hoạt, như mô hình đăng ký đơn giản qua nền tảng, áp dụng cơ chế thuế khoán, bảo hiểm xã hội linh hoạt và chính sách khuyến khích kỹ năng số.

Phân loại rõ ràng không chỉ giúp Nhà nước có cơ sở hoạch định chính sách phù hợp với từng nhóm mà còn tạo động lực để các chủ thể tự nguyện tham gia chính thức hóa, từ đó mở rộng cơ sở thuế, tăng hiệu quả quản lý và bảo đảm quyền lợi người lao động.

Tạo điều kiện thuận lợi cho chính thức hóa

Bên cạnh đó, để quá trình chính thức hóa có tính khả thi, Nhà nước cần thừa nhận sự tồn tại khách quan và vai trò quan trọng của khu vực kinh tế phi chính thức. Một khung pháp lý thống nhất và minh bạch là nền tảng để điều chỉnh và hỗ trợ khu vực này. Việt Nam có thể nghiên cứu xây dựng Luật Kinh tế phi chính thức hoặc lồng ghép các quy định liên quan vào những bộ luật hiện hành như Luật Doanh nghiệp nhỏ và vừa, Luật Việc làm, Luật Thuế.

Phân loại rõ các nhóm trong khu vực phi chính thức để thiết kế chính sách riêng biệt. (Ảnh minh họa)

Các quy định cần đảm bảo mức độ phù hợp, chi phí tuân thủ thấp, không gây cản trở cho những hoạt động sản xuất kinh doanh quy mô nhỏ. Đồng thời, pháp luật phải đủ linh hoạt để thích ứng với đặc thù của từng nhóm trong khu vực phi chính thức.

Theo ông Trần Thọ Đạt, thủ tục hành chính rườm rà, chi phí đăng ký cao và thiếu minh bạch là rào cản khiến nhiều hộ kinh doanh né tránh chính thức hóa. Do đó, cần đơn giản hóa quy trình đăng ký kinh doanh, cấp phép, khai báo thuế và tham gia bảo hiểm xã hội. Việc đẩy mạnh ứng dụng công nghệ số, như đăng ký kinh doanh trực tuyến, định danh số, ví điện tử, sẽ giúp giảm chi phí, tăng khả năng tiếp cận cho các hộ nhỏ lẻ.

Ngoài ra, cần có chính sách khuyến khích như miễn, giảm thuế trong giai đoạn đầu, hỗ trợ kế toán, cấp vốn nhỏ và đào tạo kỹ năng số. Khi các lợi ích của việc tham gia khu vực chính thức trở nên rõ ràng, người dân sẽ chủ động hơn trong việc chuyển đổi.

Chính thức hóa khu vực phi chính thức không thể là một giải pháp đơn lẻ, mà phải được đặt trong mối quan hệ với công nghiệp hóa, đô thị hóa, hiện đại hóa hạ tầng và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực. Chính phủ cần tích hợp mục tiêu này vào các chiến lược quốc gia về phát triển kinh tế - xã hội, chiến lược việc làm, chiến lược phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa. Khi chính thức hóa gắn với tổng thể, nó không chỉ giúp nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước mà còn góp phần mở rộng việc làm bền vững, nâng cao năng suất lao động và giảm bất bình đẳng xã hội.

Tiến sĩ Trần Thọ Đạt cho rằng, chính thức hóa khu vực kinh tế phi chính thức là xu thế tất yếu, góp phần xây dựng nền kinh tế minh bạch, công bằng và hiệu quả. Quá trình này không chỉ mở rộng cơ sở thuế, tăng hiệu lực quản lý nhà nước, mà còn nâng cao chất lượng việc làm, bảo vệ an sinh xã hội cho hàng triệu lao động.

Tuy nhiên, chính thức hóa cần được tiếp cận theo hướng mềm dẻo, dựa trên nguyên tắc “thúc đẩy tự nguyện - hỗ trợ chuyển tiếp - khuyến khích tuân thủ”, thay vì áp dụng biện pháp hành chính cứng nhắc. Trọng tâm là giảm chi phí tuân thủ, tăng lợi ích cho người tham gia khu vực chính thức, đồng thời đẩy mạnh ứng dụng công nghệ số.

Quan trọng hơn, phân loại rõ các nhóm trong khu vực phi chính thức để thiết kế chính sách riêng biệt chính là chìa khóa giúp quá trình này đạt hiệu quả. Khi được quản lý và hỗ trợ đúng hướng, khu vực phi chính thức sẽ không chỉ góp phần tạo việc làm và sinh kế, mà còn trở thành một động lực mới cho sự phát triển bao trùm, bền vững của nền kinh tế Việt Nam.

Bảo Thoa