Tháng 5 dự hội đình Chèm

Tín ngưỡng cổ đất Thăng Long

Nằm ẩn mình bên dòng sông Hồng đỏ nặng phù sa, trải qua thăng trầm suốt hơn 2.000 năm, đình Chèm (làng Chèm, phường Thụy Phương, quận Bắc Từ Liêm) phủ lên mình một lớp rêu phong của lịch sử. Cùng với nét kiến trúc nghệ thuật cổ kính, đình Chèm còn mang trong mình sự tích về một vị tướng tài cao đức trọng, có công dẹp giặc ngoại xâm cứu nước.

Từ ngàn năm nay, đình Chèm vẫn là nơi thờ cúng tín ngưỡng của người dân ba làng: Làng Hoàng, làng Mạc và làng Chèm. Đình Chèm là nơi thờ Đức Thánh Chèm (hay còn gọi là đức Hy Khang Thiên Vương Lý Ông Trọng). Tương truyền Đức Thánh Chèm là nhà ngoại giao đầu tiên của nước Việt, là người đỗ Hiếu Liêm đầu tiên (Tiến sĩ), đồng thời cũng là Lưỡng quốc tướng quân đầu tiên của nước ta.

Lý Ông Trọng sinh thời Hùng Vương thứ 18, làm quan thời Hùng Vương và thời Thục Phán An Dương Vương. Không chỉ có công đánh giặc, giữ nước cả hai triều đại, Lý Ông Trọng còn giúp vua Tần dẹp giặc Hung Nô và được gả công chúa Bạch Tinh Cung. Chính vì vậy ông được phong Lưỡng quốc tướng quân. Thụy Phương, quận Bắc Từ Liêm chính là quê gốc của ngài. Hiện, trong đình còn treo vế đối “Văn giỏi - Võ tài - Phò tá ba Vua”.

Khai mạc lễ hội truyền thống đình Chèm.

Theo các cụ cao tuổi trong vùng, đình Chèm có lịch sử hơn 2.000 năm, trải qua nhiều lần trùng tu, tôn tạo, mới có diện mạo đẹp và hoàn thiện như ngày nay. Khác với phần lớn ngôi đình ở Việt Nam, đây là ngôi đình hiếm hoi quay mặt hướng Bắc.

Không chỉ mang những giá trị văn hóa lịch sử, tín ngưỡng tâm linh, đình Chèm còn được biết đến với thiết kế độc đáo, được xây dựng theo lối kiến trúc nội công ngoại quốc, chắc chắn và công phu gồm: Nghi môn ngoại, nghi môn nội, hai nhà tả mạc, nhà tiền tế tám mái, hai tòa đại bái, hậu cung và thượng cung.

Trưởng ban Quản lý di tích đình Chèm Nguyễn Mạnh Thìn cho hay, nét đặc sắc trong kiến trúc đình Chèm là nghệ thuật chạm trổ hoa văn như: Chạm nổi, chạm bong, chạm thủy với chủ đề xuyên suốt trong nghệ thuật chạm khắc chính là tứ linh, đan xen có rồng cuốn thủy, cá vượt vũ môn. Ðặc biệt, gian giữa nhà đại bái các nét chạm trổ không theo đăng đối. Phía trên nhà đại bái còn chạm chim phượng ngậm bài Tứ linh thi được chạm từ năm 864 đến năm 866 mới hoàn thành…

Du khách thập phương về Thụy Phương tham dự lễ hội đình Chèm.

Hiện nay, ở đình Chèm lưu giữ chiếc lư hương nghìn năm tuổi rất quý hiếm, nhiều hình chạm khắc gỗ mang phong cách thế kỷ 18. Nơi này cũng lưu giữ nhiều tư liệu cổ ghi công ơn của Lý Ông Trọng như: Ba sắc phong do các vua triều Nguyễn phong thần cho Lý Ông Trọng, cuốn sách chữ Hán ghi các đạo sắc, lễ nghi, văn tế, cách đắp tượng dưới thời Nguyễn, 15 câu đối, 8 bức hoành phi và 10 pho tượng thờ, bốn tấm bia đá thời Lê Cảnh Hưng và thời Nguyễn…

Với những giá trị tiêu biểu, năm 1990, đình Chèm được công nhận là Di tích lịch sử văn hoá cấp Quốc gia. Ngày 25/6/2018, đình Chèm được nhận bằng công nhận Di tích quốc gia đặc biệt của Chính phủ với những giá trị về kiến trúc, văn hoá. Trước đó, hội đình Chèm cũng được đưa vào Danh mục di sản văn hoá phi vật thể quốc gia.

Lễ hội đặc sắc thu hút du khách thập phương

Ca dao Hà Nội có câu: “Thứ nhất là hội Cổ Loa/Thứ nhì hội Gióng, thứ ba hội Chèm”, từ xưa, lễ hội Đình Chèm được xem là một trong những lễ hội lớn nhất đất Thăng Long xưa, thu hút đông đảo du khách thập phương tới tham qua, chiêm bái.

Theo ông Nguyễn Mạnh Thìn, Lễ hội Đình Chèm được tổ chức thường niên để tỏ lòng tri ân công đức đối với Đức Khang Hy Thiên Vương Lý Ông Trọng. Đây là dịp để những người con xa quê tìm về nguồn cội và du khách thập phương tìm hiểu thêm những nét đẹp văn hoá truyền thống của mảnh đất, con người quận Bắc Từ Liêm.

Sâu xa hơn, lễ hội cũng là nghi lễ cầu mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu của cư dân nông nghiệp đồng bằng sông Hồng thời xa xưa. Không giống phần lớn lễ hội miền Bắc chủ yếu diễn ra vào dịp tháng Giêng, tháng Hai, hội Chèm được tổ chức giữa cái nắng đổ lửa của tháng 5 âm lịch, chính hội ngày 14 - 16.

Lễ rước nước trên sông Hồng.

Lễ hội được chia thành 2 phần: Phần lễ và phần hội. Các nghi lễ đặc trưng trong lễ hội bao gồm: Lễ rước nước trên sông Hồng, lễ rước văn, phát tấu, lễ yên vị, lễ mộc dục, lễ phóng sinh… Phần hội có các hoạt động sôi nổi và hấp dẫn như: Thi làm chè kho, thi bơi, vật, bắt vịt nước, chơi cờ người, đấu vật…

Để thực hiện nghi lễ, Ban Tổ chức phải huy động lực lượng lớn đoàn rước gần 400 người. Đoàn rước xuất phát từ đình, đi xuống bến ngự. Các thành viên trong đội rước mặc trang phục truyền thống, diễn lại sự tích Đức Thánh Chèm ra trận. Đi đầu đoàn rước là đội múa rồng do thanh niên đảm nhiệm, theo sau là đội đánh trống, đánh chiêng. Tiếp đến là hàng tổng cờ vừa đi vừa múa cờ, kế đến hàng chức việc cầm vũ khí: Gươm hầu, bát bửu, chấp kích... Theo sau là 2 đội nhạc lễ: Bát âm, đồng văn (trống) tấu bài lưu thủy rộn ràng réo rắt...

Xuống tới bến, đoàn rước lần lượt xuống thuyền, chèo thuyền ra khoảng giữa sông Hồng, thuyền chính quay 3 vòng để lấy nước. Nước rước được dùng làm lễ Mộc Dục tắm bài vị cho Đức Thánh. Buổi chiều, được bắt đầu bằng tiết mục cúng phát tấu do các cụ ông trong trang phục truyền thống thực hiện. Sau cúng phát tấu là lễ rước văn từ chùa Chèm về đình Chèm. Khi văn tế về đình, đội tế lễ của 3 làng cùng làm lễ tế để nhập tịch…

Độc đáo hình ảnh đàn ông mặc váy khiêng kiệu.

Đời sống mới, nhiều nếp lễ nghi hội Chèm cũng không còn nguyên vẹn như xưa. Tuy nhiên, câu “Tam hương đăng hỏa dẫn phong thanh”, tức 3 làng cùng hương khói, phụng thờ ngài, được khắc trên đình Chèm vẫn như một lời nhắc các thế hệ con cháu giữ nét đặc sắc của lễ hội. Điều đó không chỉ thỏa mãn nhu cầu tâm linh mà còn góp phần củng cố các mối quan hệ xã hội, giữ tinh thần đoàn kết làng xã. Dù có nhiều biến đổi nhưng các giá trị căn cốt vẫn được giữ gìn.

Là một người con làng Chèm, sinh sống và làm việc tại thành phố Hải Phòng bà Nguyễn Thị Hoa cho hay, tuổi thơ của bà gắng liền với hình ảnh theo bố mẹ, anh chị em trong làng tham gia các trò chơi dân gian trong thời gian diễn ra lễ hội, xem lễ rước nước trên sông Hồng, lễ mộc dục… “Sau này lớn lên, xa quê làm ăn, lấy chồng ở nơi khác, nhưng mỗi dịp tháng 5 âm lịch, tôi đều dẫn chồng và con cháu về tham dự hội làng, vừa là để cầu bình an may mắn, vừa để quảng bá tính ngưỡng văn hóa đặc sắc nơi mình sinh ra với mọi người”, bà Hoa nói.

Chia sẻ về việc bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa lễ hội đình Chèm và các di tích, lễ hội trên địa bàn, Chủ tịch Ủy ban nhân dân quận Bắc Từ Liêm Nguyễn Hữu Tuyên cho biết, toàn quận hiện có 135 di tích, 35 di sản văn hóa phi vật thể (trong đó 63 di tích được Nhà nước xếp hạng Di tích lịch sử văn hóa) và hàng nghìn di vật, cổ vật quý hiếm được lưu trữ tại các di tích.

Hội thi nấu chè kho.

Những năm qua, nhận thức được tầm quan trọng của các di sản văn hóa, quận Bắc Từ Liêm đã luôn quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo làm tốt công tác gìn giữ, bảo vệ, phát huy giá trị các di sản văn hóa, coi đây là nhiệm vụ quan trọng, một trong những động lực tạo nên bản sắc, sức mạnh nội sinh trong quá trình xây dựng và phát triển của quận.

Đối với lễ hội đình Chèm, quận luôn tạo điều kiện tối đa để giữ gìn, phát huy các gia trị văn hóa liên quan. Để đảm bảo cho lễ hội diễn ra thuận lợi, quận yêu cầu các phòng ban chức năng thuộc quận, phường Thuỵ Phương và Ban quản lý lễ hội phải quan tâm đến văn minh đô thị, vệ sinh môi trường; trang trí tất cả các tuyến đường dẫn đến lễ hội để quảng bá, giới thiệu tới đông đảo mọi tầng lớp nhân dân và du khách gần xa biết và tham gia lễ hội. Ngoài ra, các đơn vị, địa phương không để xảy ra các hoạt động mê tín dị đoan, cờ bạc trá hình, chặt chém giá cả hàng hóa dịch vụ... diễn ra trong lễ hội; đảm bảo vệ sinh môi trường, an toàn thực phẩm, phòng chống cháy nổ và an toàn của người dân khi tham gia lễ hội.