Từ ý nghĩ thành văn bản: Chip não mở ra kỷ nguyên mới cho giao tiếp

Trong công bố trên tạp chí khoa học Cell, nhóm nghiên cứu Stanford đã sử dụng giao diện não - máy tính (BCI, Brain-Computer Interface) cấy trực tiếp vi điện cực vào vùng vỏ não vận động liên quan đến phát âm. Khi bốn người tham gia thử nghiệm cố gắng nói hoặc chỉ tưởng tượng đang nói, tín hiệu não thu được vẫn mang đặc điểm trùng lặp rõ rệt.

Điểm đột phá nằm ở chỗ: trí tuệ nhân tạo (AI) được huấn luyện để “dịch” những tín hiệu đó thành từ ngữ cụ thể. Kết quả, hệ thống có thể nhận diện và tái tạo chính xác tới 74% các câu mà người tham gia chỉ nghĩ trong đầu, chứ không hề phát ra thành tiếng.

Ảnh minh họa.

Công nghệ BCI từ lâu được xem là “chiếc cầu” nối thần kinh với máy móc, cho phép con người điều khiển máy tính, cánh tay robot, hay thậm chí là xe lăn chỉ bằng ý nghĩ. Với kết quả lần này, BCI còn tiến thêm một bước dài: khôi phục khả năng giao tiếp tự nhiên cho những bệnh nhân mất tiếng nói vì tai biến, chấn thương tủy sống hay các bệnh thoái hóa thần kinh.

Frank Willett, đồng tác giả nghiên cứu, nhận định: “Công trình này mang lại hy vọng rằng một ngày nào đó, BCI có thể giúp con người giao tiếp trôi chảy, thoải mái như khi nói chuyện bình thường.”

Trên thực tế, người bệnh hiện có thể sử dụng các thiết bị đọc chuyển động mắt hay gõ bàn phím ảo để giao tiếp, nhưng tốc độ rất chậm và hạn chế. Nếu chỉ cần “nghĩ” và câu chữ hiện ra, đó sẽ là cuộc cách mạng thực sự cho chất lượng sống của hàng triệu con người.

Một trong những thử nghiệm thú vị nhất là hệ thống “mật khẩu não”. Để ngăn chip tự động ghi lại mọi dòng suy nghĩ, các nhà khoa học đặt cơ chế bảo vệ: chỉ khi người tham gia nghĩ đến một mật khẩu bí mật - “Chitty chitty bang bang” - chip mới bắt đầu dịch. Kết quả, độ chính xác lên tới 99%.

Điều này cho thấy công nghệ vẫn còn dư địa để bổ sung “tường lửa” bảo vệ quyền riêng tư. Nhưng liệu các rào chắn đó có đủ mạnh khi công nghệ bước ra đời thực, nơi dữ liệu thần kinh có thể trở thành tài nguyên vàng cho các tập đoàn công nghệ?

Một thiết bị có thể đọc được ý nghĩ, dù chỉ đạt 74% chính xác, đã khiến nhiều chuyên gia đạo đức gióng lên hồi chuông cảnh báo.

Câu hỏi đặt ra: Ai sẽ sở hữu dữ liệu não của con người? Nếu các công ty công nghệ nắm giữ, liệu họ có thể khai thác, phân tích và thậm chí thương mại hóa “dữ liệu suy nghĩ” như đã từng làm với dữ liệu tìm kiếm và mạng xã hội?

Chip não đọc ý nghĩ với độ chính xác 74% là một cột mốc mang tính bước ngoặt trong khoa học thần kinh và trí tuệ nhân tạo. Nó chứng minh rằng những điều từng chỉ tồn tại trong tiểu thuyết viễn tưởng đang dần trở thành hiện thực.

Nhưng giống như mọi tiến bộ công nghệ, điều quan trọng không phải là nó có thể làm gì, mà là chúng ta sẽ sử dụng nó thế nào. Giữa phước lành và ác mộng, tương lai của công nghệ BCI sẽ phụ thuộc vào lựa chọn của nhân loại hôm nay: liệu chúng ta xây dựng nó để phục vụ con người, hay để kiểm soát con người?