Trà sen Tây Hồ: Hương sắc thanh tao giữa phố thị vội vã

Chắt chiu hương sen, nâng niu từng cánh trà

Tháng sáu, khi những đầm sen Bách Diệp ở Quảng Bá, Nhật Tân bắt đầu khoe sắc, cũng là lúc các nghệ nhân ướp trà sen bước vào mùa tất bật nhất trong năm. Mỗi sáng sớm, họ lặng lẽ ra hồ từ tinh mơ, khi sương vẫn còn đọng trên từng cánh hoa, để hái những bông sen vừa hé nở, thời khắc hoa thơm nhất, chuẩn nhất để “ôm” lấy hương trà.

Những bông hoa sen sau khi được hái về, sẽ được tách rời cánh, nhụy và gạo.

Không máy móc, không dây chuyền công nghiệp hóa, tất cả đều làm bằng tay, theo đúng kinh nghiệm được truyền lại. Từng cánh hoa được bóc nhẹ, gạo sen, trà được ướp đi ướp lại từ 5 đến 7 lần, trải qua 21 ngày mới cho ra thành phẩm. Cứ như thế, hương sen thấm vào trà, mang theo cả tâm tình người làm. Mỗi mẻ trà thành công không chỉ nhờ kỹ năng, mà còn nhờ vào một trạng thái tinh thần đặc biệt, nơi người nghệ nhân kết nối với thiên nhiên, với hoa sen.

Mùa sen Tây Hồ thường chỉ kéo dài khoảng hai tháng, từ cuối tháng 5 đến hết tháng 7 âm lịch. Đây là khoảng thời gian gấp rút mà các nghệ nhân phải tận dụng từng ngày, từng giờ, để ướp được những mẻ trà tốt nhất. Nhưng để có được một bông sen đạt chuẩn cho việc ướp trà, khâu chọn sen là quan trọng đầu tiên.

Chị Nguyễn Thị Thùy - chủ thương hiệu Thùy Trà Sen (Tô Ngọc Vân, phường Quảng An, quận Tây Hồ) chia sẻ: “Sen Tây Hồ phải là sen Bách Diệp, cánh dày, hương đậm. Sen vùng khác cũng đẹp nhưng hương thường nhạt và chóng phai hơn. Sen được chọn phải đạt đủ độ lớn, cánh đều, mùi thơm thanh khiết.

Bông sen Bách Diệp - nguyên liệu đặc trưng làm nên hương vị riêng có của trà sen Tây Hồ.

Sen dùng để làm trà phải được hái từ tinh mơ. Tầm 4 giờ 30 sáng, những người hái sen đã bắt đầu bơi thuyền ra giữa đầm khi mặt trời còn chưa ló rạng. Thời điểm đó, hoa sen vừa hé mở, giữ được đầy đủ tinh túy của sương sớm, khí trời và dưỡng chất. Khoảng 7 giờ sáng, những cánh hoa đã e ấp hé nở hơn, người nghệ nhân tranh thủ mang những bông sen về xưởng ướp, khi mùi hương vẫn còn tươi mới nhất”.

Nếu hái sen là khởi đầu của hành trình, thì nhặt gạo sen chính là công đoạn quyết định chất lượng trà. Gạo sen là những hạt nhỏ li ti màu trắng ngà nằm sâu trong nhụy hoa, thứ chứa đựng tinh dầu quý giá nhất. Việc tách gạo sen là công đoạn khó nhất đòi hỏi phải nhanh tay, khéo léo để gạo sen trắng và lưu giữ được mùi hương.

“Nhặt gạo là công phu nhất. Chỉ cần một cử động mạnh tay, gạo vỡ vụn, tinh dầu cũng bay đi mất. Cái quý nhất của bông sen nằm ở chính chỗ đó”, chị Thùy khẳng định.

Gạo sen sau khi tách được hòa quyện cùng trà Thái Nguyên thượng hạng, loại trà với những búp non nhỏ, khi ướp mới hấp thụ trọn vẹn hương sen mà vẫn giữ được vị chát dịu, ngọt sâu. Người nghệ nhân sẽ trộn đều gạo sen với trà, để qua đêm cho hương sen ngấm dần vào từng sợi trà. Sau một đêm ướp, họ lại tỉ mỉ sàng gạo cũ, thay bằng gạo sen mới, lặp lại quy trình ấy từ 5 đến 7 lần, thậm chí 10 lần nếu muốn có những mẻ trà đặc biệt cao cấp.

Nghề ướp trà sen Tây Hồ được chị Thùy cũng như nhiều gia đình tại Quảng An lưu truyền như một phần ký ức văn hóa Hà Nội.

Thành phẩm cuối cùng có hai dạng, trà sấy khô để bảo quản dài ngày và trà bông - những bông sen nguyên vẹn, trong lòng chứa đầy trà đã ướp hương, được cấp đông sâu để giữ trọn mùi thơm suốt bốn mùa.

Cứ vậy mà nghề ướp trà sen Tây Hồ vẫn giữ trọn nét thủ công truyền thống. Từng cánh hoa được gỡ nhẹ, từng lần ướp gạo sen kiên nhẫn lặp lại nhiều ngày để cho ra những mẻ trà thấm đẫm tâm huyết người làm. Và khi ấm trà sen được rót ra, ấy là cả một mùa hạ Hà Nội gói gọn trong từng chén trà thanh tao, tinh tế.

Biểu tượng nét đẹp thanh tao của Hà Nội

Nếu như quy trình ướp trà sen Tây Hồ là hành trình tỉ mỉ của những đôi tay khéo léo, thì thành phẩm cuối cùng lại là biểu tượng văn hóa sâu sắc, phản ánh phong cách sống chậm, tinh tế của người Hà Nội xưa.

Giữa làn sương sớm hay lúc chiều tà, ngồi bên ấm trà sen, người ta không chỉ thưởng thức hương vị, mà dường như đang chạm vào cả mùa hè Hà Nội. Vị chát nhẹ nhanh chóng tan dần, sau có vị ngọt đượm và hương sen thơm dịu, thoang thoảng trong miệng, thấm sâu rồi lưu lại đâu đó trong trí nhớ. Đó không chỉ đơn thuần là trà, mà là cả một mùa hạ gói gọn trong chén nước nhỏ.

Từng chén trà sen Tây Hồ lưu giữ hương sắc mùa hạ, là kết tinh của sự kỳ công, tỉ mỉ qua từng khâu chế biến thủ công.

Cô Nguyễn Thúy Thúy (Tây Hồ, Hà Nội) chia sẻ: “Trà sen Tây Hồ có cái riêng của nó. Hương sen Bách Diệp vừa đậm, vừa lưu hương lâu, cái thanh tao rất Hà Nội. Sen vùng khác đẹp, nhưng độ sâu, độ dai dẳng của hương trà thì khó sánh bằng. Trong những ngày lễ, Tết hay dịp trọng đại, trà sen Tây Hồ luôn được lựa chọn như một biểu tượng của sự tinh tế, sang trọng và chân thành”.

Trong bối cảnh công nghệ hóa len lỏi vào mọi ngóc ngách đời sống, nghề ướp trà sen Tây Hồ vẫn kiên định với nhịp điệu thủ công, chậm rãi và tinh tế. Điều đó không chỉ giữ gìn một nghề truyền thống, mà còn là cách người Hà Nội gìn giữ cốt cách văn hóa của chính mình.

Gia đình chị Thùy là một ví dụ tiêu biểu cho sự tiếp nối qua nhiều thế hệ. “Bà nội tôi cụ Nguyễn Thị Dần - nghệ nhân ướp trà sen nổi tiếng nhất ở Quảng Bá, đã gìn giữ nghề rồi truyền cho các cô, bây giờ là cháu dâu, cháu nội nối tiếp. Các con tôi vẫn đi học, nhưng nghỉ hè lại quây quần giúp mẹ, phụ nhặt gạo sen. Mùa sen là mùa cả nhà sum vầy”, chị Thùy tâm sự.

Có lẽ, trà sen Tây Hồ không chỉ đơn thuần là một đặc sản, mà còn là một phần ký ức tập thể, là sợi dây kết nối gia đình và là lát cắt chân thực phản ánh tinh thần văn hóa Hà Nội qua nhiều thế hệ.

Trong nhịp sống ngày càng hối hả, giữa những ly cà phê vội vã hay những tách trà túi lọc tiện lợi, ấm trà sen Tây Hồ như một lời nhắc nhở dịu dàng: Đôi khi sống chậm lại, nhấp một ngụm trà thơm, lặng nghe tiếng chim hót, mùi hương sen phảng phất trong nắng sớm,… chính là cách người Hà Nội gìn giữ sự thanh lịch muôn đời của mình.

Việc nghề ướp trà sen Tây Hồ được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia không chỉ là niềm tự hào, mà còn là lời nhắc nhở thế hệ hôm nay về trách nhiệm gìn giữ một lát cắt văn hóa đặc sắc giữa lòng Hà Nội ngàn năm văn hiến.