Thách thức chuyển đổi xanh của Hà Nội trước ô nhiễm không khí

Ô nhiễm không khí nghiêm trọng

Cuối tháng 11, đầu tháng 12, nhiều trạm quan trắc tại Hà Nội liên tục ghi nhận chỉ số AQI tăng nhanh lên ngưỡng rất xấu. Theo hệ thống quan trắc của Cục Môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), từ tối 29/11, tại trạm cổng Đại học Bách khoa Hà Nội trên đường Giải Phóng đã ghi nhận AQI 150 và đến sáng ngày 30/11 tăng lên 210. Với chỉ số này, không khí được phân loại "rất xấu" và có thể gây tác động nghiêm trọng tới sức khỏe. Trạm 556 Nguyễn Văn Cừ ghi nhận AQI 201 lúc 5h ngày 30/11; công viên Khuất Duy Tiến ở mức 160. Đây đều là các chỉ số không khí ở ngưỡng kém và xấu.

Nhiều điểm đo ở các tỉnh phía Bắc cũng có chất lượng không khí xấu như Khu công nghiệp Thăng Long 2 (Hưng Yên) 170; Khu liên cơ quan tỉnh Bắc Giang 154; Ủy ban nhân dân thành phố Hải Dương cũ 153; Công viên Nam Cao (Phủ Lý) 153; cầu Thái Bình (Hưng Yên) 189.

Hà Nội đang ở trong một đợt ô nhiễm không khí nghiêm trọng. Ảnh minh hoạ.

AQI là chỉ số chất lượng không khí, phản ánh mức độ ô nhiễm từ 0 đến trên 300; trong đó mức trên 200 được coi là nguy hại, mọi người đều có nguy cơ bị ảnh hưởng.

Trên thực tế, nhiều người dân đã cảm nhận được rõ tác động của ô nhiễm không khí tới sức khoẻ của bản thân và người thân trong gia đình. Chị Ngọc Ánh (Thanh Xuân, Hà Nội) chia sẻ: “Trong khoảng thời gian gần đây thời tiết hanh khô, con tôi bị viêm họng mãi chưa khỏi. Mỗi lần tôi đưa đón con đi học, lúc về nhà con đều ho rất nhiều, đã uống thuốc theo chỉ định của bác sĩ mà chưa khỏi. Bản thân tôi mỗi ngày tan tầm về nhà cũng trực tiếp cảm nhận được sự ô nhiễm không khí khi phải đi trên đường tắc, nhiều khói bụi. Ở nhà chúng tôi bật máy lọc không khí cả ngày lẫn đêm. Tôi cũng hạn chế cho con ra đường, ra công viên chơi trong thời gian này”.

Cô Lại Thị Mến (Hoàng Liệt, Hà Nội) cũng có chung cảm nhận đó: “Ngày nào tôi cũng lau dọn, quét nhà, nhưng chiều đi làm về là bề mặt đồ đạc lại phủ một lớp bụi mịn dù gia đình luôn đóng kín cửa. Tôi bị viêm mũi dị ứng đã nhiều năm, nhưng khoảng một tuần trở lại đây tình trạng nặng hơn, hắt hơi liên tục và khó thở vào buổi tối. Ngày nào trời mờ mịt hơn thì các triệu chứng càng rõ rệt”.

Sự ô nhiễm không khí của Hà Nội đang chịu tác động tổng hợp của nhiều nguồn phát thải và điều kiện thời tiết bất lợi.

Trong nhóm nguyên nhân trực tiếp, giao thông đô thị được xác định là nguồn phát thải lớn nhất. Với mật độ phương tiện cá nhân dày đặc, đặc biệt là xe máy và các loại xe tải sử dụng nhiên liệu diesel, lượng khí thải chứa bụi mịn, NOx, SO2… phát tán liên tục vào không khí. Nhiều nghiên cứu chỉ ra nguồn giao thông có thể đóng góp gần một nửa lượng bụi mịn siêu nhỏ tại Hà Nội. Bên cạnh đó, hàng nghìn công trình xây dựng lớn nhỏ trên địa bàn cũng là tác nhân tạo ra bụi thô và bụi mịn.

Các khu công nghiệp, làng nghề, nhà máy xi măng, lò gạch, đặc biệt những cơ sở sử dụng nhiên liệu hóa thạch như than đá tiếp tục thải bụi và khí độc lên tầng không khí thấp. Cùng với đó, thói quen đốt rơm rạ sau mùa thu hoạch và việc đốt rác sinh hoạt ở nhiều nơi vẫn diễn ra phổ biến, thải thêm một lượng lớn khói bụi vào bầu khí quyển. Các chuyên gia cho rằng nhiều chất ô nhiễm đo được tại Hà Nội không chỉ sinh ra trong nội đô mà còn được gió đưa về từ các tỉnh lân cận như Hưng Yên, Bắc Ninh, Bắc Giang hay Hải Dương.

Ngoài các nguồn phát thải trực tiếp, điều kiện thời tiết cũng đóng vai trò quan trọng khiến chất lượng không khí xuống mức báo động. Vào mùa đông, Hà Nội thường xuất hiện hiện tượng nghịch nhiệt: Lớp không khí lạnh sát mặt đất bị lớp không khí ấm phía trên “chặn lại”, khiến bụi mịn và các chất ô nhiễm không thể khuếch tán lên cao mà lơ lửng trong tầng không khí thấp. Gió yếu, độ ẩm thấp và thời tiết hanh khô càng làm bụi tích tụ nhiều hơn. Các chuyên gia môi trường nhận định hiện tượng này là một trong những nguyên nhân chính khiến nồng độ PM2.5 trong nhiều ngày qua tăng đột biến, đặc biệt vào buổi sáng sớm và tối, thời điểm giao thông đông đúc.

Sự cấp bách trong chuyển đổi giao thông xanh

Dưới áp lực ô nhiễm không khí ngày càng nghiêm trọng và những tác động rõ rệt của biến đổi khí hậu, định hướng chuyển đổi phương tiện giao thông từ xe xăng sang xe điện của thành phố Hà Nội được coi là bước đi đúng đắn và tất yếu. Trong bối cảnh lượng phương tiện cá nhân tăng nhanh, đặc biệt là xe máy, vốn là nguồn phát thải bụi mịn, NOx, CO và khí nhà kính lớn nhất trong giao thông đô thị, việc thúc đẩy phương tiện xanh không chỉ là giải pháp giảm ô nhiễm mà còn là bước chuẩn bị cho tương lai phát triển bền vững. Những ngày cuối năm 2024, khi nhiều trạm quan trắc liên tục ghi nhận AQI ở mức xấu và rất xấu, nguy cơ ảnh hưởng sức khỏe cộng đồng trở nên rõ ràng hơn bao giờ hết. Điều đó càng cho thấy nhu cầu cấp thiết phải thay đổi mô hình di chuyển của Thành phố gần 9 triệu dân.

Chuyển đổi sang giao thông xanh đang là yêu cầu cấp bách hiện nay.

Chuyển đổi sang xe điện, xét trên cả góc độ môi trường lẫn kinh tế - xã hội, mang lại nhiều lợi ích lâu dài. Nhiều nghiên cứu trên thế giới chỉ ra xe điện có thể giảm tới 70% lượng phát thải khí nhà kính trong vòng đời sử dụng so với xe xăng. Các mô hình thử nghiệm ở Việt Nam cũng cho thấy việc chuyển hàng trăm nghìn xe máy xăng sang điện có thể giảm đáng kể CO2, đồng thời cắt giảm bụi mịn và khí độc, là những tác nhân trực tiếp gây bệnh hô hấp, hen suyễn và tim mạch ở đô thị lớn. Đặc biệt, trong điều kiện Hà Nội thường xuyên chịu nghịch nhiệt, bụi mịn dễ bị giữ lại sát mặt đất, nên giảm phát thải ngay từ nguồn sinh ra là biện pháp hiệu quả nhất.

Bên cạnh lợi ích môi trường, Hà Nội còn có cơ hội đi đầu trong việc hình thành hệ sinh thái giao thông xanh: hạ tầng trạm sạc, đổi mới công nghệ, thu hút doanh nghiệp sản xuất linh kiện và phương tiện sạch. Đây cũng là xu hướng toàn cầu khi nhiều quốc gia đặt mục tiêu chấm dứt xe động cơ đốt trong trong giai đoạn 2035 - 2040. Nếu không thay đổi kịp thời, đô thị lớn như Hà Nội có thể tụt lại trong quá trình chuyển đổi xanh và chịu hậu quả nặng nề hơn từ biến đổi khí hậu.

Trong bối cảnh ô nhiễm không khí đạt mức báo động, những định hướng như hạn chế xe xăng cũ, hỗ trợ người dân đổi sang xe điện, phát triển giao thông công cộng sạch… không chỉ mang tính khuyến khích mà cần trở thành chiến lược lâu dài. Đó là con đường để Hà Nội không chỉ giảm khói bụi trước mắt, mà còn xây dựng nền tảng cho một Thành phố đáng sống, an toàn và bền vững cho các thế hệ tương lai.