Sau 5 năm thực thi EVFTA: Tăng tốc đưa quan hệ kinh tế Việt Nam - EU lên tầm cao mới

Cú hích cho thương mại sóng phương và chuyển dịch cơ cấu xuất khẩu

Ngay sau khi có hiệu lực, EVFTA đã mang lại những kết quả tích cực cho hoạt động thương mại giữa Việt Nam và Liên minh châu Âu (EU). Theo số liệu từ Bộ Công Thương, kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam sang EU đã tăng trưởng ổn định qua từng năm. Nếu năm 2020 - thời điểm EVFTA bắt đầu có hiệu lực - kim ngạch xuất khẩu sang EU đạt gần 35 tỷ USD thì đến năm 2024 con số này đã xấp xỉ 50 tỷ USD, với tốc độ tăng trưởng trung bình khoảng 9 - 10% mỗi năm.

Đáng chú ý, EVFTA giúp Việt Nam có lợi thế cạnh tranh rõ rệt nhờ ưu đãi thuế quan: khoảng 70% dòng thuế xuất khẩu sang EU được xóa bỏ ngay khi hiệp định có hiệu lực, và con số này sẽ tăng lên gần 99% sau lộ trình 7 năm. Điều này đặc biệt có lợi cho các ngành hàng chủ lực như dệt may, da giày, nông sản, thủy sản, đồ gỗ... Chẳng hạn, nhiều mặt hàng cà phê, hồ tiêu, thanh long, xoài, tôm, cá tra của Việt Nam đã gia tăng đáng kể thị phần tại thị trường EU.

Sau 5 năm chính thức có hiệu lực, Hiệp định EVFTA không chỉ mang lại giá trị kinh tế tức thời mà còn góp phần định hình lại tư duy hội nhập và chiến lược phát triển của Việt Nam (Ảnh minh họa)

Ngoài gia tăng lượng xuất khẩu, EVFTA còn góp phần quan trọng trong việc chuyển dịch cơ cấu mặt hàng theo hướng nâng cao giá trị gia tăng và tuân thủ các tiêu chuẩn cao về chất lượng, môi trường, truy xuất nguồn gốc. Từ chỗ chủ yếu xuất khẩu nguyên liệu thô hoặc sản phẩm gia công đơn giản, nhiều doanh nghiệp Việt đã chủ động đầu tư công nghệ, cải tiến quy trình sản xuất để đáp ứng các quy định nghiêm ngặt từ EU như REACH, FSC, Global GAP...

Về đầu tư, dòng vốn FDI từ EU vào Việt Nam cũng có dấu hiệu cải thiện. Tính đến giữa năm 2025, EU có gần 2.500 dự án đầu tư còn hiệu lực tại Việt Nam với tổng vốn đăng ký trên 29 tỷ USD. Các doanh nghiệp EU đánh giá EVFTA là một nền tảng pháp lý quan trọng giúp họ yên tâm mở rộng hoạt động tại Việt Nam, đặc biệt trong các lĩnh vực như năng lượng tái tạo, logistics, y tế và sản xuất công nghệ cao.

Đánh giá cao những lợi thế mà Hiệp định EVFTA mang lại cho kinh tế Việt Nam, tại Hội nghị Tổng kết 5 năm thực hiện Hiệp định EVFTA, Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên đã nhấn mạnh, sau 5 năm thực thi EVFTA, có thể khẳng định Hiệp định này đã và đang tạo ra một cú hích lớn, không chỉ về kim ngạch xuất khẩu mà còn thúc đẩy mạnh mẽ tiến trình cải cách, nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp Việt Nam trong môi trường hội nhập sâu rộng.

“EVFTA là một hiệp định thế hệ mới với tiêu chuẩn rất cao. Doanh nghiệp Việt Nam không chỉ cần tận dụng ưu đãi thuế mà còn phải thích nghi với các quy định về môi trường, lao động, phát triển bền vững và sở hữu trí tuệ”, Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên nhấn mạnh.

Thực tế cũng cho thấy, nhờ EVFTA, nhiều doanh nghiệp Việt đã chuyển từ tư duy “bán cái mình có” sang “làm cái thị trường cần”. Để được hưởng ưu đãi thuế, hàng hóa xuất khẩu phải đáp ứng quy tắc xuất xứ chặt chẽ, buộc các doanh nghiệp tăng cường liên kết chuỗi, đầu tư công nghệ và mở rộng vùng nguyên liệu nội địa.

Một số sản phẩm đã ghi dấu ấn tại thị trường EU như cà phê, thanh long, xoài, tôm, cá tra… Nhiều mặt hàng nông sản được bảo hộ chỉ dẫn địa lý tại EU như nước mắm Phú Quốc, vải thiều Lục Ngạn, cà phê Buôn Ma Thuột... góp phần xây dựng thương hiệu quốc gia cho nông sản Việt.

Cơ hội nhiều, thách thức cũng không ít

Dù tạo ra nhiều cơ hội, nhưng theo đánh giá của Bộ trưởng Bộ Công Thương cũng như các chuyên gia kinh tế, EVFTA cũng đặt ra yêu cầu rất cao và thách thức không nhỏ cho doanh nghiệp Việt, đặc biệt là khối doanh nghiệp vừa và nhỏ. Theo khảo sát của VCCI, chỉ khoảng 30% doanh nghiệp hiện có khả năng tận dụng ưu đãi thuế quan từ EVFTA. Ngoài ra, nhiều doanh nghiệp Việt hiện nay vẫn còn lúng túng trong việc tiếp cận EVFTA, chưa đầu tư đúng mức để thích ứng với các yêu cầu mới.

Đặc biệt, hiện vẫn còn không ít doanh nghiệp Việt - đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ và vừa - chưa đủ năng lực đáp ứng các điều kiện khắt khe từ thị trường EU, từ tiêu chuẩn kỹ thuật, kiểm dịch động thực vật đến quy tắc xuất xứ, yêu cầu phát triển bền vững và lao động.

Theo khảo sát của Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), chỉ khoảng 30% doanh nghiệp xuất khẩu cho biết đã tận dụng được ưu đãi thuế quan từ EVFTA. Nguyên nhân phổ biến là chưa nắm rõ thông tin về cam kết hiệp định, thiếu kỹ năng chứng minh nguồn gốc xuất xứ, hoặc không đáp ứng được yêu cầu về chất lượng và kiểm định.

Ngoài ra, xu hướng bảo hộ thương mại gia tăng và các hàng rào phi thuế quan tinh vi từ EU cũng tạo thêm áp lực cho hàng hóa Việt Nam. Điển hình như các quy định liên quan đến phát thải carbon, tiêu chuẩn lao động quốc tế, luật chống phá giá... đang dần trở thành những rào cản kỹ thuật mà doanh nghiệp Việt phải nghiêm túc đối mặt.

Cùng với đó, cam kết về cải cách thể chế, minh bạch hóa môi trường đầu tư, bảo vệ sở hữu trí tuệ và phát triển bền vững trong EVFTA đặt ra nhiều yêu cầu cho Việt Nam về cải cách luật pháp, nâng cao hiệu quả thực thi, và tăng cường vai trò giám sát độc lập. Đây là những cam kết dài hạn, đòi hỏi quyết tâm chính trị mạnh mẽ và sự phối hợp đồng bộ giữa các bộ, ngành và địa phương.

Bên cạnh những lợi ích cụ thể về kinh tế, EVFTA còn giúp nâng tầm vị thế của Việt Nam trong chuỗi giá trị toàn cầu và tăng cường quan hệ chiến lược với một trong những đối tác thương mại lớn nhất thế giới. Hiệp định này cho thấy năng lực đàm phán và hội nhập của Việt Nam đã vươn tới một tầm cao mới, thể hiện cam kết mạnh mẽ với các giá trị của thương mại tự do, phát triển bền vững và cải cách thể chế.

Việc thực hiện EVFTA cũng giúp Việt Nam chuẩn hóa hệ thống pháp luật và chính sách theo hướng tiệm cận chuẩn mực quốc tế, thúc đẩy các cải cách về môi trường kinh doanh, thúc đẩy cạnh tranh lành mạnh và nâng cao năng lực điều hành của Nhà nước. Những yếu tố này không chỉ có lợi cho thương mại với EU, mà còn giúp Việt Nam củng cố nền tảng cho phát triển bền vững trong dài hạn.

Nhìn lại 5 năm qua, EVFTA không chỉ mang lại giá trị kinh tế tức thời mà còn góp phần định hình lại tư duy hội nhập và chiến lược phát triển của Việt Nam. Hiệp định này giúp Việt Nam củng cố quan hệ chiến lược với EU - một trong ba trung tâm kinh tế lớn nhất toàn cầu, đồng thời khẳng định cam kết mạnh mẽ với thương mại tự do và phát triển bền vững.

Tuy nhiên, để tiếp tục phát huy hiệu quả EVFTA trong 5 năm tới và xa hơn nữa, theo Bộ trưởng Bộ Công Thương, thời gian tới cần tiếp tục đẩy mạnh thực hiện các giải pháp then chốt, cụ thể như: Nâng cao nhận thức, năng lực hội nhập của doanh nghiệp, thông qua đào tạo, tư vấn và kết nối thông tin về EVFTA; Cải thiện thể chế pháp luật, rút ngắn quy trình cấp C/O, cải thiện hệ thống kiểm định chất lượng, và tạo điều kiện tiếp cận tín dụng xanh; Tăng cường phối hợp với các tổ chức EU, tận dụng tối đa các cơ chế đối thoại, hỗ trợ kỹ thuật và tháo gỡ rào cản thương mại; Phát huy vai trò của các hiệp hội ngành hàng, địa phương, nhằm huy động sức mạnh liên kết trong chuỗi cung ứng.

Có thể thấy, 5 năm EVFTA có hiệu lực là dịp quan trọng để Việt Nam nhìn lại chặng đường đã qua, đánh giá những kết quả đạt được, và xác định hướng đi phù hợp trong bối cảnh kinh tế toàn cầu đang biến động nhanh chóng. Với quyết tâm và sự chuẩn bị bài bản, EVFTA sẽ tiếp tục là một trụ cột quan trọng trong chiến lược hội nhập và phát triển của Việt Nam trong thập kỷ tới.