Giữ gìn và phát huy di sản văn hóa phi vật thể khu phố cổ Thăng Long - Hà Nội

(LĐTĐ) Thăng Long xưa và Hà Nội hôm nay trước khi trở thành Kinh đô của cả nước là một vùng đất với những thôn dã xóm làng, với đình chùa giếng nước cây đa, với những bến chợ, bãi sông…
Tuần lễ văn hóa Kỷ niệm 1010 năm Thăng Long – Hà Nội (1010 - 2020) Những di sản kiến trúc ghi dấu ấn Thăng Long - Hà Nội

Mùa thu năm Canh Tuất (1010), Lý Công Uẩn vì mưu toan nghiệp lớn, tính kế cho con cháu “muôn vạn đời” đã quyết định dời đô, đổi tên Đại La thành Thăng Long, giữ vị trí kinh đô của cả nước. Từ một làng nhỏ ven sông Tô trải qua thành Vạn Xuân (thời Tiền Lý), thành Tống Bình Đại La thời Tùy Đường, Đầu thế kỷ 11 Thăng Long đã trở thành một vùng dân cư tập trung, cơ sở ban đầu của thành thị Hà Nội.

Giữ gìn và phát huy di sản văn hóa phi vật thể khu phố cổ Thăng Long - Hà Nội
Sự xuất hiện của các phố đi bộ đã phần nào khôi phục được diện mạo của phố cổ Hà Nội xưa. (ảnh: Mai Quý)

Tại Hội thảo “Bảo tồn, tôn tạo, phát huy giá trị di sản khu Phố cổ Hà Nội trong tiến trình phát triển Thăng Long – Hà Nội”, Phó giáo sư, tiến sĩ Đỗ Thị Hảo – Phó Chủ tịch Hội Văn nghệ dân gian Hà Nội cho biết: Thăng Long - kinh đô mới đã tạo nên luồng biến động dân cư lớn. Không biết dân số Thăng Long thời Lý là bao nhiêu song có lẽ phải tới hàng vạn. Ngoài những người gốc gác ở đây phải kể đến hoàng tộc, quân lính, quan lại, học trò, đi hành nghề theo lệnh triều đình như người Giới Tó (Bắc Ninh) ra lập phố Hàng Mành, người Đào Quạt (Hưng Yên) ra mở phố Hàng Quạt…Đặc biệt kinh đô mới có sức hút mạnh mẽ vẫy gọi bốn phương tụ hội, trở thành chỗ nương cậy của hàng trăm ngàn làng mạc đang phiêu bạt vì chiến tranh và đói kém. Họ đến kinh đô mang theo những nếp sống, thói quen, nghề nghiệp rồi những tín ngưỡng hội hè… từ làng quê mình ra khiến cho Thăng Long - Kẻ Chợ mang đậm dấu ấn của “Kẻ quê”, thôn dã xóm làng.

Đô thị nào cũng là nơi hội tụ của dân cư “tứ chiếng” với Thăng Long - thành phố rồng bay từ mùa thu năm Canh Tuất (1010) đất kinh thành được phục hưng và bừng nở với long phượng thành với 61 rồi 36 phố phường với dân Đông, Nam, Đoài, Bắc tụ về để dần kết tinh thành văn hiến văn vật, thành tài hoa đất kinh kỳ tiêu biểu cho cả nước.

Tiến sĩ Đỗ Thị Hảo: Nhớ lại xưa kia dưới thời thuộc Pháp Tổng đốc Hoàng Trọng Phu đã cho xây dựng Bảo tàng Thủ Công Mỹ Nghệ tại Hà Đông để khuyếch trương nghề nghiệp, đồng thời tổ chức những cuộc thi tài khéo tại Đấu Xảo Hà Nội và phong chức sắc cho những người thợ giỏi. Nhờ thế mà nghề thủ công mỹ nghệ lúc bấy giờ khởi sắc hẳn lên. Vậy thì bây giờ nếu trong khu phố cổ với biết bao con phố mang tên “Hàng” (thủ công) lại có một Bảo tàng thủ công mỹ nghệ thì thật có ý nghĩa biết bao. Nó sẽ trở thành niềm tự hào không chỉ của người dân Phố cổ, người Hà Nội mà của người dân cả nước với truyền thống “khéo tay hay nghề” do tổ tiên để lại hàng ngàn năm qua, vẫn còn hiện diện tại các tên phố trong khu Phố cổ Hà Nội hôm nay”.

Nói riêng về nghề thủ công, sự xuất hiện và diễn tiến của phường phố thủ công kiêm thương nghiệp ở nội đô thường theo quy luật hội tụ và kết tinh tài hoa tứ xứ. Những thợ thủ công tài hoa của “tứ trấn” và có thể xa hơn nữa, giỏi một nghề nào đó và mang nghề đó từ quê hương lên kinh thành “làm ăn đua tài”. Ở đây diễn ra sự cạnh tranh rất gay gắt. Những thợ vụng thợ vườn không thể sống và tồn tại được ở Kinh Kỳ - Kẻ Chợ, họ buộc phải trở lại quê hay trở về làng cũ.

Ví dụ như nghề đúc bạc, đổi bạc (phố Hàng Bạc) gốc ở làng Châu Khê (huyện Bình Giang, tỉnh Hải Dương). Nghề kim ngân (cũng ở Hàng Bạc) gốc làng Đồng Sâm (Đông Quan, Thái Bình) và làng Định Công (Thanh Trì, Hà Nội). Nghề làm mành (phố Hàng Mành) gốc ở Tam Đảo (Từ Sơn, Bắc Ninh). Nghề Nhuộm điều (Hàng Đào) gốc thợ Đan Loan (Cẩm Bình, Hải Dương). Nghề lọng (hố Hàng Lọng), nghề thêu (phố Hàng Thêu) gốc ở Quất Động (Thường Tín, Hà Tây cũ). Nghề in mộc bản (phố Hàng Gai, Lý Quốc Sư) gốc ở làng Liễu Chàng (Gia Lộc, Hải Dương). Nghề Quạt (phố Hàng Quạt) gốc làng Đào Xá, Thiện Phiến (Ân Thi, Hưng Yên). Nghề khảm (phố Hàng Khay) gốc làng Chuôn Ngọ (Phú Xuyên, Hà Tây cũ).

Như vậy là phường, phố từ “cựu quán” lên tạm trú ở kinh đô rồi thường trú khi làm ăn được. Họ quy tụ từ một làng, quanh một nghề… và phường ấy, phố ấy trở nên “kinh quán”. Họ làm hàng ở trong phường rồi bày bán hàng đó ở mặt phường thành “phố”. Từ cái làng quê cũ của họ, họ mang lên kinh đô để thờ vọng thành hoàng, tổ nghề của chính bản quán họ, và lập ra hệ đình - đền - chùa ở các phố phường. Vì thế hệ thần thánh ở nội đô cũng phong phú và phức tạp như kết cấu dân cư nội đô.

Người thợ tìm thấy ở kinh đô một nơi tiêu thụ lý tưởng. Ở đây có tầng lớp vua quan, công chức cấp cao… Họ thích dùng đồ sang, tinh xảo, những món ăn ngon đặc sản. Ngoài tầng lớp trên là lớp thị dân mới làm ăn giỏi có nhiều tiền, nên nảy sinh cái cách sành ăn sành mặc sành chơi sành dùng mà người ta quen gọi là “Thanh lịch”.

Tóm lại thợ thủ công của trăm vùng đã tìm thấy ở kinh đô một thị trường tiêu thụ cho đông đảo dân cư nội đô và thị trường buôn bán cho toàn quốc “Kẻ chợ” là nơi trên bến dưới thuyền tấp nập “Kẻ chợ” mua lẻ và mua buôn, bán lẻ và bán buôn. Kẻ Chợ không chỉ là trung tâm chính trị - văn hóa mà trong chừng mực nhất định, xưa nay còn là trung tâm kinh tế - nếu còn yếu ở phạm vi cả nước thì đã khá mạnh ở châu thổ Bắc Bộ.

Trải qua những biến động của lịch sử cùng với nền kinh tế bao cấp kéo dài 36 phố phường xưa (tức khu Phố cổ) đã lụi tàn dần và trở thành một hoài niệm đáng buồn. Chỉ đến Đại hội VI “đổi mới tư duy” tiểu thủ công nghiệp đô thị được đưa lên hàng chiến lược kinh tế. Đặc biệt với quy định quản lý xây dựng và bảo tồn khu Phố cổ của Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội (số 3234/QĐ-UB ngày 30 tháng 8 năm 1993, điều 11) khuyến khích phục hồi các ngành nghề thủ công mỹ nghệ dân gian truyền thống đã có trên địa bàn phố cổ phù hợp với yêu cầu phát triển kinh tế xã hội và khuyến khích các hoạt động kinh doanh dịch vụ du lịch văn hóa… hay chỉ thị 25/TTg của Thủ tướng Chính phủ ngày 19/01/1993 “Đầu tư 100% cho việc sưu tầm, chỉnh lý, biên soạn bảo quản lâu dài, phổ biến các sản phẩm văn hóa tinh thần, giữ gìn các nghề thủ công truyền thống”. Cùng với sự ra đời của Ban quản lý Phố cổ Hà Nội, có thể nói Phố cổ Hà Nội bắt đầu được hồi sinh.

Thời gian qua sự xuất hiện của các phố đi bộ trong khu Phố cổ, tổ chức chợ đêm bán các hàng thủ công mỹ nghệ, hay trình diễn các diễn xướng dân gian quanh Hồ Gươm vào những ngày nghỉ cuối tuần, tu bổ đền thờ tổ, các ngôi nhà cổ, phần nào đã khôi phục được diện mạo của phố cổ Hà Nội xưa.

Để giữ gìn và phát huy một cách cơ bản, bền vững di sản văn hóa phố cổ (đặc biệt là di sản văn hóa phi vật thể), Phó giáo sư, tiến sĩ Đỗ Thị Hảo đề xuất một vài giải pháp, đó là cần triển khai kiểm kê toàn bộ di sản văn hóa phi vật thể hiện còn tại khu Phố cổ như thần tích, sắc phong, văn bia trong đình chùa, nhà thờ tổ, hương ước…tiến hành dịch thuật và công bố rộng rãi để phục vụ cho mọi người nhất là đối với khách du lịch.

“Trong khu phố cổ xưa kia tập trung nhiều cơ sở giải trí như rạp Sán nhiên đài, Quảng Lạc, Cải lương hý viện, cơ sở ả đào đầu tiên của Hà Nội ở phố Hàng Giấy (sau mới chuyển về Khâm Thiên), đình Giáo phường thôn Tân Khai phố Hàng Cót…Hiện nay hầu hết đã biến thành nhà dân không còn dấu tích gì của ngày xưa nữa. Vậy nên chăng gắn biển đánh dấu để lưu lại một thời vàng son của nghệ thuật dân gian thủ đô”, Tiến sĩ Đỗ Thị Hảo nói.

Bảo Thoa

Có thể bạn quan tâm

Nên xem

Mối đe dọa từ những vật lạ rơi xuống từ nhà cao tầng

Mối đe dọa từ những vật lạ rơi xuống từ nhà cao tầng

(LĐTĐ) Những đồ vật bất ngờ rơi từ ban công các căn hộ chung cư là nỗi ám ảnh của không ít cư dân. Từ điếu thuốc, tờ giấy, đến bát đũa, thậm chí cả dao, thùng các-tông,… những "vật thể lạ" này không chỉ gây phiền toái mà còn tiềm ẩn nguy cơ tai nạn nghiêm trọng, khiến người dân sống trong lo lắng mỗi lần đi dạo dưới chân các tòa chung cư cao tầng.
Đặc sắc các sản phẩm tại Hội chợ trái cây, nông sản an toàn các tỉnh, thành phố năm 2024

Đặc sắc các sản phẩm tại Hội chợ trái cây, nông sản an toàn các tỉnh, thành phố năm 2024

(LĐTĐ) Thời gian qua, thành phố Hà Nội đã tích cực hỗ trợ các địa phương trong hoạt động quảng bá, giới thiệu, kết nối trái cây, nông sản, đặc sản tại thị trường Hà Nội thông qua trên 70 hoạt động giao thương, hội chợ, tuần hàng...
Tự động hóa quy trình chi trả quyền lợi bảo hiểm với công nghệ OCR thế hệ mới

Tự động hóa quy trình chi trả quyền lợi bảo hiểm với công nghệ OCR thế hệ mới

(LĐTĐ) Công ty TNHH Bảo hiểm Nhân thọ Prudential Việt Nam vừa chính thức giới thiệu công nghệ OCR thế hệ mới (nhận dạng ký tự quang học tích hợp AI tạo sinh) vào quy trình thẩm định và xét duyệt hồ sơ yêu cầu giải quyết quyền lợi bảo hiểm trực tuyến.
Tứ kết UEFA Nations League: Mong chờ cuộc đối đầu giữa Đức và Italy

Tứ kết UEFA Nations League: Mong chờ cuộc đối đầu giữa Đức và Italy

(LĐTĐ) Chiều tối ngày 22/11, UEFA đã tổ chức lễ bốc thăm vòng tứ kết Nations League tại Nyon (Thụy Sĩ).
“Manifest” được chọn là từ của năm 2024

“Manifest” được chọn là từ của năm 2024

(LĐTĐ) Mới đây, từ điển Cambridge đã công bố “manifest” (tạm dịch: biểu minh) là từ của năm 2024, nhờ sự phổ biến của từ này trên mạng xã hội và truyền thông toàn cầu.
Bảo tồn và phát huy di sản văn hóa quận Bắc Từ Liêm

Bảo tồn và phát huy di sản văn hóa quận Bắc Từ Liêm

(LĐTĐ) Tối 22/11, quận Bắc Từ Liêm tổ chức Hội nghị kỷ niệm Ngày Di sản văn hóa Việt Nam (23/11); tổng kết công tác quản lý di sản văn hóa năm 2024; hưởng ứng các hoạt động Lễ hội Thiết kế sáng tạo Hà Nội năm 2024 tại di tích đình Tây Tựu, phường Tây Tựu.
Cụm thi đua số 7 LĐLĐ thành phố Hà Nội: Làm tốt công tác đại diện, bảo vệ người lao động

Cụm thi đua số 7 LĐLĐ thành phố Hà Nội: Làm tốt công tác đại diện, bảo vệ người lao động

(LĐTĐ) Làm việc với các đơn vị trong Cụm Thi đua số 7, lãnh đạo Liên đoàn Lao động (LĐLĐ) thành phố Hà Nội đề nghị, từ nay đến cuối năm, các đơn vị cần nắm chắc tình hình tư tưởng, đời sống, việc làm của người lao động, tập trung chăm lo tốt đời sống vật chất, tinh thần cho đoàn viên, người lao động, nhất là khi Tết Nguyên đán Ất Tỵ đang tới gần.

Tin khác

Bảo tồn và phát huy di sản văn hóa quận Bắc Từ Liêm

Bảo tồn và phát huy di sản văn hóa quận Bắc Từ Liêm

(LĐTĐ) Tối 22/11, quận Bắc Từ Liêm tổ chức Hội nghị kỷ niệm Ngày Di sản văn hóa Việt Nam (23/11); tổng kết công tác quản lý di sản văn hóa năm 2024; hưởng ứng các hoạt động Lễ hội Thiết kế sáng tạo Hà Nội năm 2024 tại di tích đình Tây Tựu, phường Tây Tựu.
Tháng văn hóa đặc sắc kỷ niệm 20 năm Phố cổ Hà Nội được công nhận Di tích Quốc gia

Tháng văn hóa đặc sắc kỷ niệm 20 năm Phố cổ Hà Nội được công nhận Di tích Quốc gia

(LĐTĐ) Nhân dịp kỷ niệm 19 năm ngày Di sản văn hóa Việt Nam (23/11/2005 - 23/11/2024) và 20 năm Khu phố cổ Hà Nội được công nhận Di tích lịch sử Quốc gia và 20 năm hoạt động của Không gian đi bộ trên địa bàn quận (2004 - 2024), Ủy ban nhân dân quận Hoàn Kiếm sẽ tổ chức chuỗi sự kiện văn hóa đặc sắc từ ngày 15/11 đến 15/12/2024.
Sân chơi thu hút nhân tài đổi mới, sáng tạo

Sân chơi thu hút nhân tài đổi mới, sáng tạo

(LĐTĐ) Để công nghiệp văn hóa Hà Nội thực sự "cất cánh" và trở thành trung tâm sáng tạo hàng đầu, sự kiện thường niên như Lễ hội Thiết kế Sáng tạo Hà Nội đang được xem là "bệ phóng" không thể thiếu trong hành trình phát triển này.
Đại nhạc hội Hoa tháng Năm - Nơi những phép màu tỏa sáng

Đại nhạc hội Hoa tháng Năm - Nơi những phép màu tỏa sáng

(LĐTĐ) Trường Tiểu học Đoàn Thị Điểm Hà Nội vừa tổ chức thành công Đại nhạc hội Hoa tháng Năm lần thứ 12 tại Cung Điền kinh trong nhà Mỹ Đình với quy mô hoành tráng chưa từng có, 3.800 học sinh và gần 300 cán bộ giáo viên cùng tham gia biểu diễn.
Khánh Hoà sẵn sàng đón lượng khách tăng cao dịp Tết Nguyên đán 2025

Khánh Hoà sẵn sàng đón lượng khách tăng cao dịp Tết Nguyên đán 2025

(LĐTĐ) Tỉnh Khánh Hòa tổ chức nhiều hoạt động văn hóa, nghệ thuật, thể dục, thể thao dịp Tết Dương lịch “Chào năm mới 2025” và Tết Nguyên đán “Mừng Đảng - Mừng Xuân Ất Tỵ” nhằm thu hút, phục vụ người dân, khách du lịch đến Khánh Hòa nhân dịp đón năm mới 2025.
Chuỗi sự kiện kỷ niệm Lịch sử và Tự do của Haiti tại Hà Nội

Chuỗi sự kiện kỷ niệm Lịch sử và Tự do của Haiti tại Hà Nội

(LĐTĐ) Từ ngày 11 -18/11, Đại sứ quán Cộng hòa Haiti tại Hà Nội đã tổ chức một loạt sự kiện nhằm tưởng niệm Trận chiến Vertières lịch sử, một thời khắc quan trọng trong cuộc chiến giành độc lập của Haiti.
Tôn tạo di tích đình Đại Áng: Phát huy giá trị văn hoá quý báu của cha ông

Tôn tạo di tích đình Đại Áng: Phát huy giá trị văn hoá quý báu của cha ông

(LĐTĐ) Từ bao đời nay, mỗi người dân xã Đại Áng (huyện Thanh Trì, thành phố Hà Nội) đều tự hào được sinh ra và lớn lên trên mảnh đất địa linh nhân kiệt, giàu truyền thống hiếu học, truyền thống cách mạng. Những di tích văn hóa đã được xếp hạng càng khẳng định những giá trị truyền thống của quê hương Đại Áng - Đất trạng, Anh hùng.
Người thắp ngọn đèn tri thức trong tôi

Người thắp ngọn đèn tri thức trong tôi

(LĐTĐ) Tháng mười một có ý nghĩa thật đặc biệt bởi được coi là tháng tri ân Nhà giáo Việt Nam. Trong đời, tôi đã được hạnh duyên gặp nhiều thầy cô giáo trao truyền kiến thức ở nhiều lĩnh vực khác nhau. Những ngày này, khi đã chạm tuổi heo may, tôi muốn viết về hai người rọi sáng ngọn đèn tri thức trong tâm tôi từ nhỏ.
Trưng bày chuyên đề "Hoàng đế Lê Thái Tổ - Người khai sáng vương triều Hậu Lê"

Trưng bày chuyên đề "Hoàng đế Lê Thái Tổ - Người khai sáng vương triều Hậu Lê"

(LĐTĐ) Sáng 18/11, Ban Quản lý di tích Danh thắng Hà Nội tổ chức khai mạc trưng bày chuyên đề "Hoàng đế Lê Thái Tổ - Người khai sáng vương triều Hậu Lê" tại Di tích lịch sử công trình tưởng niệm vua Lê Thái Tổ.
Gần 500 người mẫu tham gia Bách Hoa Bộ Hành: Nơi những bông hoa tình yêu văn hóa dân tộc khoe sắc

Gần 500 người mẫu tham gia Bách Hoa Bộ Hành: Nơi những bông hoa tình yêu văn hóa dân tộc khoe sắc

(LĐTĐ) Chiều ngày 17/11, trong khuôn khổ Lễ hội Thiết kế Sáng tạo Hà Nội 2024, Ngày hội cổ phục Việt Nam Bách Hoa Bộ Hành 2024 đã diễn ra với sự tham gia của gần 500 người mẫu.
Xem thêm
Phiên bản di động