“Chắp cánh” đưa rối nước vươn xa

Sứ giả văn hoá thầm lặng

Ghé thăm sân khấu rối nước thu nhỏ của nghệ sĩ Phan Thanh Liêm những ngày cuối năm, số lượng khách du lịch quốc tế đến xem các tiết mục do nghệ sĩ biểu diễn ngày càng đông. Căn nhà bốn tầng nằm trong con ngõ nhỏ tại phố Chợ Khâm Thiên (quận Đống Đa, Hà Nội) gần như được bố trí dành trọn cho nghệ thuật múa rối nước.

Từ bên ngoài nhìn vào qua ô cửa cổng đã thấy những chú rối đặt bên khung cửa sổ ở các tầng. Những tấm Bằng khen, Giấy chứng nhận, ảnh chụp lưu lại hoạt động biểu diễn rối nước ở nhiều nơi trong và ngoài nước được nghệ sĩ đặt trong từng khung kính. Không gian sân khấu rối nước thu nhỏ ấy chứa đựng tình yêu và tâm huyết của nghệ sĩ với nghệ thuật rối nước truyền thống.

Nghệ sĩ Phan Thanh Liêm giới thiệu nghệ thuật múa rối nước truyền thống, cách làm con rối cho du khách quốc tế.

Chia sẻ về hành trình theo đuổi nghệ thuật múa rối nước, nghệ sĩ Phan Thanh Liêm cho biết, ông sinh ra và lớn lên tại huyện Nam Trực, tỉnh Nam Định - cái nôi của nghệ thuật múa rối nước cổ truyền Việt Nam. Ngay từ khi còn nhỏ ông đã được ông nội và cha truyền dạy cho những bí quyết tạo hình con rối, cách thức biểu diễn các trò rối nước hấp dẫn người xem. Khi lớn lên, rời làng quê ra thành phố, ông mang theo tình yêu quê hương mà trong đó có tình yêu đối với nghệ thuật rối nước.

Trong thời gian tham gia hoạt động ở đoàn nghệ thuật múa rối nước của gia đình, ông sớm nhận ra sự hạn chế của mô hình sân khấu múa rối nước lớn là cồng kềnh, khó di chuyển, không thích hợp với đoàn biểu diễn có ít người. Bởi thế, ông luôn trăn trở, thôi thúc bản thân phải tìm tòi, sáng tạo ra một mô hình sân khấu rối nước gọn nhẹ để có thể đưa nghệ thuật múa rối đến nhiều nơi, gần hơn với công chúng.

Năm 2000, mô hình sân khấu múa rối nước thu nhỏ của nghệ sĩ Phan Thanh Liêm được ra mắt. Sân khấu thu nhỏ vẫn giữ nguyên được những yếu tố cơ bản của sân khấu rối nước truyền thống, song gọn nhẹ, cơ động hơn nhiều: Toàn bộ thủy đình và bể nước chỉ rộng khoảng 2-3m2. Mô hình múa rối nước đặc biệt độc đáo ở điểm có thể biểu diễn bởi một người thay vì 3-4 người điều khiển con rối như ở mô hình truyền thống.

Cứ thế, hơn 20 năm qua, ông Liêm đã đem sân khấu múa rối nước thu nhỏ đi biểu diễn các tiết mục tại nhiều tỉnh, thành trên cả nước, những khu vực vùng sâu, vùng xa, hay trong những lớp học… Nghệ sĩ cũng đã đưa múa rối nước đến với nhiều ngày hội văn hóa ở các nước trên thế giới như: Anh, Hàn Quốc, Thái Lan, Trung Quốc, Malaysia, Canada, Italy, Ba Lan, Mỹ...

Với lối đi riêng biệt, tiên phong đó, dù ở bất cứ nơi đâu, tiết mục biểu diễn của ông cũng nhận được sự thích thú, những tràng vỗ tay khen ngợi của khán giả. Sau các tiết mục biểu diễn, ông Liêm còn dành thời gian cho khán giả giao lưu, tìm hiểu về nghệ thuật múa rối nước truyền thống, cũng như giới thiệu về lịch sử, những đặc trưng của người Việt. Với ông, đó cũng là cách quảng bá nét đẹp văn hoá Việt nói chung và nghệ thuật rối nước truyền thống nói riêng tới du khách quốc tế.

Tay nâng niu những con rối, nghệ sĩ Phan Thanh Liêm bộc bạch: “Nghệ thuật truyền thống nói chung, nghệ thuật múa rối nước nói riêng hiện nay đang bị thế hệ trẻ quay lưng nếu không có sự sáng tạo, cải tiến, tiếp cận với khán giả theo những hướng mới thì sẽ bị mai một. Mô hình sân khấu múa rối gọn nhẹ có thể tiếp cận mọi nơi, đưa vào trong lớp học hay biểu diễn ở nước ngoài điều mà sân khấu múa rối truyền thống không thể thực hiện được. Với cách làm đó tôi sẽ đưa múa rối nước đến gần hơn, nhiều hơn với công chúng”.

Những tác phẩm mới mang hơi thở thời đại

Bày tỏ sự ngưỡng mộ sau khi xem những tiết mục múa rối do nghệ sĩ Phan Thanh Liêm biểu diễn, bà Diana O’Sullivan (du khách người Anh) cho hay: “Tôi được đoàn du lịch giới thiệu múa rối nước là nghệ thuật truyền thống của Việt Nam, trong chuyến thăm Hà Nội lần này, tôi đã đặt lịch để được trải nghiệm thực tế các tiết mục múa rối. Tôi rất ấn tượng khi nghệ nhân đã cải tiến mô hình múa rối nước, sáng tạo ra những tiết mục, sử dụng con rối để giáo dục mọi người bằng những câu chuyện hài hước, dễ hiểu. Thông qua các con rối, nghệ nhân đã giao tiếp, truyền đạt nhiều thông điệp ý nghĩa đến với khán giả”.

Càng đi biểu diễn nhiều nơi, nhận được nhiều sự cổ vũ của bạn bè quốc tế, nghệ sĩ Phan Thanh Liêm lại càng trăn trở làm sao để nghệ thuật rối nước không bị mai một. Chia sẻ cảm xúc sau những chuyến lưu diễn tại nước ngoài, nghệ sĩ cho rằng, điều khiến ông vui nhất không chỉ là sự yêu mến của khán giả mà còn là sự tự hào khi giới thiệu được văn hóa truyền thống của quê hương đến với bạn bè quốc tế. Sự đón nhận của khán giả đã giúp ông có thêm nhiều động lực để đi tiếp con đường mà cha ông đã chọn.

Để bảo tồn và phát huy văn hóa nghệ thuật múa rối nước cổ truyền, bên cạnh việc khai thác, phục hồi các tích trò rối mang đậm bản sắc Việt như chăn trâu thổi sáo, chọi trâu, đánh võ, rước kiệu, đua thuyền, múa rồng… nghệ sĩ Phan Thanh Liêm đã sáng tạo ra những tác phẩm rối nước mới, phản ánh được những vấn đề của con người và cuộc sống hôm nay. Nhiều tiết mục, chương trình múa rối nước đề tài hiện đại như về văn hóa giao thông, vấn đề bảo vệ chủ quyền biển đảo, bảo vệ môi trường sống… đã được nghệ sĩ xây dựng, biểu diễn thu hút sự đón nhận của đông đảo khán giả...