Cần những giải pháp tổng thể

Bổ cập nước cho sông Tô Lịch

Sông hồ trong Thành phố từ lâu vẫn được ví như những chiếc máy điều hòa tự nhiên, giúp giảm ô nhiễm không khí, cân bằng hệ sinh thái. Tuy nhiên, một thực tế đáng lo ngại là đến nay, những dòng sông này chủ yếu chỉ tồn tại với chức năng… thoát nước thải. Sông Tô Lịch cũng không nằm ngoài ảnh hưởng tiêu cực này. Ghi nhận thực tế, sông dài khoảng 15km, bắt đầu từ phường Nghĩa Đô, quận Cầu Giấy chảy về phía Nam thành phố và ra sông Nhuệ đoạn xã Hữu Hòa thuộc huyện Thanh Trì.

Bổ cập nước là một trong những giải pháp làm sạch môi trường nước sông Tô Lịch. Ảnh: Đinh Luyện

Đáng nói, dọc hai bờ sông Tô Lịch hiện có hàng trăm ống xả thải của các hộ dân. Theo ước tính mỗi ngày có khoảng 150.000m3 nước thải sinh hoạt chưa qua xử lý xả xuống sông. Hệ thống cống xả của các nhà hàng, quán ăn ngày đêm hoạt động khiến nhiều chỗ nước thải dồn bọt trắng. Hệ lụy là, con sông này luôn trong tình trạng nước chuyển màu đen cùng mùi hôi nồng. Theo phản ánh của người dân, sau mỗi trận mưa, trời nắng lên hoặc nổi gió, mùi hôi nồng nặc từ dưới sông bốc lên rất khó chịu.

Thực tế, với mong muốn làm sạch và khôi phục lại vẻ đẹp vốn có của sông Tô Lịch, nhiều năm qua, các dự án về cải tạo sông này đã được Hà Nội đặt ra. Chẳng hạn, thử nghiệm xả nước hồ Tây sang sông Tô Lịch năm 2018; tăng cường nạo vét định kỳ; sử dụng chế phẩm sinh học; thả bè thủy sinh… Tuy nhiên, các phương án không đạt được như kỳ vọng, chỉ được khoảng thời gian ngắn là nước sông Tô Lịch lại trở về tình trạng ô nhiễm.

Mới đây, tại cuộc họp báo của Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội, ông Hoàng Cao Thắng, Phó Giám đốc Sở Xây dựng Hà Nội cho biết, Thành phố đang lên phương án bổ cập nước cho sông Tô Lịch và sông Nhuệ. Theo đó, Sở Xây dựng Hà Nội đang đề xuất xây 8 trạm bơm dã chiến công suất 9 m3/s để cải thiện ô nhiễm sông Nhuệ và sông Tô Lịch. Với lưu lượng nước này có thể đủ để tạo dòng chảy, cải thiện ô nhiễm cho 2 con sông.

Cũng theo ông Hoàng Cao Thắng, đã có nhiều giải pháp cho việc bổ cập nước sông Tô Lịch, trong đó có phương án bổ cập nước sông Hồng qua hồ Tây rồi chảy vào Tô Lịch. Trước đây, Thành phố đã có dự án nâng cấp, xây dựng mới cống Liên Mạc, thời gian tới việc này sẽ được đưa vào kế hoạch đầu tư công trung hạn.

Nếu dự án này được thực hiện sẽ đảm bảo việc tưới tiêu nông nghiệp và bổ cập nước sông Tô Lịch, sông Nhuệ. Bên cạnh đó, Phó Giám đốc Sở Xây dựng Hà Nội cũng nhấn mạnh, phương án này sẽ đem lại rất nhiều lợi ích. Thứ nhất là phù hợp quy hoạch. Thứ hai, Hà Nội sẽ không phải lập thêm một dự án mà sẽ dựa vào dự án thoát nước khu vực sông Tả Nhuệ để thực hiện thêm một số hạng mục bổ cập nước cho sông Tô Lịch.

Phó Giáo sư – Tiến sĩ Hà Đình Đức, một người đã dành nhiều năm nghiên cứu sông hồ ở Hà Nội cho rằng việc tạo dòng chảy cho Tô Lịch, biến từ rãnh nước thải đen ngòm thành con sông trong xanh từ lâu đã làm đau đầu các sở, ngành Hà Nội và giới khoa học. Việc cải tạo sông Tô Lịch hiện nay mang ý nghĩa lớn lao cho Hà Nội, bởi Tô Lịch không chỉ là một dòng sông mà còn là biểu tượng của kinh thành Thăng Long xưa.

Từ trước đến nay, chính quyền Hà Nội luôn chú trọng đến quản lý, phát triển các dòng sông, trong quy hoạch chung năm 1998 cũng đã có quy hoạch chi tiết cảnh quan 2 bên dòng sông Tô Lịch nhằm tận dụng lợi thế của sông, không chỉ giải quyết về mặt cải tạo môi trường mà còn tạo ra những giá trị di sản nhằm phát triển văn hóa, kinh tế.

Để đưa con sông trở lại như trước, ông Hà Đình Đức nhấn mạnh 3 yếu tố: Thứ nhất là tách hoàn toàn được nước thải làm ô nhiễm; hai là tái tạo lại các điều kiện tự nhiên hoặc bán tự nhiên như bùn cát, hệ sinh vật dưới lòng sông. Thứ ba, quan trọng nhất, là tạo được dòng chảy ổn định, có tính bền vững.

Theo ông Đức, liên quan đến việc bổ cập nước cho sông Hồng, trước đó cũng đã có nhiều đề án. Trong đó việc bổ cập nước cho Tô Lịch bằng nước sông Hồng đã được đề cập từ lâu. Đặc biệt, việc bổ cập nước sông Hồng cho sông Tô Lịch qua cống Liên Mạc do hệ thống đã được quy hoạch sẵn một số đoạn tuyến nên tiết kiệm được thời gian, kinh phí đầu tư.

“Hồi tháng 5/2020, Hà Nội triển khai gói thầu xây dựng hệ thống ống ngầm gom nước thải dọc sông Tô Lịch, thuộc dự án Nhà máy xử lý nước thải Yên Xá. Dự án có phạm vi xây dựng trên 4.900 ha, với tổng chiều dài khoảng 52,6 km, trải rộng trên nhiều quận, huyện. Dự án được kỳ vọng sẽ giải quyết dứt điểm nguồn gây ô nhiễm suốt hàng chục năm và giúp “hồi sinh” con sông này. Theo tôi được biết, các hạng mục chính của dự án cơ bản hoàn thành trong năm 2022”, ông Đức chia sẻ.

Sông Tô lịch thường xuyên phải gánh một lượng lớn nước thải sinh hoạt đổ trực tiếp, lượng bùn đọng dồn ứ nhiều nên công tác nạo vét được triển khai thường xuyên, liên tục. Ảnh: Đinh Luyện

Quan tâm đến xử lý nguồn thải

Quanh câu chuyện này, Tiến sĩ Hoàng Dương Tùng – Chủ tịch Mạng lưới không khí sạch Việt Nam, nguyên Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Môi trường, đánh giá, hiện nước sông Tô Lịch đã cạn, phương án bổ cập nước sông Hồng qua cống Liên Mạc cũng sẽ giúp giảm tình trạng ô nhiễm, góp phần tạo dòng chảy. Tuy nhiên, một trong những nguyên nhân chính gây ô nhiễm sông là nguồn nước thải. Giải pháp căn cơ nhất là phải thu gom được nước thải sinh hoạt để xử lý.

Nói cách khác, với nước thải sinh hoạt, hiện nay việc thu gom, xử lý còn rất hạn chế. Hệ thống công trình thu gom, xử lý tập trung ít nhiều đã có nhưng cũng chỉ thu gom được một phần nhỏ lượng nước thải còn lại hầu hết các hộ dân đều xả trực tiếp vào hệ thống cống, rãnh, sông ngòi gây ra tình trạng ô nhiễm nguồn nước.

“Tôi nghĩ cái gốc của vấn đề là ngăn chặn được nguồn gây ô nhiễm chứ không phải “pha loãng” nước. Ở đây là phải xử lý được nguồn nước thải sinh hoạt của Thành phố, từ các hộ gia đình… Với ô nhiễm nước, chúng ta thường thấy việc xử lý nước thải sinh hoạt tại nguồn chưa tốt. Dễ thấy, các hộ dân, hộ gia đình phải có các hố ga, bể phốt theo quy định nhưng theo tôi được biết thì cũng ít người quan tâm đến vấn đề này”, Tiến sĩ Hoàng Dương Tùng bày tỏ quan điểm.

Rõ ràng, việc bổ cập nguồn nước sẽ có tác dụng pha loãng, đồng thời từng bước làm sạch môi trường nước sông, giải quyết phần nào mức độ ô nhiễm sông Tô Lịch. Tuy nhiên, để bảo đảm tính bền vững, giải pháp quan trọng là thu gom nước thải đưa vào hệ thống xử lý bảo đảm tiêu chuẩn sau đó mới tái xả xuống dòng sông.

Nói cách khác, để biến dòng sông ô nhiễm thành “sông xanh”, “sông lụa” một cách bền vững, cần đẩy nhanh tiến độ các dự án xử lý chất thải, nước thải; thường xuyên tổ chức các hoạt động vớt rác và nạo vét lòng sông; huy động cộng đồng chung sức ủng hộ… chỉ khi đồng bộ những giải pháp thì chắc chắn sẽ giải quyết được dứt điểm tình trạng ô nhiễm sông. /.