Kỳ 3: Xây dựng văn hóa giao thông, từ ý thức đến hành động

Kiến tạo nền tảng cho Hà Nội thanh lịch, văn minh

Một chuyên gia về văn hóa đã từng phát biểu: “Văn hóa giao thông không phải là một cái gì đó trừu tượng, mà nó thể hiện ngay trong từng hành vi cụ thể của mỗi người khi tham gia giao thông. Đó là sự tôn trọng luật pháp, tôn trọng bản thân và tôn trọng những người xung quanh. Để xây dựng văn hóa giao thông, cần bắt đầu từ những bài học về đạo đức công dân, từ sự gương mẫu của những người lớn trong gia đình, nhà trường và xã hội”.

Trong xã hội văn minh, văn hóa giao thông, một khái niệm tưởng chừng trừu tượng, nhưng lại thể hiện rõ nét qua từng hành vi, thái độ của mỗi người khi tham gia vào dòng chảy đô thị. Xây dựng văn hóa giao thông không chỉ đơn thuần là việc tuân thủ các quy tắc pháp luật, mà còn là một quá trình dài hơi, đòi buộc sự chuyển mình từ trong nhận thức đến hành động của mỗi cá nhân và cả cộng đồng.

Một số người quay đầu bỏ chạy khi nhìn thấy lực lượng chức năng đang xử lý vi phạm.

Nhà báo, nhà văn, Công dân Thủ đô ưu tú Nguyễn Ngọc Tiến cho rằng, văn hóa giao thông thực chất là tổng hòa của những giá trị đạo đức, ứng xử, tinh thần trách nhiệm và sự tôn trọng lẫn nhau trên đường. Đó là khi một tài xế tự giác nhường đường cho người đi bộ, một người đi xe máy không lạng lách đánh võng gây nguy hiểm, hay một người đi bộ kiên nhẫn chờ đèn xanh đúng vạch. Những hành vi tưởng chừng nhỏ bé ấy, khi được nhân rộng và trở thành chuẩn mực, sẽ tạo nên một môi trường giao thông an toàn, thông suốt và thực sự văn minh.

Tuy nhiên, nhìn vào thực trạng giao thông Hà Nội năm 2025, chúng ta vẫn thấy những “khoảng trống” lớn trong bức tranh văn hóa này. Mặc dù pháp luật đã được siết chặt với Nghị định 168/2024/NĐ-CP, tăng nặng mức phạt cho nhiều hành vi vi phạm, nhưng sau giai đoạn đầu triển khai nghiêm túc, đã có hiện tượng “nhờn luật” trở lại ở một bộ phận người dân. Trở lại vụ tai nạn đau lòng tại Dương Nội, do lái xe vi phạm nồng độ cồn gây ra, là một minh chứng xót xa. Cùng với đó, những hành vi phổ biến như dừng đỗ sai quy định, lấn làn, vượt đèn đỏ vẫn tiếp diễn hàng ngày, đặt ra câu hỏi lớn: Vì sao ý thức chấp hành vẫn còn là rào cản, dù chế tài đã đủ mạnh?

Phụ huynh chở con em tham gia giao thông không đội mũ bảo hiểm.

Để trả lời câu hỏi đó, chúng ta cần phân tích sâu hơn về những rào cản tâm lý và xã hội đã biến ý thức thành hành động còn chậm chạp. Đầu tiên phải kể đến tâm lý “tiện đâu đi đó” và sự chủ quan. Trong guồng quay hối hả của đô thị, nhiều người dễ dàng ưu tiên sự tiện lợi cá nhân hơn là tuân thủ quy tắc chung. Việc leo lên vỉa hè để tránh tắc đường, quay đầu xe ở nơi cấm, hay dừng đỗ “ngay và luôn” dù biết là sai quy định, đều bắt nguồn từ tâm lý này. “Chỉ một chút thôi mà, ai cũng làm thế mà” là suy nghĩ phổ biến. Tuy nhiên, chính những "một chút" ấy khi được nhân lên hàng triệu lần đã tạo ra sự hỗn loạn và nguy hiểm.

Song song với đó là áp lực thời gian và sự vội vàng. Nhịp sống đô thị nhanh chóng khiến mỗi người đều có những công việc, lịch trình riêng. Áp lực này dễ đẩy con người vào trạng thái vội vàng, sẵn sàng vi phạm luật để tiết kiệm vài phút, đôi khi chỉ là vài giây. Họ có thể vượt đèn đỏ, đi vào làn ngược chiều, hoặc cố gắng chen lấn, cắt ngang dòng xe dù biết là rất nguy hiểm.

Anh Trần Văn Hùng (35 tuổi, tài xế xe công nghệ) không khỏi ngán ngẩm khi chứng kiến: “Nhiều khi đang vội giao hàng, tôi thấy có người cứ cố tình vượt đèn đỏ, suýt gây tai nạn. Chỉ vì mấy phút mà mạo hiểm cả tính mạng, không đáng chút nào”.

Một rào cản nữa chính là sự thiếu văn hóa ứng xử và kiên nhẫn. Giao thông là một môi trường tương tác xã hội phức tạp. Khi tắc đường, hay khi xảy ra va chạm nhỏ, thay vì bình tĩnh giải quyết, nhiều người lại thể hiện sự nóng nảy, thiếu kiềm chế. Những lời lẽ thô tục, hành vi côn đồ, thậm chí là ẩu đả ngay giữa phố đông người đã làm mất đi hình ảnh thanh lịch của người Hà Nội. Hiện tượng ứng xử côn đồ trên đường bắt nguồn từ nhiều nguyên nhân đan xen, từ việc thiếu kiểm soát cảm xúc, suy giảm ý thức chấp hành pháp luật, đến sự xuống cấp của văn hóa giao thông.

Dù đã có biển báo rõ ràng, tình trạng các phương tiện đi sai chỉ dẫn vẫn thường xuyên xảy ra.

Ngay cả khi các cơ quan chức năng nỗ lực cải thiện hạ tầng bằng các giải pháp phân làn, phân luồng, ý thức người dân vẫn là một “điểm nghẽn”. Đơn cử như tuyến đường Võ Chí Công. Dù đã có biển báo rõ ràng, tình trạng xe dừng đỗ hai bên tuyến vẫn phổ biến, cản trở giao thông. Nhiều ô tô vẫn đi thẳng hoặc rẽ trái tại nút giao ở làn hỗn hợp, dù quy định chỉ cho phép rẽ phải (trừ xe máy, xe thô sơ), với lý do “chưa quen”. Điều này cho thấy sự “đứt gãy” giữa giải pháp kỹ thuật và sự tiếp nhận, thực hành của người dân.

Hành động vì một Hà Nội văn minh

Để chuyển hóa từ ý thức thành hành động và xây dựng một nền văn hóa giao thông thực sự vững chắc cho Hà Nội, cần một chiến lược toàn diện, kết hợp chặt chẽ nhiều giải pháp cụ thể từ cấp quản lý đến từng cá nhân. Đây là hành trình đòi hỏi sự đồng lòng và kiên trì.

Thứ nhất, việc xử phạt nghiêm minh và không khoan nhượng là công cụ răn đe không thể thiếu, nhằm ngăn chặn hiện tượng “nhờn luật”. Chế tài mạnh mẽ, như quy định tại Nghị định 168/2024/NĐ-CP, là bước đi đúng hướng. Đại tá Trần Đình Nghĩa - Trưởng phòng CSGT Công an thành phố Hà Nội, khẳng định: “Chúng tôi liên tục tăng cường tuần tra, kiểm soát, đặc biệt là tại các điểm nóng ùn tắc và các tuyến đường trọng điểm, tập trung xử lý nghiêm các hành vi vi phạm là nguyên nhân chính gây tai nạn và ùn tắc như vi phạm nồng độ cồn, chạy quá tốc độ, đi sai làn đường, dừng đỗ sai quy định”.

Cảnh sát giao thông Hà Nội ứng dụng công nghệ xử lý nghiêm các hành vi vi phạm.

Thống kê của Phòng CSGT Hà Nội, trong 6 tháng đầu năm, lực lượng chức năng đã xử lý 136.412 trường hợp vi phạm, tạm giữ 30.486 phương tiện và tước giấy phép lái xe 7.441 trường hợp, trong đó có 23.504 trường hợp vi phạm nồng độ cồn, 11.884 trường hợp vi phạm tốc độ, 18.034 trường hợp dừng đỗ sai quy định, 30.049 trường hợp vi phạm mũ bảo hiểm, xử lý 664 xe ba và bốn bánh tự chế. Qua hệ thống camera, phát hiện 1.290 trường hợp vi phạm và gửi thông báo cho 2.818 trường hợp... những con số minh chứng cho sự kiên quyết này.

Việc ứng dụng công nghệ như hệ thống camera phạt nguội cần được nhân rộng và vận hành hiệu quả. Sự giám sát liên tục và xử lý không khoan nhượng sẽ dần định hình lại thói quen, khiến người dân ý thức hơn về trách nhiệm của mình. “Các camera không chỉ giúp chúng tôi xử lý vi phạm mà còn là công cụ tuyên truyền hiệu quả, nhắc nhở người dân rằng mọi hành vi đều được ghi nhận”, Trung tá Phạm Văn Chiến - Đội trưởng Đội CSGT đường bộ số 6, thông tin.

Thứ hai, công tác tuyên truyền và giáo dục cần được nâng tầm, đi sâu vào việc xây dựng văn hóa từ gốc rễ. Tuyên truyền không chỉ là phổ biến luật khô khan, mà phải trở thành một phần của quá trình giáo dục đạo đức, ứng xử. Các chiến dịch truyền thông cần đa dạng, sáng tạo, tiếp cận các đối tượng khác nhau, từ học sinh, sinh viên trong trường học đến người lao động, tài xế chuyên nghiệp ngoài xã hội. Các chương trình giáo dục về văn hóa giao thông cần được lồng ghép ngay từ bậc học mầm non, tiểu học, thông qua những hoạt động vui chơi, ngoại khóa để tạo hứng thú cho trẻ em. Gia đình và nhà trường phải là những hạt nhân đầu tiên gieo mầm ý thức, dạy trẻ về sự tôn trọng và trách nhiệm khi tham gia giao thông.

Lực lượng chức năng tuyên truyền Luật Giao thông cho học sinh.

Đặc biệt, cần tăng cường hướng dẫn cụ thể cho người dân về các quy định mới, các thay đổi về phân luồng, phân làn để tránh tình trạng “chưa quen nên vẫn đi” như trên đường Võ Chí Công. Cần có các đợt ra quân hướng dẫn trực tiếp tại các điểm phân làn mới, kết hợp với phát tờ rơi, dựng biển thông tin rõ ràng hơn để người dân thực sự hiểu và làm theo. Bố trí nhân sự hướng dẫn trong thời gian đầu để người dân thích nghi.

Thứ ba, việc hoàn thiện hạ tầng giao thông và phát triển giao thông công cộng cần được đẩy mạnh một cách đồng bộ. Hạ tầng phải được đầu tư khoa học và có tầm nhìn dài hạn. Việc đẩy nhanh tiến độ các dự án trọng điểm như đường vành đai, cầu vượt, hầm chui là cần thiết để giảm tải cho các trục giao thông chính. Quan trọng hơn, cần phát triển mạnh mẽ và nâng cao chất lượng hệ thống giao thông công cộng (xe buýt, đường sắt đô thị) để tạo sự thuận tiện, hấp dẫn, khuyến khích người dân từ bỏ phương tiện cá nhân. Khi hạ tầng tốt và có nhiều lựa chọn di chuyển, áp lực lên đường bộ sẽ giảm, từ đó tạo điều kiện cho các hành vi văn minh được thực hành dễ dàng hơn. Bên cạnh đó, việc quản lý không gian đô thị, đặc biệt là vỉa hè, lòng đường cũng cần chặt chẽ hơn để giảm tình trạng lấn chiếm, dừng đỗ sai quy định.

Cuối cùng, tinh thần gương mẫu và lan tỏa là yếu tố không thể thiếu. Mỗi cá nhân, đặc biệt là những người có ảnh hưởng trong xã hội (cán bộ, công chức, người nổi tiếng), cần là tấm gương sáng về văn hóa giao thông. Sự gương mẫu của họ sẽ có sức lan tỏa mạnh mẽ trong cộng đồng, khuyến khích những người khác noi theo.

Nếu trẻ được dạy tôn trọng luật lệ ngay từ bậc mầm non, Hà Nội sẽ có những thế hệ “Tràng An” thật sự ngay cả trong từng hành vi đi đường.

Hơn nữa, mỗi người dân Hà Nội cần nhận thức rằng, hành vi của mình trên đường không chỉ là chuyện cá nhân mà còn đại diện cho hình ảnh của Thủ đô ngàn năm văn hiến. Chỉ khi tất cả cùng đồng lòng, cùng hành động vì một mục tiêu chung, văn hóa giao thông mới thực sự được kiến tạo và trở thành niềm tự hào của người Hà Nội.

Xây dựng văn hóa giao thông là một hành trình dài, đòi hỏi sự kiên trì, đồng lòng của cả hệ thống chính trị và mỗi người dân. Từ việc thay đổi những thói quen nhỏ nhất đến việc ứng xử lịch thiệp trên đường, mỗi hành động đều góp phần kiến tạo một Hà Nội an toàn hơn, thông suốt hơn và thực sự thanh lịch, văn minh đúng với tầm vóc của một Thủ đô đang vươn mình.