Thu hồi xe cũ nát để bảo vệ môi trường

Sao vẫn khó thực hiện?

Phát thải khí thải từ các phương tiện cơ giới đường bộ tham gia giao thông là một trong những tác nhân gây ô nhiễm môi trường không khí trong đô thị. Để kiểm soát khí thải từ phương tiện giao thông, thời gian qua, Chính phủ đã đưa ra những lộ trình kiểm soát. Nhiều cơ quan chức năng, địa phương cũng đã thực hiện các nghiên cứu và đề xuất các giải pháp nhưng đến thời điểm hiện tại kết quả vẫn chưa được như mong muốn.

Theo tìm hiểu, hiện việc triển khai các giải pháp kiểm soát về chất lượng an toàn khí thải và bảo vệ môi trường chủ yếu được áp dụng với phương tiện ô tô. Quá trình kiểm soát này tương đối chặt chẽ, được thực hiện từ khi sản xuất lắp ráp, nhập khẩu và trong suốt quá trình tham gia giao thông.

Hà Nội tổ chức thí điểm chương trình đo kiểm khí thải xe mô tô, xe gắn máy cũ đang lưu hành trên địa bàn Thủ đô và đã nhận được nhiều sự hưởng ứng, ủng hộ của người dân. Ảnh: Phương Ngân

Trong đó, đối với xe ô tô nhập khẩu và lắp ráp sẽ được áp dụng mức phát thải khí thải Euro 4 và dự kiến đến 1/1/2022 thống nhất áp dụng mức phát thải khí thải Euro 5 đối với xe nhập khẩu, lắp ráp mới. Riêng với mô tô, xe máy nhập khẩu hiện cũng đang được áp dụng mức khí thải Euro 2 và Euro 3 (triển khai từ 1/7/2007 theo Quyết định 249/2005 của Thủ tướng Chính phủ và áp dụng Euro 3 từ ngày 1/1/2017 theo Quyết định 49/2011 của Thủ tướng Chính phủ).

Tuy nhiên, trên khía cạnh pháp lý, hiện Luật Giao thông đường bộ 2008 chưa có quy định việc bắt buộc phải kiểm tra khí thải định kỳ đối với mô tô, xe máy đang lưu thông. Đây là một trong những rào cản lớn khiến công tác kiểm soát khí thải mô tô, xe máy khó đi vào thực tế. Đáng chú ý, xe máy vẫn là phương tiện giao thông phổ biến nhất của người dân. Chỉ tính riêng ở Hà Nội, số lượng xe máy cao gấp nhiều lần ô tô. Theo số liệu thống kê quý 1/2019 từ Sở Giao thông vận tải Hà Nội, thành phố có hơn 5,7 triệu xe máy và số lượng này được tăng đều qua các năm.

Có một điểm đáng lưu tâm đã được chỉ ra là xe máy càng cũ nát thì lượng phát thải khói càng cao, trực tiếp gây ô nhiễm môi trường và tiềm ẩn các nguy cơ gây tai nạn giao thông. Phân tích từ các cơ quan chuyên môn cho thấy, một chiếc xe máy hoạt động sẽ thải ra 80 - 90% khí CO và khí NO, 50% lượng NOx trong tổng lượng phát thải của các loại xe cơ giới. Dĩ nhiên, với xe “quá đát” thì lượng khí thải ra còn cao gấp nhiều lần thống kê trên.

Lấy ví dụ, từ chương trình Xe sạch - Trời xanh tại Thành phố Hồ Chí Minh được Trung tâm Sống và Học tập vì Môi trường và Cộng đồng phối hợp với các đơn vị liên quan thực hiện năm 2020 cho thấy, trong 2.740 xe từ 10 năm trở lên, có 1.077 xe không đạt TCVN (các tiêu chuẩn về khí thải và tiếng ồn trong Bộ tiêu chuẩn môi trường Việt Nam –PV) khí thải mức 1, chiếm 39,31%; 1.169 xe không đạt TCVN khí thải mức 2, chiếm 42,66%. Kiểm tra 2.570 xe từ 7 đến 10 năm, có 424 xe không đạt TCVN khí thải mức 1, chiếm 16,5%; 536 xe không đạt TCVN khí thải mức 2, chiếm 20,86%...

Dẫn như vậy để thấy, phương tiện tham gia giao thông càng cũ thì nguy cơ xả thải gây ô nhiễm càng lớn. Hệ lụy là, các chất ô nhiễm này gây ảnh hưởng lớn tới chất lượng môi trường không khí đô thị và là một trong những nguyên nhân gây ảnh hưởng trực tiếp tới sức khỏe người dân.

Nguy hại là vậy song xe máy cũ với lượng phát thải lớn lại thường là “cần câu cơm”, được những người thu nhập thấp sử dụng để chở hàng hóa. Theo ghi nhận, số người sử dụng xe máy “quá đát” chủ yếu lưu thông vào các khung giờ 3 - 5h sáng và từ 22h đêm đến 3h sáng. Các loại xe “quá đát” này phần lớn chỉ trơ lại bộ khung bằng sắt hoen gỉ, không còi, không đèn chiếu sáng, đèn xi nhan, không gương. Thậm chí, nhiều xe không có đăng ký xe, không có biển số… phương tiện thường tập trung ở các chợ đầu mối, được người dân sử dụng để chở hàng hóa vào các khu vực nội thành.

Bên cạnh việc sử dụng xe máy cũ làm phương tiện mưu sinh, một bộ phận người dân chưa nhận thức được đầy đủ vấn đề nghiêm trọng của ô nhiễm môi trường. Nhiều người hiện vẫn giữ thói quen sử dụng phương tiện trong một thời gian dài mà không có sự chăm sóc, sửa chữa. Theo một chủ cửa hàng sửa xe trên đường Trần Phú (Hà Đông), không ít chủ phương tiện chỉ mang xe đến cơ sở sửa khi phải “bổ máy”, làm lại hơi, tăng công suất hoặc lắp thêm giá chở hàng, giảm xóc…

Xe cũ, lại ít được chăm sóc, đại tu nên khi vận hành dễ gây ra hiện tượng ì máy, xả ra nhiều khói đen.Chủ cửa hàng sửa xe này cũng cho biết, việc sử dụng xe cũ dù đã được sửa chữa nhưng thường không bảo đảm điều kiện an toàn. Do vậy, nếu sử dụng để chở hàng cồng kềnh, nặng, người điều khiển không làm chủ được tốc độ… thì nguy cơ gây tai nạn giao thông rất cao.

Không quyết liệt khó thành công

Theo tìm hiểu, để giảm thiểu ô nhiễm từ khí thải phương tiện giao thông “quá đát” hiện nhiều quốc gia không quy định niên hạn đối với xe máy, mà quản lý trên cơ sở yêu cầu kỹ thuật, khí thải đạt thì được tham gia giao thông và ngược lại. Cụ thể, tại Bangkok (Băng Cốc) - thủ đô của Thái Lan là một trong những thành phố ô nhiễm không khí nghiêm trọng, trong đó nguyên nhân chính đến từ giao thông.

Để giảm thiểu, Thái Lan đưa vào áp dụng các biện pháp cụ thể để kiểm soát khí thải trong lĩnh vực giao thông nhằm cải thiện chất lượng không khí như kiểm tra khí thải cho các phương tiện giao thông. Tháng 12/2019, Bangkok kiểm tra chặt chẽ các phương tiện thải ra khói đen và cấm các phương tiện này di chuyển trên các đường phố cho đến khi bảo dưỡng, sửa chữa.

Đến đầu năm 2020, Bangkok đã thiết lập 33 trạm kiểm soát trên khắp thành phố với các thiết bị đặc biệt để đo các chất ô nhiễm từ khí thải của các các phương tiện. Xe vi phạm hay “không đạt chuẩn” được ghi lại và đánh dấu bằng nhãn dán, trong khi đó, chủ phương tiện được cho thời hạn một tháng để khắc phục tình trạng của xe. Các quan chức sẽ theo dõi từng trường hợp bằng cách sử dụng thông tin liên lạc và biển số xe đã lưu lại, nếu chủ sở hữu phớt lờ; hoặc không bảo dưỡng, sửa chữa xe đúng thời hạn, xe của họ sẽ bị tạm giữ. Chỉ riêng trong tháng 1/2020, hơn 8.000 các loại phương tiện đã được tiến hành kiểm tra khí thải.

Trở lại câu chuyện giảm thiểu ô nhiễm từ khí thải phương tiện giao thông “quá đát” đang được triển khai tại các thành phố lớn trong đó có Hà Nội. Theo tìm hiểu, trước những băn khoăn việc kiểm soát khí thải xe máy sẽ gây nhiều ảnh hưởng đến sinh kế của người lao động nghèo, chia sẻ về vấn đề này, tại toạ đàm “Kiểm soát khí thải từ phương tiện giao thông nhằm giảm thiểu ô nhiễm môi trường không khí” do Báo Giao thông tổ chức, ông Đặng Trần Khanh, Phó phòng Kiểm định xe cơ giới (Cục Đăng kiểm Việt Nam) cho biết, vấn đề sinh kế của người dân sẽ không ảnh hưởng quá nhiều, bởi mục tiêu của việc kiểm soát phát thải khí thải là nhằm nâng cao hơn nữa mức tiêu chuẩn an toàn khí thải nên người dân vẫn có phương tiện để sử dụng.

Xe máy cũ với lượng phát thải lớn thường là “cần câu cơm”, được những người thu nhập thấp sử dụng để chở hàng hóa. Ảnh: Giang Nam

“Khi ban hành quy định kiểm soát phát thải khí thải xe mô tô, gắn máy để bảo vệ môi trường có phát sinh chi phí để thực hiện kiểm định. Chúng tôi cho rằng mức chi phí đó cũng đã có tính toán, không đáng kể. Có một số phương án triển khai như thu từ trực tiếp người dân hoặc thông qua các thuế, phí bảo vệ môi trường và trả lại cho bên kiểm tra. Đó là các cách thức mà sau này các cơ quan quản lý sẽ nghiên cứu…” - ông Đặng Trần Khanh thông tin.

Ở góc độ đề ra phương hướng, lộ trình, được biết Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội ban hành Kế hoạch 172/KH-UBND về thực hiện đo kiểm khí thải xe mô tô, xe gắn máy cũ đang lưu hành trên địa bàn Thành phố, làm cơ sở nghiên cứu, đề xuất các giải pháp cải thiện chất lượng không khí. Kế hoạch nhằm tuyên truyền nâng cao nhận thức của người dân về ích lợi của việc kiểm soát khí thải xe mô tô, xe gắn máy và thu hồi xe máy cũ, trách nhiệm và quyền lợi của người dân. Bước đầu hình thành thói quen về bảo dưỡng và kiểm định khí thải xe máy định kỳ; loại bỏ xe máy cũ không đảm bảo an toàn kỹ thuật và môi trường (khí thải), góp phần giảm thiểu ảnh hưởng tới chất lượng không khí.

Mới đây nhất, từ ngày 12 đến 30/11, Hà Nội tổ chức chương trình "Thí điểm đo kiểm khí thải xe mô tô, xe gắn máy cũ đang lưu hành trên địa bàn Thủ đô" nhằm đánh giá hiện trạng phát thải của xe mô tô, xe gắn máy cũ đang lưu hành, thực thi các giải pháp cải thiện chất lượng không khí và quản lý giao thông hiệu quả. Chương trình nói trên đã thu được những hiệu ứng tích cực từ dư luận. Nhiều người dân đã mang phương tiện cá nhân đến để được bảo dưỡng cũng như hướng dẫn các thủ tục để hỗ trợ chuyển đổi sang xe máy mới.

Được biết, hoạt động đo, kiểm soát khí thải xe máy đồng thời hỗ trợ người dân đổi xe cũ lấy xe mới trên bao gồm: Đo kiểm khí thải, thí điểm tiếp nhận xe mô tô, xe gắn máy cũ mà người dân thải bỏ và hỗ trợ chuyển đổi sang xe máy mới, khảo sát ý kiến người dân về tác động của chính sách kiểm soát khí thải xe máy. Đối với xe máy đăng ký lần đầu trước năm 2002, thuộc 5 hãng xe Honda, Yamaha, Suzuki, Piaggio, SYM, người dân có nhu cầu chuyển đổi sang xe máy mới sẽ được tư vấn, hướng dẫn. Nếu đáp ứng các điều kiện của chương trình, chủ phương tiện sẽ nhận được các mức hỗ trợ tối đa lên đến 4 triệu đồng (khoản hỗ trợ tùy theo chính sách khuyến mại của từng hãng xe và giảm giá trực tiếp trên giá xe mới)…

Trong bối cảnh tình trạng chất lượng không khí tại Hà Nội ngày càng xấu, ảnh hưởng trầm trọng đến sức khỏe người dân thì việc cần sớm xây dựng lộ trình thu hồi xe máy cũ nát là hết sức cần thiết. Bên cạnh việc sớm có quy định về niên hạn, xác định các phương tiện xe máy cũ, nát thì các cơ quan chức năng cần có những biện pháp ưu tiên, khuyến khích sử dụng các loại phương tiện sử dụng nhiên liệu thân thiện với môi trường như xe điện, xe khí đốt hóa lỏng, khí thiên nhiên hóa lỏng… để từng bước thay thế các nguyên liệu truyền thống.

Ngoài ra, các cơ quan chức năng cần tập trung xây dựng hệ thống hạ tầng phục vụ phát triển các loại phương tiện này để thu hút người dân sử dụng, từng bước hướng đến mục tiêu giảm thiểu ô nhiễm môi trường, đảm bảo cuộc sống của người dân theo các mục tiêu đã đề ra./.