Bãi Tam, Đú Sáng, đâu nghèo?

Đi xa phố phường TP Hòa Bình, hút theo núi rừng, chúi mấy lần theo dốc đèo hiểm trở và ngợp giữa màu xanh của núi rừng mà vẫn chưa thấy xe dừng. Khi tôi quay sang, định nêu câu hỏi “Còn bao xa?” với trung tá Bùi Đức Linh, Chính trị viên phó kiêm Chủ nhiệm chính trị, Ban Chỉ huy Quân sự (CHQS) huyện Kim Bôi, thì đã thấy anh ngó cổ ra ngoài xe. Tôi ngó theo thấy một đoạn ngầm hiểm trở. Hai bên vắng lặng, mênh mang.

Anh Linh đưa chúng tôi ngược dòng thời gian, về lại buổi các anh tham gia giúp dân làm vườn cách nay đã 4 năm: Lần đó, tôi phụ trách 5 cán bộ cơ quan chuyển vật liệu hàng rào lưới thép để hỗ trợ 5 gia đình xây 5 vườn rau sạch điểm. Tiến độ thời gian thực hiện yêu cầu gấp rút mà đợt mưa lũ đó kéo dài 3 ngày vẫn chưa ngớt, xe tải vận chuyển vật liệu không thể vượt qua ngầm lũ sâu 0,8mét, rộng 95 mét. Sau khi khảo sát mực nước, tôi quyết tâm chỉ huy anh em vác chuyển toàn bộ số vật liệu vượt ngầm lũ an toàn. Hôm đó các phương tiện của bà con tại xóm cũng được huy động, hỗ trợ, đón chuyển số vật liệu trên đến các hộ gia đình với quãng đường trên 5 km, trong mưa….

Bữa đó, anh Bùi Văn Quân, Chỉ huy trưởng quân sự xã Đú Sáng cũng tham gia. Không hiểu cậu con trai cả nhà anh, tên Bùi Tuấn Anh có ấn tượng thế nào mà từ đó quyết tâm trở thành bộ đội. Giờ Tuấn Anh đã là học viên năm thứ hai trường Đại học Trần Quốc Tuấn.

Lối xóm Bãi Tam bây giờ. 

Dứt những dòng hồi tưởng cũng là lúc chúng tôi đến được xóm Bãi Tam. Không gian an lành, tĩnh lặng như mở ra từ khoảng sân rất rộng của nhà văn hóa xóm. Mấy cái xích đu bằng inox sáng bong trong nắng và dãy ghế đá để trong sân có một người đàn ông đang ngồi. Tôi hơi ngạc nhiên. Nếu bảo đây là nhà văn hóa của một phường trong thành phố thì có lẽ cũng không quá lời. Mà ở phố đâu có nhiều đất để có một khuôn viên đủ chia làm mấy sân chơi thể thao như ở đây nhỉ?

Anh Bùi Đức Chanh, người ngồi ở ghế, giải đáp thắc mắc của chúng tôi. Bãi Tam nghèo có thể thấy ngay từ nhà văn hóa này. Xây lâu rồi mà mãi không hoàn thiện được. Bãi Tam đổi thay cũng có thể thấy từ nơi đây. Hai năm nay nhà văn hóa đã được mở rộng. Mọi người cùng chung sức mới được như vậy. Rồi các anh bộ đội đã cùng bà con hoàn thiện nhà văn hóa, lợp mái, làm thêm một gian, rồi sân chơi…rồi còn nhiều nơi nữa. Các anh chị cứ đi tiếp sẽ hay thôi.

Đi tiếp, chúng tôi đến đầu con đường có biển đề: “Công trình xây dựng đường giao thông Mô hình làng văn hóa quốc phòng. Khởi công ngày: 15 tháng 10 năm 2009. Hoàn thành ngày: 5 tháng 11 năm 2009”. Đi được một đoạn trên con đường ấy thì tất cả chúng tôi cùng phải ngước lên trước một ngôi nhà sàn không còn mới. Không hẳn vì đường đang lên dốc, ngôi nhà được cất trên sườn đồi, mà rõ ràng ngôi nhà sàn này… cao hơn bình thường.

Trước hiên nhà là một vườn rau khá rộng. Có một người phụ nữ đang lúi húi hái rau. Tôi rẽ vào, cất lời chào, bà ngẩng lên đáp lời ngay, trên tay có một nắm rau muống xanh non. Sau lưng bà đường ống nước được lắp men theo hàng ràoChuyện trò chúng tôi mới hay, gia đình bà Bùi Thị Diên dùng những ống nước ấy để dẫn nước từ trên khe núi xuống, vừa để sinh hoạt và tưới rau trong khu “Vườn rau sạch mô hình xây dựng làng, bản văn hóa quốc phòng”. Nước trước đổ từ trên núi xuống con đường trước nhà bà, bà con đi qua toàn bị ngã, từ ngày có đường của bộ đội làm là an toàn rồi.

Thấy chúng tôi vào, hai ông cháu chủ nhà liền chạy từ trên nhà sàn xuống bằng lối cầu thang được… đổ bê tông và lát gạch men. Khách khen cầu thang dễ đi và mát chân quá thì bà Diên bảo: Ngày nâng nhà sàn lên chúng tôi xây cầu thang này đấy. Nâng nhà sàn?

Câu hỏi buột ra khá nhanh. Đúng rồi, ông Bùi Văn Chay giải thích cũng rất nhanh rằng, năm trước có các chú bộ đội về giúp xây làng bản văn hóa quốc phòng, có vận động bà con sống khoa học, vệ sinh.

Các anh ấy đã hướng dẫn bà con làm chuồng trại riêng, chuyển gia súc ra khỏi gầm nhà sàn. Rồi gia đình ông đã quyết định nâng nhà sàn này lên cao hơn 50cm, quây gạch, láng nền, giờ thành chỗ sạch đẹp dùng được nhiều việc rồi. Nhà có chuồng trâu, chuồng gà, sân phơi thóc riêng. Mà không tốn mấy tiền à.

Bộ đội huyện Kim Bôi, tỉnh Hòa Bình trò chuyện với người dân xóm bãi Tam về canh tác ngô.

Nhìn qua khe gỗ từ trên nhà sàn tôi thấy loáng loáng màu vàng đống ngô vàng ươm, bên cạnh cái máy tẽ ngô. Xa xa có một chiếc máy cày và mấy chiếc xe máy còn đủ gương. Chúng tôi chú ý mấy cái này không chỉ vì nó lóe sáng mà bởi “Ở thành phố giờ đây thanh niên hay tháo gương xe, đi cho nó “model”, chứ bà con ở đây đi ra đường không vậy.

Đường dễ đi lắm rồi, xe máy nhiều rồi, không quan sát là nguy hiểm đấy.”. Lời chia sẻ của một người dân của xóm Bãi Tam. Xóm Bãi Tam được xếp diện đặc biệt khó khăn, nằm cách trung tâm xã Đú Sáng khoảng 7km. Xã Đú Sáng cách trung tâm huyện 20km về phía bắc, có địa bàn rộng, dân cư thưa.

Đường không quá xa nhưng đi lại cách trở với đường đèo ngoằn nghèo, dốc cao, ngầm sâu, có một số chỗ hay sạt lở, rất nguy hiểm, nhất là vào mùa mưa lũ. Năm 2009, Bái Tam có 103 hộ thì đã có tới 44 hộ nghèo, chiếm 42,7%… Sản xuất nông nghiệp giữ vai trò chủ yếu trong cơ cấu kinh tế. Đường làng ngõ xóm chỉ bằng đất.

Người dân còn duy trì nhiều hủ tục, có tập quán sinh hoạt và canh tác lạc hậu như còn nuôi gia súc dưới gầm nhà sàn, không có khu vệ sinh… Song, Bãi Tam, Đú Sáng lại giữ vị trí quan trọng về quốc phòng, quân sự, trong các giai đoạn cách mạng trước đây và hiện nay.

Từ thực tế ấy, Bãi Tam, Đú Sáng, Kim Bôi, Hòa Bình đã được chọn là nơi xây dựng mô hình đầu tiên của Đề án “Xây dựng mô hình Làng, bản Văn hoá - Quốc phòng ở địa bàn đặc biệt khó khăn trong khu vực phòng thủ tỉnh”. Đề án do Bộ CHQS tỉnh Hòa Bình thực hiện, từ năm 2009. Đây là mô hình thực hiện mục tiêu: “Làng, bản ấm no, không còn nghèo đói - Sạch đường, đẹp ngõ, không có dịch bệnh - Gia đình hoà thuận, con cháu thảo hiền - Làng xóm yên vui”.

Đề án có 4 nội dung: Giúp đỡ nhân dân phát triển kinh tế hộ gia đình; Xây dựng môi trường làng, bản “Xanh, sạch, đẹp; Xây dựng đời sống văn hoá khu dân cư; Củng cố và nâng cao chất lượng hoạt động Quốc phòng - An ninh toàn dân vững mạnh. Sau đó, mô hình này đã được xây dựng, nhân rộng thêm ở 18 nơi khác trong tỉnh - Đại tá Nguyễn Quốc Bảo, Phó Chính ủy và Trung tá Bạch Mai Tình, Trưởng ban Dân vận, Bộ Chỉ huy Quân sự tỉnh Hòa Bình đã cho chúng tôi biết điều này khi rời Bãi Tam.

Trong thời gian triển khai đề án, cán bộ, chiến sĩ tỉnh Hòa Bình, mà trực tiếp là Ban CHQS huyện Kim Bôi đã tham gia và vận động, nhân dân đã nhất trí di rời 312 chuồng trại gia súc, gia cầm, không còn nuôi, nhốt dưới gầm, sàn nhà; hỗ trợ củng cố khuôn viên nhà văn hóa xóm, huy động 350 công xây dựng nâng cấp 1 đập chắn nước, khơi thông 2,5km đường ống dẫn nước sạch, tu sửa sáu bể nước sạch; cải tạo bốn vườn có diện tích 6ha và 7 ao thả cá.

Các vườn tạp được cải tạo, quy hoạch, hướng dẫn, hỗ trợ giống và phân bón trồng mít Thái Lan, mướp đắng, bí xanh và cây ngô lai mang lại hiệu qủa kinh tế cao. Ngoài ra, Bộ CHQS tỉnh đã phối hợp với Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn tỉnh mở một lớp làm chổi chít cho 54 người trong hai tháng và một lớp thợ gò hàn cho 200 lượt người. Cũng trong thời gian này, một căn nhà tình nghĩa đã được xây dựng và trao tặng cho mẹ liệt sỹ; rồi tổ chức phong trào quyên góp quần áo, phối hợp khám chữa bệnh, cấp thuốc miễn phí hai lần, tuyên truyền giáo dục kiến thức pháp luật cho trên 2000 lượt người…

Nghe các anh và bà con xã Đú Bái chia sẻ lại nhớ đến chương trình xây dựng nông thôn mới được triển khai năm 2012 và thêm tin hơn lời ông Bạch Công Quỳnh, Chủ tịch xã Đú Sáng: Đề án xây dựng làng, bản văn hóa quốc phòng là  một đề án có tính khoa học hiệu quả, sát đúng tình hình thực tế ở địa phương cấp thôn, xóm và đã được chứng minh qua thực tiễn.

Mai mốt xa rồi em nhớ gì nhất ở nơi này? - Đồng nghiệp hỏi. Dĩ nhiên là màu xanh. Tôi nghĩ câu trả lời gần giống với Tuấn Anh con nhà anh Quân. Dù còn mang máng…Cái thiếu vẫn vắt trên từng cây sào phơi quần áo cũ xiên ngang nhà sàn. Cái khó vẫn bám theo từng mảng bột ngô ở mép nồi vùi ở căn bếp trong những ngôi nhà sàn nhỏ. Rồi những vết lem trên má bé em… Nhưng mảng màu sáng hơn, lan theo những con đường nhựa đường bê tông, bao trùm cả thôn xóm Bãi Tam, Đú Sáng vẫn là chủ đạo, đủ để ánh lên trong ánh mắt từ ông chủ tịch xã đến anh thợ sửa xe máy con ông bí thư chi bộ ở đầu xóm. Họ đang gắn bó và hy vọng nhiều vào sự đổi thay từng ngày trên mảnh đất quê hương mà bao đời gia đình đã gắn bó. Và rồi, sẽ khó để thấy cái nghèo hiện diện ở đây, nơi Bãi Tam, Đú Sáng, Kim Bôi, Hòa Bình…

Nguyễn Ngọc Huân