Quy định chặt chẽ để tránh xung đột lợi ích khi viên chức được tham gia kinh doanh

Ngày 22/10, tiếp tục chương trình Kỳ họp thứ 10, các đại biểu Quốc hội (ĐBQH) đã nghe trình bày Tờ trình, Báo cáo thẩm tra và thảo luận tại tổ về dự án Luật Viên chức (sửa đổi).

Đổi mới toàn diện tuyển dụng, sử dụng, quản lý viên chức

Thảo luận tại các tổ, đa số các đại biểu tán thành việc xây dựng, ban hành Luật Viên chức (sửa đổi) để thực hiện đổi mới toàn diện tuyển dụng, sử dụng, quản lý viên chức theo vị trí việc làm nhằm thể chế hóa chủ trương của Đảng về cơ cấu lại, nâng cao chất lượng đội ngũ viên chức; tạo cơ chế liên thông nguồn nhân lực giữa khu vực công và khu vực tư.

Đồng thời, thu hút, trọng dụng nguồn nhân lực chất lượng cao để nâng cao hiệu quả hoạt động của đơn vị sự nghiệp công lập gắn với cơ chế tự chủ, tự chịu trách nhiệm, phù hợp với đặc thù của ngành, lĩnh vực để đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ trong tình hình mới.

Về quy định viên chức được ký hợp đồng nghề nghiệp hoặc tham gia hoạt động kinh doanh, đại biểu Nguyễn Phương Thuỷ (Đoàn ĐBQH Hà Nội) đồng tình việc mở rộng quyền nhưng nhấn mạnh cần có cơ chế kiểm soát rủi ro, phòng ngừa xung đột lợi ích - đặc biệt trong các lĩnh vực như y tế, khoa học công nghệ.

Đại biểu Nguyễn Phương Thuỷ (Đoàn ĐBQH Hà Nội). Ảnh: Phạm Thắng

Theo nữ đại biểu, nếu không có giới hạn cụ thể về mức góp vốn, phạm vi điều hành hoặc cơ chế công khai thông tin, quy định này có thể bị lợi dụng, ảnh hưởng đến uy tín và tính liêm chính của khu vực công.

Vì vậy, đại biểu Nguyễn Phương Thủy đề nghị cần có điều khoản rõ ràng về trách nhiệm công khai hợp đồng, mức góp vốn, cũng như quyền từ chối của người đứng đầu đơn vị sự nghiệp khi phát hiện dấu hiệu xung đột lợi ích, nhằm giúp các đơn vị thuận lợi hơn khi triển khai và bảo đảm nguyên tắc minh bạch trong hoạt động công vụ.

Cùng quan điểm, đại biểu Ngô Đông Hải (Đoàn ĐBQH tỉnh Hưng Yên) cho rằng quy định cho phép viên chức được ký hợp đồng, góp vốn, kinh doanh bên ngoài là "rất tiến bộ", giúp phát huy chất xám.

Tuy nhiên, đại biểu cảnh báo nguy cơ lợi dụng, viên chức vào đơn vị sự nghiệp công lập để dùng lợi thế về thương hiệu, uy tín, các vấn đề vô hình khác của đơn vị công cho mục tiêu kinh doanh bên ngoài.

Đoàn ĐBQH Hà Nội thảo luận tại tổ ngày 22/10. Ảnh: Phạm Thắng

Để ngăn chặn tiêu cực này, đại biểu Ngô Đông Hải đề nghị Luật phải bổ sung quy định khi viên chức tham gia các hoạt động bên ngoài như vậy thì không được sử dụng danh nghĩa, không được sử dụng thương hiệu... liên quan đến đơn vị sự nghiệp công lập mà mình hiện đang hoạt động.

Bảo đảm tính công khai, minh bạch trong cung cấp dịch vụ công

Điều 1 dự thảo Luật quy định: “Viên chức là công dân Việt Nam, được tuyển dụng theo vị trí việc làm, làm việc tại đơn vị sự nghiệp công lập theo chế độ hợp đồng làm việc, hưởng lương từ quỹ lương của đơn vị sự nghiệp công lập và từ các nguồn thu hợp pháp khác theo quy định của pháp luật”.

Đại biểu Trần Đình Gia (Đoàn ĐBQH Hà Tĩnh) đề nghị làm rõ nội hàm của cụm từ “các nguồn thu hợp pháp khác”, xác định rõ phạm vi và cơ cấu nguồn thu này (ví dụ nguồn thu từ hoạt động dịch vụ sự nghiệp công, từ tài trợ, viện trợ, hoặc từ hợp đồng nghiên cứu khoa học...) để bảo đảm tính minh bạch, thống nhất trong thực hiện và hạn chế nguy cơ phát sinh tiêu cực, lạm dụng quy định.

Về nguyên tắc trong hoạt động nghề nghiệp của viên chức, đại biểu Trần Đình Gia đề nghị bổ sung nguyên tắc “bảo đảm tính công khai, minh bạch trong cung cấp dịch vụ công” nhằm phù hợp với yêu cầu chuyển đổi số, cải cách hành chính và nâng cao chất lượng phục vụ người dân, doanh nghiệp trong giai đoạn hiện nay.

Đại biểu Trần Đình Gia (Đoàn ĐBQH Hà Tĩnh). Ảnh: Quốc hội

Đại biểu Lê Thị Thanh Lam (Đoàn ĐBQH Cần Thơ) cho rằng việc mở đường cho tuyển dụng trực tiếp chuyên gia, viên chức tài năng mà không qua thi tuyển truyền thống là bước tiến cần thiết giúp tăng tốc thu hút nhân tài. Tuy nhiên, nếu thiếu quy định rõ ràng về tiêu chí lựa chọn, minh bạch hồ sơ, và kiểm định độc lập, dễ dẫn đến rủi ro "may đo" vị trí, thiên vị và cảm tính trọng tuyển dụng, làm suy giảm niềm tin trong công chúng và chất lượng nguồn nhân lực nhà nước.

Vì vậy, cần cơ chế phòng ngừa gồm công khai tiêu chí tuyển dụng, công khai hồ sơ ứng viên, và hậu kiểm độc lập qua cơ quan giam sát chuyên trách - đảm bảo quy trình minh bạch và chuẩn mực nghề nghiệp.

Đồng thời, về căn cứ tuyển dụng viên chức, cần bổ sung quy tắc minh bạch tuyển dụng trực tiếp. Cần quy định rõ ràng công bố danh mục vị trí cần tuyển, tiêu chí ứng tuyển, hồ sơ ứng viên, kết quả thẩm định. Đồng thời, thiết lập cơ chế hậu kiểm độc lập để đảm bảo lộ trình tuyển chọn minh bạch, có trách nhiệm và giám sát kết quả chất lượng tốt.

Đề cập đến vấn đề chính sách dân tộc trong tuyển dụng viên chức, đại biểu Lê Nhật Thành (Đoàn ĐBQH Hà Nội) đánh giá cao ban soạn thảo xây dựng Luật đã thể chế hóa nhiều chủ trương của Đảng và chính sách dân tộc, quy định ưu tiên, bổ nhiệm đối với người dân tộc thiểu số, hay quy định viên chức ở hải đảo, biên giới, vùng sâu, vùng xa, vùng dân tộc thiểu số, vùng có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn, hoặc trong các ngành nghề đặc thù thì được hưởng phụ cấp và chính sách, ưu đãi theo quy định.

Đại biểu cho hay, trong thực tế, việc thi tuyển đối với người dân tộc thiểu số còn gặp nhiều khó khăn, đặc biệt ở vùng sâu, vùng xa. Vì vậy, đại biểu đề nghị cân nhắc có chính sách đặc thù, ưu tiên, tuyển dụng viên chức là đồng bào dân tộc thiểu số và viên chức có trình độ chuyên môn tốt về công tác tại vùng dân tộc thiểu số, miền núi, hải đảo, biên giới.

Ngoài thu hút nguồn nhân lực chất lượng cao, dự thảo Luật cần có chính sách đặc thù để đào tạo, phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao là người tại địa phương, trong đó ưu tiên đồng bào dân tộc thiểu số. Đối với tuyển dụng, về chuyên môn, cần thêm tiêu chí biết tiếng nói, chữ viết của đồng bào đó nhất là lĩnh vực kinh tế, giáo dục…