Nhà văn, nhà báo Nguyễn Văn Học: "Tôi viết, để giữ lại điều đẹp đẽ"

Trong thế giới đầy ồn ào và biến động, ngòi bút của anh như một cánh chim tự do, bay qua những mảng tối của cuộc đời, tìm về ánh sáng của sự chân thật và bền bỉ, một hành trình viết không chỉ để tồn tại, mà còn để làm đẹp cho đời và cho thiên nhiên.

Qua những nhọc nhằn, chữ vẫn nở hoa

Tôi quen Nguyễn Văn Học từ khoảng năm 2013, trong một lần cùng tác nghiệp ở Phú Thọ, sau vụ nổ lớn tại nhà máy pháo hoa. Khi ấy, giữa những đổ nát, nước mắt và nỗi đau của người dân, tôi ấn tượng bởi hình ảnh một người đàn ông lặng lẽ rẽ lối vào từng mái nhà nghèo, hỏi han, sẻ chia, không chỉ bằng lời mà còn bằng cả những tờ tiền nhăn nhàu anh lặng lẽ gửi lại sau mỗi cái nắm tay. Đó là Học, một người viết với trái tim nhân ái và đôi chân không ngại lấm bùn.

Chúng tôi thân nhau từ dạo đó. Thân đến mức có những lúc tôi ngần ngại cầm bút viết về anh. Tôi sợ ngôn từ trở nên khách sáo, sợ những dòng chữ không đủ để gói ghém hết một con người nhiều tầng lớp, nhiều giằng xé giữa đời thường và lý tưởng.

Mãi đến gần đây, khi biết Học đang hoàn thiện tập truyện ngắn mới có tên "Cái chết của vua câm" - một tác phẩm mang đậm khát vọng ẩn dụ về tình người, đức tin và sự kiên trì thì những cảm xúc dồn nén trong tôi mới thực sự trỗi dậy. Bỗng nhiên, tôi thấy mình không thể im lặng trước một người đã đi qua bao nhiêu mảng tối cuộc đời, để thắp sáng lên từng vùng ký ức bằng lòng tốt, bằng chữ nghĩa và cả niềm tin vào điều thiện lành còn tồn tại.

Nhà văn, nhà báo Nguyễn Văn Học.

“Cái chết của vua câm” không phải là một tập truyện dễ đọc. Hẳn vậy. Và có lẽ, Học cũng chưa bao giờ chủ đích viết ra những câu chuyện “thuận chiều” để người đọc dễ dàng đi qua. Nhan đề mỗi truyện ngắn trong tập đều là những ẩn dụ vẫy gọi như những cánh cửa nhỏ mở ra thế giới nội tâm đầy thẳm sâu và day dứt của con người.

Từ truyện ngắn cùng tên “Cái chết của vua câm”, đến “Bay lên từ nước”, “Người vừa đi vừa ngủ gật”, “Chổi khóc”, “Nhạc Beethoven trên bãi rác”, “Chín chín nỗi buồn dưới đáy sâu”... mỗi nhan đề đã gợi lên một không gian cảm xúc lặng lẽ nhưng ám ảnh, đòi hỏi người đọc không chỉ “đọc” mà phải “nghe”, phải “cảm”, phải “thấy” bằng cả trực giác của mình.

Trong số những truyện ngắn của Học, tôi đặc biệt ấn tượng với “Bay lên từ nước”, một tác phẩm mang dư âm của tiểu thuyết “Linh điểu” từng ra mắt năm 2020. Vẫn là mạch sinh thái và hiện thực huyền ảo, truyện kể về Diệp Vân, cô gái có đôi cánh nhưng lại không thể bay. Giữa đời sống đầy đe dọa và bất công, Diệp Vân miệt mài tìm lại khả năng bay như một cách giành lấy tự do cho chính mình. Sau nhiều lần thất bại, cuối cùng cô đã thành công. Hành trình của Diệp Vân không chỉ là câu chuyện riêng của một nhân vật, mà còn là ẩn dụ sâu sắc cho khát vọng sống, cho sự kiên định và vượt thoát khỏi nghịch cảnh.

Với tôi, Diệp Vân cũng là hình ảnh phản chiếu chính Nguyễn Văn Học, một người từng đi qua nhiều khó khăn, gãy đổ, nhưng chưa bao giờ từ bỏ đôi cánh của mình. Ở Học, chữ nghĩa chính là cách anh cất lên chuyến bay của đời mình, lặng lẽ mà mãnh liệt.

Một đêm khuya, Nguyễn Văn Học kể với tôi về một trong những giai đoạn khó khăn nhất đời mình - quãng thời gian làm nhân viên nhà nghỉ ở Đông Anh, ngoại thành Hà Nội. Khi thành phố đã lên đèn, khi phố xá rực rỡ ánh sáng, thì anh co mình trong một xó bếp tầng tum, lặng lẽ viết. Đó là nơi anh trú ngụ sau những giờ làm, giữa căn nhà nghỉ cũ kỹ, nơi tiếng cười đùa của những cô gái điếm, mùi phấn son rẻ tiền và tiếng mặc cả giá phòng vang lên suốt đêm.

Trong cái không gian hỗn độn ấy, Học vẫn viết. Có khi vừa trực khách, vừa ghi chép, thậm chí phải ngắt mạch sáng tác chỉ để đi dọn phòng. Nhưng cũng chính trong “biển đời” đó, anh thai nghén và viết nên cuốn tiểu thuyết “Gái điếm”, một tác phẩm phản ánh đầy trắc ẩn về những thân phận bị bỏ rơi trong xã hội.

Học kể, có những đêm không thể ngủ, anh leo lên nóc nhà, phóng tầm mắt về phía trung tâm Hà Nội, nơi ánh sáng rực rỡ luôn như vẫy gọi. "Chẳng lẽ mình phải làm công việc này mãi sao?" - câu hỏi ấy cứ bám riết trong đầu, đẩy anh về phía chữ nghĩa, như một lối thoát, một cứu cánh duy nhất khỏi sự bế tắc đang phủ kín đời mình. Những trang viết đầu tiên của Học có lẽ đã ra đời trong những giây phút như thế, giữa ranh giới của mỏi mệt và hy vọng, giữa đời thực khốc liệt và giấc mơ vẫn chưa lụi tàn.

"Cái chết của vua câm" - tập truyện mới của nhà văn Nguyễn Văn Học vừa mới được xuất bản đầu năm 2025.

Học nói, bước ngoặt đến vào năm 2004, khi anh quyết định dứt khoát bỏ việc làm thêm ở nhà nghỉ. Không còn những đêm trắng trong mùi phấn son và tiếng cười gằn, anh tự đặt cược đời mình vào con đường chữ nghĩa. Anh cộng tác với gần chục tờ báo một lúc, viết đủ mọi thể loại, từ tản văn, truyện ngắn đến phóng sự xã hội… anh vừa mưu sinh, vừa gom góp từng đồng cho hành trình ôn thi đại học đầy gian nan.

Rồi năm 2005, Nguyễn Văn Học thi đỗ vào Trường Đại học Văn hóa Hà Nội, một ngã rẽ khiến giấc mơ chữ nghĩa của anh dần thành hình hài. Học tự tin bước đi trên con đường mình chọn, anh vừa học, vừa viết báo, vừa nuôi dưỡng ngọn lửa văn chương bằng tất cả đam mê và sự kiên trì của một người đã chạm đáy khó khăn.

Thầm lặng truyền cảm hứng sống đẹp

Học từng bảo với tôi, anh là người theo đạo Công giáo. Nhưng với anh, đức tin không đơn thuần chỉ là nghi lễ, nó là cách sống, là ánh sáng dẫn đường trong từng suy nghĩ, hành động, trong cả văn chương lẫn đời thường. "Tôi tin vào điều thiện lành, tin để biết sợ và tránh xa cái xấu, cái thấp hèn. Tin để sống chuẩn mực hơn, để vơi bớt cái ích kỷ và yêu thương nhiều hơn, cả con người lẫn thiên nhiên", Học nói trong ánh mắt thì đầy thiết tha.

Niềm tin ấy, theo anh, còn là động lực để anh viết. Viết không phải để phô diễn tài năng, càng không phải để mua vui hay chạy theo thị hiếu. Viết là cách để anh sống tử tế hơn, trả món nợ ân tình với cuộc đời, thứ cuộc đời mà anh từng nếm đủ chát đắng. Bởi vậy, trong từng trang văn, từng bài báo, người đọc luôn thấy ở Học một khát khao cháy bỏng được chạm vào những phần sâu nhất của con người, nơi còn giữ lại chút mong manh của lương tri, lòng trắc ẩn.

Nhìn vào nghề viết hôm nay, Học không giấu được trăn trở. Anh bảo, giữa một thời đại mà mạng xã hội lên ngôi, nơi những câu chuyện gây sốc, những dòng "content" giật gân dễ dàng phủ lấp giá trị thực sự của con chữ, người viết càng phải tỉnh táo, càng phải giữ cho mình một "mảnh đất thiêng" để không bị cuốn trôi.

“Nếu nhà văn không còn giữ được sự lương thiện trong từng con chữ, thì văn chương cũng sẽ trở nên vô nghĩa,” anh nói. Và có lẽ chính vì thế, anh chọn đi chậm, đi chắc, viết bằng sự nghiền ngẫm, bằng những trải nghiệm sống thật và những đớn đau từng lắng lại trong tim.

Có một chi tiết khiến tôi thực sự xúc động đó là khi Nguyễn Văn Học nhắc đến tản văn “Bài học từ cây cau”, tác phẩm đã được chọn in trong sách giáo khoa Ngữ văn lớp 7, tập 1, bộ Chân trời sáng tạo. Một tác phẩm ngắn nhưng cô đọng, lay thức người đọc không phải bằng những lý lẽ sấm vang chớp giật, mà bằng một ngôn ngữ giản dị, gần gũi như chính cách anh Học sống và viết: lặng lẽ, kiên nhẫn, gắn bó với thiên nhiên như một người bạn tri kỷ.

Học bảo tôi rằng, anh dành nhiều thời gian để đến gần với thiên nhiên, đặc biệt là cây cối và hoa cỏ. Không phải để chiêm ngưỡng vẻ đẹp đơn thuần, mà là để được chuyện trò với cỏ cây, để lắng nghe, thấu hiểu, và sống trong cái nền xanh yên tĩnh của trời đất. Trong anh có một niềm tin rằng: cây cối cũng có linh hồn, và thiên nhiên nếu được sống đúng nghĩa thì hẳn cũng biết “nói”, biết thở, biết nhắc nhở con người về cách mà chúng ta đang ứng xử với thế giới này.

“Tôi viết bài đó theo cách không giống ai, theo cách mà con người cần đối diện và học cách cộng sinh với tự nhiên,” Học nói. Hẳn vậy, “Bài học từ cây cau” không chỉ là một bài học đạo đức hay cảm xúc thông thường. Đó là một lát cắt tinh tế trong quan niệm sống của anh rằng thiên nhiên không phải để chiếm hữu, khai thác, mà là để lắng nghe và đồng hành.

Nhà văn, nhà báo Nguyễn Văn Học trong một lần đi tác nghiệp tại ngoại thành Hà Nội.

Tôi đặc biệt thích đoạn nhà văn Nguyễn Văn Học kể rằng, mỗi thành viên trong gia đình anh khi đứng trước cây cau đều “nghe” được một điều khác nhau. Với người này, là sự thanh cao. Với người khác, là ý chí vươn lên. Và với đứa trẻ, đó lại là một người bạn mảnh mai trầm lặng. “Thiên nhiên nói bằng ngôn ngữ riêng với từng người, cũng như mỗi con người có cá tính và sáng tạo riêng biệt…” - Học nói.

Trong bối cảnh xã hội hiện đại đầy biến động, nơi mà sự ồn ào và hối hả dễ làm con người ta lãng quên những giá trị cốt lõi, Nguyễn Văn Học vẫn kiên trì giữ cho mình một mảnh đất thiêng, nơi văn chương trở thành phương tiện để thấu hiểu, đồng cảm và truyền cảm hứng. Anh không chỉ viết để kể chuyện, mà còn viết để thức tỉnh, để nâng niu những điều đẹp đẽ còn sót lại trong đời sống này.

Tôi tin rằng, những trang viết của anh, từ “Bài học từ cây cau” đến “Cái chết của vua câm”…, đều là những tiếng vọng chân thành của một tâm hồn luôn hướng về sự thiện lành, về thiên nhiên và con người, những mảnh ghép quý giá làm nên bức tranh cuộc đời đầy sắc màu và ý nghĩa.

Nguyễn Văn Học không chỉ là nhà văn, nhà báo, anh còn là người kể chuyện của đất, của nước, của những mảnh đời nhỏ bé mà lớn lao, của những giá trị bền vững mà xã hội cần được nhớ mãi và trân trọng. Đó chính là ánh sáng mà anh tìm kiếm và cũng là ánh sáng mà anh trao gửi cho mỗi người đọc, những người sẵn lòng dừng lại, lắng nghe và suy ngẫm.