Hoàn thiện cấu trúc hệ thống pháp luật Việt Nam theo hướng tinh gọn hơn

Phát biểu gợi mở tại cuộc họp, Bộ trưởng Nguyễn Hải Ninh nhấn mạnh đây là một Đề án “khó và lớn”, lần đầu tiên tiếp cận việc rà soát, đánh giá cấu trúc hệ thống pháp luật ở tầm tổng thể để chuẩn bị cho việc xây dựng Chiến lược xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật trong thời gian tới.

Về sản phẩm của Đề án, có ba hợp phần chính: (1) Báo cáo nghiên cứu của Đề án được Ban Chỉ đạo của Bộ Chính trị xem xét, thông qua; (2) chắt lọc các đề xuất cốt lõi để trình Bộ Chính trị ban hành Kết luận về định hướng hoàn thiện cấu trúc hệ thống pháp luật Việt Nam; (3) danh mục các dự án luật cần nghiên cứu, xây dựng trong nhiệm kỳ tới nhằm cung cấp thêm nguồn tham khảo cho Quốc hội trong quá trình xây dựng định hướng lập pháp nhiệm kỳ Quốc hội khoá XVI (2026 – 2031).

Bộ trưởng đề nghị tiếp tục rà soát xem đánh giá thực trạng, từ đó, đề xuất các giải pháp mang tầm chiến lược, có tính nền tảng và khả năng tạo ra những chuyển biến mang tính đột phá khi được thông qua và triển khai đồng bộ.

Giới thiệu khát quát nội dung dự thảo Đề án “Hoàn thiện cấu trúc hệ thống pháp luật Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới”, Viện trưởng Viện Chiến lược và Khoa học pháp lý Nguyễn Văn Cương nêu rõ 6 quan điểm và một số định hướng cùng hệ giải pháp hoàn thiện cấu trúc hệ thống pháp luật Việt Nam, bảo đảm hài hoà giữa tính ổn định và linh hạt, tính hiện thực và dự báo/dẫn dắt, tính bản sắc và hội nhập.

Theo ông, cấu trúc này giúp cho hệ thống pháp luật luôn vận động, mở, phát triển theo nhu cầu của thực tiễn cải cách, đổi mới chứ không tĩnh tại, khép kín.

Toàn cảnh cuộc họp.

Nêu ý kiến tại cuộc họp, ông Ngô Trung Thành, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội đề nghị dự thảo Đề án không chỉ dừng lại ở việc liệt kê các luật hiện hành và đề xuất luật mới, mà cần tính toán cả phương án cơ cấu lại các văn bản hiện có: Luật nào có thể, thậm chí cần thiết phải tách ra thành nhiều luật chuyên ngành; luật nào có thể hợp nhất để tránh tình trạng “nở” quá nhiều luật riêng rẽ, chồng chéo, mâu thuẫn nhau, nhất là trong các lĩnh vực như chuyển đổi số, an ninh mạng, dữ liệu số.

Theo ông, nội dung cần điều chỉnh phải được xác định thật rõ, bao quát đầy đủ, nhưng tên gọi các dự án luật nên được thiết kế ở mức đủ mở, tránh định hình quá cứng, để sau này vẫn có dư địa linh hoạt trong việc quyết định một hay nhiều luật điều chỉnh cùng một nhóm vấn đề.

Phó Tổng Thư ký, Trưởng Ban Pháp chế VCCI Đậu Anh Tuấn cho rằng, Đề án cần làm rõ nguyên tắc phân tầng văn bản theo mức độ quan trọng của từng nội dung. Ông nêu ví dụ quyền kinh doanh – quyền đã được Hiến pháp ghi nhận, nhưng nhiều năm lại chỉ được điều chỉnh bằng Nghị định, đặc biệt với khu vực hộ và cá nhân kinh doanh chiếm tới khoảng 30% GDP.

Những vấn đề cốt lõi như vậy, phải được quy định ở cấp luật vì luật có thẩm quyền cao hơn và quy trình xây dựng chặt chẽ hơn. Ông cũng đề nghị cấu trúc hệ thống pháp luật cần được hoàn thiện để môi trường đầu tư kinh doanh ngày càng thuận lợi hơn…

Phát biểu kết luận cuộc họp, Bộ trưởng Nguyễn Hải Ninh nhấn mạnh việc xây dựng danh mục các luật cần ban hành là rất quan trọng. Danh mục này phải dựa trên căn cứ: Mức độ thể chế hóa quan điểm, đường lối của Đảng; những vướng mắc, khoảng trống pháp lý từ thực tiễn Bộ, ngành; và kinh nghiệm quốc tế về cấu trúc hệ thống pháp luật cũng như nhóm lĩnh vực cần điều chỉnh.

Việc rà soát không chỉ dừng lại ở luật mới mà cần đánh giá cả hệ thống hiện hành để xem luật nào có thể gộp, luật nào cần tách và luật nào nên được bãi bỏ. Danh mục cũng phải lập theo từng năm và sẽ được đưa vào phụ lục của Báo cáo chính trị.

Bộ trưởng Bộ Tư pháp cũng đề nghị tiếp tục làm rõ cấu trúc hệ thống pháp luật theo hướng tinh gọn hơn. Hiến pháp vẫn là tầng cao nhất; dưới đó là luật và Điều ước quốc tế; tiếp theo là văn bản dưới luật của Trung ương và địa phương; và một tầng cho án lệ, tập quán, các nguồn “luật mềm”...

Đồng thời, cần làm rõ nguyên tắc quan hệ giữa luật chung và luật chuyên ngành: Luật chuyên ngành phải phù hợp với các nguyên tắc cơ bản trong các luật rường cột, nền tảng nhưng khi triển khai chi tiết thì luật chuyên ngành được ưu tiên vì đó là phần cụ thể hóa.

Bộ trưởng Nguyễn Hải Ninh lưu ý không phải lĩnh vực nào còn trống cũng đều phải ban hành văn bản luật, nhất là trong bối cảnh mở rộng nguồn luật; phải xác định rõ thứ tự áp dụng gồm luật thành văn, án lệ, tập quán…

Ở phần cơ chế tổ chức thực hiện, ông đề nghị nghiên cứu, rà soát kỹ lưỡng về hợp nhất văn bản vì đây là yêu cầu then chốt trong bối cảnh hệ thống pháp luật sửa đổi liên tục. Đề án cũng cần quan tâm các giải pháp cải thiện công tác đánh giá tác động của văn bản quy phạm pháp luật sau ban hành.