Mô hình chính quyền 2 cấp: Cuộc đổi mới lần hai trong kỷ nguyên mới

Nỗ lực, quyết tâm lớn của các cấp, các ngành

Nghị quyết số 18-NQ/TW ngày 25/10/2017 về "Một số vấn đề về tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu quả" đã đặt ra yêu cầu cấp thiết phải tinh gọn tổ chức bộ máy Nhà nước gắn với tinh giản biên chế, phân cấp, phân quyền… hợp lý.

Thực hiện chủ trương của Đảng, tại Kỳ họp lần thứ 9, Quốc hội khóa XV đã thông qua Nghị quyết sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013 và Luật Tổ chức chính quyền địa phương (sửa đổi), chính thức xác lập mô hình tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp (cấp tỉnh và cấp xã) thống nhất trên cả nước. Kể từ ngày 1/7/2025, 34 tỉnh, thành phố trong cả nước bắt đầu vận hành theo mô hình chính quyền địa phương hai cấp, với cấp xã được nâng tầm vị trí.

Chính phủ đã tổ chức hội nghị sơ kết sau hơn 1 tháng vận hành chính quyền địa phương 2 cấp. Thủ tướng Phạm Minh Chính cho biết, chính quyền địa phương 2 cấp đã hoạt động cơ bản thông suốt, liên tục.

Điểm phục vụ hành chính công phường Cửa Nam, thành phố Hà Nội giải quyết thủ tục hành chính cho công dân. (Ảnh: Phương Ngân)

Nhiều ý kiến cho rằng, những kết quả đạt được vừa qua đã khẳng định tính đúng đắn của chủ trương đẩy mạnh sắp xếp tổ chức bộ máy, đơn vị hành chính và xây dựng mô hình chính quyền 2 cấp; xây dựng nền hành chính hiện đại, chuyên nghiệp, chủ động phục vụ người dân, tổ chức, doanh nghiệp; đồng thời thể hiện sự nỗ lực, quyết tâm lớn của các cấp, các ngành và sự ủng hộ của Nhân dân.

Kết luận cuộc họp này, nhằm nhanh chóng khắc phục các bất cập, phát huy tối đa hiệu quả, đáp ứng yêu cầu đặt ra, Thủ tướng Phạm Minh Chính đề nghị đẩy mạnh việc hoàn thiện hạ tầng kỹ thuật, cơ sở dữ liệu, dịch vụ công trực tuyến trên Cổng Dịch vụ công quốc gia bảo đảm chất lượng, phục vụ hoạt động, vận hành của Trung tâm phục vụ hành chính công theo đúng mục tiêu, yêu cầu tại Kế hoạch số 02-KH/BCĐTW ngày 19/6/2025 của Ban Chỉ đạo Trung ương về phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số.

Đồng thời, tiếp tục rà soát, hoàn thiện hệ thống pháp luật liên quan đến tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương 2 cấp, tạo hành lang pháp lý đồng bộ, thống nhất để tổ chức bộ máy vận hành hiệu lực, hiệu quả; khẩn trương ban hành hoặc trình cấp có thẩm quyền ban hành các văn bản quy phạm pháp luật cần thiết nhằm cụ thể hóa đầy đủ nhiệm vụ, quyền hạn chính quyền địa phương 2 cấp.

Hướng dẫn thống nhất những vấn đề vướng mắc phát sinh, khắc phục ngay tình trạng thiếu quy định pháp luật hoặc quy định pháp luật còn mâu thuẫn, chưa rõ nhằm tháo gỡ những điểm nghẽn, bất cập về thể chế theo đúng tinh thần chỉ đạo của Bộ Chính trị, Ban Bí thư, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ.

Khẩn trương bồi dưỡng, tập huấn cho cán bộ, công chức, viên chức

Thủ tướng Chính phủ yêu cầu các Bộ, ngành phối hợp với địa phương tiếp tục kiện toàn tổ chức bộ máy ở các đơn vị hành chính sau sắp xếp; đôn đốc Ủy ban nhân dân các cấp khẩn trương ban hành quy định cụ thể về chức năng, nhiệm vụ, cơ cấu tổ chức của các cơ quan chuyên môn thuộc Ủy ban nhân dân cấp tỉnh, cấp xã theo mô hình mới, bảo đảm rõ người, rõ việc, không chồng chéo, bỏ sót chức năng, nhiệm vụ.

Khẩn trương triển khai kế hoạch bồi dưỡng, tập huấn nâng cao năng lực cho đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức các cấp thông qua nhiều hình thức nhằm nâng cao kiến thức chuyên môn, quản lý hành chính, kỹ năng ứng dụng công nghệ, thông tin; ban hành quy định tiêu chí, tiêu chuẩn kỹ thuật, định mức biên chế trong các ngành, lĩnh vực theo quy định pháp luật (nếu có) làm cơ sở cho việc sắp xếp, bố trí cán bộ, công chức, viên chức.

Kỳ họp thứ nhất Hội đồng nhân dân phường Thanh Xuân, thành phố Hà Nội.

Bên cạnh đó, tiếp tục đẩy mạnh phân cấp, phân quyền hợp lý, hiệu quả; khẩn trương hoàn thiện hệ thống văn bản pháp luật hướng dẫn, quy định chi tiết đối với những nhiệm vụ đã phân cấp, phân quyền cho địa phương bảo đảm địa phương có đủ thẩm quyền để thực hiện.

Ngoài ra, tiếp tục rà soát, xây dựng cơ chế tài chính phù hợp với mô hình chính quyền địa phương 2 cấp, bảo đảm đủ nguồn lực cho địa phương hoạt động hiệu quả.

Đối với các tỉnh, thành phố mới được sắp xếp trên cơ sở các đơn vị hành chính cũ, cần tính toán cơ chế hỗ trợ, điều hòa nguồn lực hợp lý; đồng thời tăng cường quản lý, giám sát chặt chẽ việc sử dụng ngân sách, tài sản công của các cơ quan sau sắp xếp, tránh thất thoát, lãng phí, đảm bảo nguồn lực được sử dụng đúng mục đích, hiệu quả.

Thủ tướng cũng đề nghị khẩn trương rà soát, điều chỉnh quy hoạch của các tỉnh, thành phố phù hợp với địa giới hành chính mới và tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp, nhằm phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm an ninh, quốc phòng. Việc điều chỉnh quy hoạch phải thực hiện chặt chẽ theo quy định nhưng không được chậm trễ, làm gián đoạn các chương trình, kế hoạch phát triển đang được triển khai trên địa bàn, hoàn thành trước ngày 31/12/2025…

Nhận diện và tháo gỡ vướng mắc

Làm thế nào để chính quyền địa phương hai cấp hoạt động thông suốt, nâng cao hiệu lực, hiệu quả là vấn đề đang được các cấp, các ngành quan tâm, tháo gỡ. Tại toạ đàm khoa học “Nhận diện và tháo gỡ những vướng mắc của chính quyền cấp xã trong bối cảnh vận hành chính quyền địa phương hai cấp” mới đây, các chuyên gia, nhà quản lý, lãnh đạo chính quyền cấp xã… cũng đã đưa ra nhiều kiến nghị từ thực tiễn hoạt động của chính quyền địa phương 2 cấp thời gian qua.

Theo PGS.TS Nguyễn Bá Chiến, Bí thư Đảng ủy, Giám đốc Học viện Hành chính và Quản trị công, sau hơn 1 tháng vận hành mô hình chính quyền địa phương 2 cấp, hệ thống chính quyền đã nỗ lực chuyển đổi đồng bộ, nhanh chóng trên phạm vi toàn quốc; các văn bản pháp luật, quy định hướng dẫn đã nhanh chóng được ban hành để đảm bảo hành lang pháp lý cho sự vận hành của mô hình mới.

Toạ đàm khoa học “Nhận diện và tháo gỡ những vướng mắc của chính quyền cấp xã trong bối cảnh vận hành chính quyền địa phương hai cấp”. (Ảnh: Như Ngọc)

Tuy nhiên, bên cạnh đó, đã xảy ra tình trạng tắc nghẽn, gián đoạn dịch vụ công và quá tải ở cấp xã. Sự thiếu hụt về năng lực của một bộ phận cán bộ, công chức; nguồn lực cơ sở vật chất, công nghệ thông tin hay sự chồng chéo trong phân cấp, phân quyền, cơ chế phối hợp… đều có thể dẫn đến những hệ lụy tiêu cực, ảnh hưởng trực tiếp đến quyền và lợi ích hợp pháp của người dân và doanh nghiệp. Do đó, việc nhận diện kịp thời những khó khăn, vướng mắc, rào cản và có những giải pháp tháo gỡ với cách làm cụ thể là vô cùng cần thiết và cấp bách trong giai đoạn hiện nay.

Tại tọa đàm, các đại biểu đã phân tích, đánh giá các quy định pháp luật hiện hành về chính quyền cấp xã, nhằm làm rõ hơn vai trò, chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của chính quyền cấp xã trong bối cảnh vận hành chính quyền địa phương hai cấp. Đồng thời, chia sẻ các khó khăn, vướng mắc trong tổ chức và hoạt động của chính quyền cấp xã cũng như đề xuất các giải pháp tháo gỡ cụ thể, khả thi.

Phân tích việc chuyển thẩm quyền từ cấp huyện xuống cấp xã khiến nhiệm vụ của cấp xã trở nên quá nặng, PGS.TS. Lê Minh Thông đề xuất cần tái cấu trúc nhiệm vụ, xã hội hóa, và tái cấu trúc quan hệ giữa cấp tỉnh và cấp xã để tăng quyền tự chủ về ngân sách cho cấp xã. Đồng thời, theo ông, cần đẩy mạnh việc đầu tư hạ tầng, cơ sở dữ liệu để tạo thuận lợi cho công chức, viên chức thực thi công vụ.

Nguyên Phó Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội Nguyễn Sỹ Dũng cho rằng, hiện nay mới có sự ủy quyền chứ chưa thực sự có sự phân quyền. Vì vậy, ông đề xuất cần cải cách toàn bộ hệ thống pháp luật, tổ chức bộ máy tương ứng với các dịch vụ công, và nghiên cứu các mô hình phân quyền của các nước như Đức, Nhật Bản để áp dụng…

Thay đổi tư duy làm việc

Từ thực tiễn địa phương, ông Nguyễn Mạnh Tiến, Trưởng ban Xây dựng Đảng, phường Tây Hồ, thành phố Hà Nội cho biết, nhiều cán bộ, đảng viên chưa hiểu rõ vai trò của chính quyền cấp xã hiện nay (một phần vai trò cấp xã và một phần cấp huyện). Vì vậy, cần thiết phải thay đổi tư duy làm việc của cán bộ, công chức cấp xã.

Ông Tiến cũng phản ánh những bất cập, lúng túng trong tiếp nhận thông tin, khối lượng công việc tăng, và năng lực của cán bộ còn hạn chế và cho rằng cần tổ chức các lớp bồi dưỡng kỹ năng cho cán bộ, công chức, viên chức, tăng cường phối hợp giữa các cấp và đầu tư hạ tầng công nghệ thông tin…

Bà Nguyễn Thị Thu Hằng, Phó Bí thư Thường trực Đảng ủy phường Long Biên, thành phố Hà Nội chia sẻ kinh nghiệm thích ứng với mô hình tổ chức chính quyền địa phương hai cấp với phương châm chuyên viên không làm được thì cấp phó làm, cấp phó không làm được thì cấp trưởng làm. Theo bà, để vận hành chính quyền hai cấp thì chính từ cán bộ phải tự đào tạo, tự hoàn thiện chuyên môn để bắt nhịp với công việc.

Cũng theo bà Hằng, mặc dù nhận thức của đội ngũ cán bộ, công chức tương đối tốt nhưng các văn bản còn thiếu thống nhất và việc vận hành chưa đồng bộ. Bà cũng đề cập đến áp lực công việc do quy mô tổ chức bị thu hẹp, năng lực cán bộ chưa phù hợp, cùng với đó là tâm lý muốn xin nghỉ việc sau sáp nhập…

Vì vậy, bà Hằng mong muốn làm rõ hơn các văn bản phân cấp, phân quyền, xác định rõ trách nhiệm thẩm quyền của cán bộ cơ sở. Đồng thời, có chương trình tập huấn, đào tạo bồi dưỡng công tác chuyên môn cho cán bộ cấp xã.

Ông Trịnh Việt Khái, Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân xã Trần Văn Thời, tỉnh Cà Mau nêu lên khó khăn trong việc bố trí cán bộ, công chức không đúng nhu cầu và sự lúng túng trong triển khai văn bản, về khối lượng thủ tục hành chính khổng lồ tại Trung tâm dịch vụ hành chính công và sự khó khăn của người dân nông thôn trong việc sử dụng dịch vụ công trực tuyến.

Ông Khái đề xuất ủy quyền một số nhiệm vụ cho các cấp để giảm tải cho cấp phó chủ tịch, bổ sung nguồn lực cho các bộ phận chuyên môn và tăng cường hỗ trợ người dân sử dụng dịch vụ số.

Cần hướng dẫn cụ thể, rõ ràng

Ông Bùi Ngọc Chính, Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân phường Từ Liêm, thành phố Hà Nội cũng nhìn nhận, hiện nay năng lực của cán bộ, công chức khi nhận vị trí mới có sự chênh lệch, sự chồng chéo về văn bản quy định, chức năng, nhiệm vụ giữa các đơn vị dẫn đến tình trạng đùn đẩy công việc. Vì vậy, ông Chính cũng đề xuất cần có kế hoạch đào tạo, bồi dưỡng, đẩy mạnh ý thức tự học và ban hành các văn bản hướng dẫn cụ thể, rõ ràng hơn.

Bà Lê Thị Kim Liên, Chủ tịch Ủy ban nhân dân phường Long Nguyên, Thành phố Hồ Chí Minh lại cho biết, có sự quá tải công việc khi tinh giản phòng, ban nhưng khối lượng công việc không giảm. Trong khi đó, cán bộ cấp xã thiếu chuyên môn để xử lý các thủ tục hành chính phức tạp và hạ tầng chuyển đổi số chưa đáp ứng được nhu cầu của người dân sau sáp nhập.

Vì vậy, bà Liên đề xuất bố trí lại cán bộ chuyên môn phù hợp, tăng số lượng cấp phó, thành lập tổ quản lý nhanh để tháo gỡ khó khăn, và tổ rà soát các công việc không cần thiết để giảm tải…

Bà Đồng Thị Nga, Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân xã Hoài Đức, thành phố Hà Nội đề cập đến những bất cập của hạ tầng công nghệ thông tin không đồng bộ và sự quá tải khi sử dụng phần mềm dịch vụ công quốc gia với khối lượng thủ tục hành chính lớn. Bà cũng đề xuất đồng bộ hạ tầng, nâng cấp phần mềm và liên kết với Cổng dịch vụ công quốc gia.

Đáng quan tâm, ông Nguyễn Việt Hà, Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch Hội đồng nhân dân xã Gia Lâm, thành phố Hà Nội chia sẻ các vướng mắc về tổ chức bộ máy, vị trí việc làm và chuyển đổi số. Ông cho rằng việc xây dựng vị trí việc làm chưa chính xác và bao quát, việc áp dụng mô hình thôn và tổ dân phố còn bất cập. Ông cũng đề xuất sớm triển khai mô hình thôn, tổ dân phố, xác định vị trí việc làm chính xác hơn, ban hành chế độ tiền lương phù hợp và tăng số lượng vị trí cấp phó để giảm tải công việc…

Lắng nghe các ý kiến của đại biểu, ông Phan Trung Tuấn, Vụ trưởng Vụ Chính quyền địa phương, Bộ Nội vụ cho biết, hiện nay, việc vận hành chính quyền địa phương 2 cấp đã có những bất cập, xoay quanh các vấn đề như thể chế, chính sách, pháp luật chưa đồng bộ; khối lượng công việc lớn; năng lực, chất lượng nguồn nhân lực chưa đáp ứng yêu cầu; bất cập trong việc tổ chức bộ máy, nhân sự, bố trí vị trí việc làm; hạ tầng công nghệ, chuyển đổi số phục vụ công việc trên môi trường mạng chưa đáp ứng…

Để khắc phục những bất cập phát sinh, nhiều giải pháp đang được các cấp, các ngành nghiên cứu, trong đó, Bộ Nội vụ đang xây dựng báo cáo trình Bộ Chính trị để bổ sung cấp phó và xây dựng Nghị định thay thế Nghị định 33 để thiết lập lại hoạt động của tổ dân phố. Chính phủ họp 2 tuần một lần nhằm nhận diện kịp thời các vướng mắc để tháo gỡ, tạo điều kiện thuận lợi cho mô hình chính quyền địa phương 2 cấp hoạt động ổn định, phát huy được hiệu lực, hiệu quả.