Lấy “roi vọt” của thị trường thay thế hình phạt

	Đưa kiến thức pháp luật đến với người lao động
	Trang phục bị cáo tại tòa: Giảm tính nghiêm minh của pháp luật
	Trên 8.000 vụ việc pháp luật hình sự có liên quan đến HS-SV
	Người vô hình trong pháp luật Việt Nam – họ là ai?

PV: Ông đánh giá thế nào khi thời gian qua liên tục xảy ra các vụ án kinh tế đặc biệt nghiêm trong?

Ông Đinh Thế Hưng: Trong tất cả các bản án, dù kết tội các bị cáo bằng chế tài nghiêm khắc, các cơ quan tư pháp đều không quên kiến nghị việc hoàn thiện pháp luật, chấn chỉnh quản lý trong lĩnh vực kinh tế. Bên cạnh Hiến pháp, hệ thống pháp luật về kinh tế, pháp luật hình sự cũng cần có sự điều chỉnh để phù hợp trong lộ trình xây dựng thể chế kinh tế thị trường định hướng XHCN, đặc biệt là các tội xâm phạm trật tự quản lý kinh tế quy định tại chương XVI Bộ luật Hình sự (BLHS) hiện hành. Thể chế kinh tế là trạng thái, trật tự được thiết lập bởi các quy tắc mà trong đó các hoạt động kinh tế vận hành. Không phải là tất cả nhưng luật pháp, bao gồm luật hình sự, đóng vai trò quan trọng trong việc thiết lập nên trạng thái, trật tự đó. Nếu sự điều chỉnh quá chặt chẽ và rộng sẽ làm nản lòng các nhà đầu tư, nhà quản lý và ảnh hưởng đến sự thông thoáng của thể chế kinh tế, tạo sự bất an trong hoạt động kinh tế. Nhưng nếu lỏng sẽ dẫn đến nhờn luật và gia tăng tội phạm. Luật hình sự có độ “phủ sóng” tới tất cả các lĩnh vực trong đó có lĩnh vực liên quan tới kinh tế như sở hữu, kinh doanh, phân phối, sử dụng nguồn tài nguyên... và cả hoạt động của nhân viên công quyền trong lĩnh vực này. Buôn lậu, trốn thuế, làm hàng giả, lừa đảo, cạnh tranh không lành mạnh... cũng như nhiều tội phạm khác trong lĩnh vực kinh tế tồn tại trong luật hình sự của rất nhiều quốc gia. Nhưng quy định về nó thế nào và trừng phạt nó ra sao thì không phải quốc gia nào cũng giống nhau. Có thể giải thích việc này từ góc độ quan niệm và sự vận hành thực tế của thể chế kinh tế từng quốc gia.

Xét xử vụ án tham nhũng tại Công ty Vifon

PV: Ông có ủng hộ dự thảo quy định theo hướng, chuyển hành vi cố ý làm trái các quy định về quản lý kinh tế sang hành vi cụ thể trong các lĩnh vực cụ thể?

Ông Đinh Thế Hưng: Từ khi đổi mới đến nay chúng ta đã có hai BLHS. Sự thay thế bộ luật này bằng bộ luật kia phản ánh nhiều khía cạnh, trong đó có việc thay đổi các quy định về tội phạm và hình phạt để phù hợp với thể chế kinh tế mới. Hàng loạt những tội phạm hiện diện trong BLHS 1986 phản ánh thể chế kinh tế cũ, đã không còn trong BLHS 1999. Ví dụ như tội lạm sát gia súc, ảnh hưởng đến sức kéo trong nông nghiệp. Không đánh giá đúng sai nhưng rõ ràng tội phạm đó không có cơ sở tồn tại trong thể chế kinh tế thị trường với quy luật cung cầu. Luật hình sự tác động đến thể chế kinh tế chẳng qua là một biểu hiện can thiệp của nhà nước vào thị trường, nói rộng hơn là nhà nước nằm ở đâu trong thể chế kinh tế thị trường, cái mà lâu nay người ta vẫn tranh luận. Xét cho cùng đây là vấn đề của luật công và luật tư trong thể chế kinh tế.

Hình luật cần ổn định nhưng thể chế luôn bám theo sự năng động khó lường của thị trường. Tội cố ý làm trái các quy định về quản lý kinh tế gây hậu quả nghiêm trọng (Điều 165 BLHS hiện hành) là tội phạm đang gây tranh cãi. Có ý kiến cho rằng, cần bỏ tội này ra khỏi BLHS. Bởi lẽ, trong cấu thành của tội này người ta phải dựa vào các quy định về quản lý kinh tế trong các lĩnh vực khác nhau để định tội. Các quy định về quản lý kinh tế thì vô cùng đa dạng, phức tạp và thay đổi liên tục nhiều khi không theo kịp thực tế đời sống. Văn bản chồng văn bản, văn bản không rõ ràng, thậm chí có khoảng trống khiến cho người áp dụng pháp luật lúng túng và tranh cãi về sự mập mờ của tội danh nào đó là điều dễ hiểu.

Chính vì vậy, tôi nhất trí với dự thảo quy định theo hướng, chuyển hành vi cố ý làm trái các quy định về quản lý kinh tế quy định tại điều 165 BLHS hiện hành sang thành các hành vi cụ thể trong các lĩnh vực cụ thể. Đó là các tội cố ý làm trái các quy định về quản lý kinh tế trong các lĩnh vực sản xuất, kinh doanh, thương mại, tài chính, chứng khoán, môi trường, cạnh tranh, ngân hàng… Bởi đối với các lĩnh vực này, hành vi phạm tội không chỉ xâm phạm lợi ích tư mà còn lợi ích công.

Về chủ thể của tội phạm và trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm trật tự quản lý kinh tế: Thể chế kinh tế thị trường cần thông thoáng và sự thỏa thuận được ưa thích hơn là sự can thiệp của công quyền, nhưng hình luật mang tính quyền lực nhà nước với sự trừng trị là thuộc tính. Chính vì vậy cần ưu tiên bảo vệ các chủ thể phi nhà nước khi chúng bị xâm hại bằng sự thỏa thuận và đền bù hơn là hình phạt. Luật hình sự chỉ ra tay bảo vệ khi có hành vi xâm phạm lợi ích và trật tự công hoặc dành cho người trong bộ máy công quyền gây ra. Chính vì vậy chúng tôi kiến nghị , đối với tội cố ý làm trái cần thu hẹp phạm vi chủ thể chỉ là những người có trách nhiệm trong cơ quan nhà nước hay các doanh nghiệp nhà nước. Hãy lấy “roi vọt” của thị trường thay cho hình phạt, lấy trừng phạt bằng kinh tế (phạt tiền), thay cho tước bỏ tự do đối với các tội phạm về kinh tế. Đó là xu hướng của hình luật. Mở rộng hình phạt tiền và hạn chế phạt tù là phương án được nhiều người đề cập.

PV: Còn những tội nào cần phải loại ra khỏi BLHS, thưa ông?

Ông Đinh Thế Hưng: Có, tội đầu cơ, cho vay nặng lãi, tín dụng đen cần loại bỏ trong BLHS. Tội này đang tồn tại trong BLHS nhưng thực tế xử lý tội này không nhiều. Bởi lẽ, nếu thị trường thông thoáng trong giao lưu, Nhà nước phản xạ nhanh trong điều tiết hàng hóa và quản lý thì cơ hội để mua vét hàng hóa bán lại với giá cắt cổ không có cơ sở để tồn tại. Tương tự như vậy đối với tội cho vay nặng lãi và tín dụng đen sẽ không có lý do xuất hiện khi hệ thống ngân hàng dồi dào thanh khoản, lãi suất hấp dẫn và có thủ tục dễ dàng cho người ta tiếp cận vốn... Từ đó cho thấy hình phạt không phải là cái duy nhất để hạn chế một tội phạm nào đó. Cái quan trọng vẫn là tiêu diệt những nền tảng tồn tại của tội phạm kinh tế trước khi điều chỉnh bằng Bộ luật Hình sự.

Hoàng Duy