Cần cơ chế quản lý phù hợp cho tài sản số tại Việt Nam

Theo ước tính, người Việt Nam đang tham gia giao dịch tài sản kỹ thuật số với quy mô lên đến 100 tỷ USD mỗi năm, thông qua khoảng 27 triệu tài khoản cá nhân. Đây là con số lớn, cho thấy sức hấp dẫn của thị trường tài sản số cũng như mức độ phổ cập của các công nghệ tài chính (fintech) trong đời sống kinh tế hiện đại. Tuy nhiên, phần lớn hoạt động này lại diễn ra trên các sàn giao dịch nước ngoài, dẫn đến thất thoát nguồn thu thuế, giảm hiệu lực quản lý và đặc biệt là không có sự bảo vệ pháp lý đối với nhà đầu tư cá nhân.

Vấn đề đặt ra là nếu không sớm có cơ chế pháp lý phù hợp, Việt Nam không chỉ bị động trước sự bùng nổ của kinh tế số toàn cầu, mà còn bỏ lỡ cơ hội vàng để xây dựng một hệ sinh thái tài chính hiện đại, minh bạch và bền vững. Thực tế đã cho thấy, khi thị trường không được định hướng bởi luật pháp, rủi ro lừa đảo, thao túng giá, rửa tiền và tài trợ khủng bố có thể diễn ra tràn lan, ảnh hưởng nghiêm trọng đến trật tự kinh tế và niềm tin xã hội.

Cần khung pháp lý cho tài sản số để kiểm soát rủi ro và tận dụng tiềm năng phát triển. (Ảnh: Long Nguyễn)

Trong bối cảnh đó, đề xuất xây dựng cơ chế thử nghiệm có kiểm soát (sandbox) được Bộ Tài chính trình Chính phủ vào tháng 3 vừa qua là một bước đi quan trọng và đáng hoan nghênh. Mô hình sandbox cho phép các doanh nghiệp, tổ chức tài chính, công ty công nghệ thử nghiệm các sản phẩm, dịch vụ tài sản số dưới sự giám sát của cơ quan quản lý. Cách làm này không chỉ giúp giảm thiểu rủi ro, mà còn tạo điều kiện để đánh giá thực tiễn và điều chỉnh chính sách linh hoạt, phù hợp với đặc điểm thị trường Việt Nam.

Tuy nhiên, sandbox chỉ là bước khởi đầu. Vấn đề cốt lõi vẫn là xây dựng một hệ thống pháp luật đồng bộ, thống nhất và thực tiễn, trong đó cần xác định rõ bản chất của tài sản số là gì: Là hàng hóa, tài sản hay công cụ tài chính? Nếu định danh không rõ ràng, việc thu thuế, giám sát giao dịch và xử lý vi phạm sẽ thiếu căn cứ pháp lý, dẫn đến hiệu lực quản lý kém.

Thực tế, nhiều quốc gia như Singapore, Nhật Bản, Hàn Quốc đã đi trước Việt Nam trong việc xây dựng khuôn khổ pháp lý đối với tài sản số. Họ không chỉ chủ động đón đầu xu hướng, mà còn thúc đẩy lĩnh vực này trở thành động lực tăng trưởng mới. Trong khi đó, Việt Nam vẫn đang loay hoay ở bước khởi động, khiến doanh nghiệp công nghệ và nhà đầu tư trong nước phải “chạy ra nước ngoài” để hoạt động, gây lãng phí lớn về cơ hội phát triển kinh tế.

Một hệ thống pháp lý hiệu quả cho tài sản số không chỉ giúp Nhà nước thu thuế công bằng, kiểm soát dòng vốn và chống rửa tiền, mà còn tạo niềm tin cho nhà đầu tư, từ đó thúc đẩy đổi mới sáng tạo và thu hút vốn đầu tư vào lĩnh vực fintech. Đồng thời, với sự hậu thuẫn từ pháp luật, các doanh nghiệp công nghệ trong nước có thể vươn lên cạnh tranh với các sàn quốc tế, giữ chân dòng tiền và tri thức trong nước.

Điều quan trọng là pháp luật phải theo kịp thực tiễn, nhưng không quá cứng nhắc. Quản lý tài sản số không nên đi theo lối mòn “cấm đoán”, mà cần hướng đến nguyên tắc “quản lý để phát triển”, lấy bảo vệ người tiêu dùng, minh bạch hoá thị trường và phòng ngừa rủi ro làm trọng tâm. Khi đó, Nhà nước vừa giữ được vai trò điều tiết, vừa mở ra không gian phát triển năng động cho thị trường.

Tài sản số không chỉ là biểu hiện của tiến bộ công nghệ, mà còn là một cơ hội lớn để hiện đại hoá tài chính quốc gia, thúc đẩy chuyển đổi số toàn diện và nâng cao năng lực cạnh tranh của nền kinh tế. Để tận dụng cơ hội này, Việt Nam cần hành động nhanh hơn, quyết liệt hơn trong việc hoàn thiện hành lang pháp lý - vừa để kiểm soát rủi ro, vừa để “giữ chân” dòng vốn thông minh trong nước.

Nhìn xa hơn, tài sản số có thể trở thành trụ cột quan trọng trong chiến lược kinh tế số quốc gia. Muốn vậy, sự vào cuộc đồng bộ, trách nhiệm của các cơ quan quản lý là điều kiện tiên quyết. Chậm trễ trong ban hành pháp luật là chậm trễ trong phát triển, là đánh mất lợi thế trong cuộc cạnh tranh công nghệ toàn cầu.

Diên Vĩ