Nhìn nhận lại chức danh tiến sĩ

Tiến sĩ là gì?

Thời nay, người dân đã quá quen với cụm từ tiến sỹ. Nhưng thực ra không phải ai cũng hiểu hết ý nghĩa của nó. Tiến sỹ là một học vị do trường đại học  hoặc viện nghiên cứu cấp cho nghiên cứu sinh, công nhận luận án nghiên cứu của họ đã đáp ứng tiêu chuẩn bậc tiến sỹ, là hoàn toàn mới chưa từng có ai nghiên cứu. Và để có được văn bằng tiến sỹ, ứng viên phải đạt hai điều kiện. Thứ nhất, phải là thạc sĩ và phải có kiến thức uyên bác và làm chủ kiến thức về một đề tài khoa học. Thứ hai, phải mở rộng hay phát triển thêm tri thức về đề tài đó. Để mở rộng kiến thức về đề tài, nghiên cứu sinh phải làm nghiên cứu khoa học theo sự hướng dẫn. Học tiến sỹ thực chất là làm nghiên cứu khoa học, không có nghiên cứu khoa học thì khó trở thành tiến sỹ.

Nghiên cứu khoa học ở cấp tiến sỹ phải thể hiện một đóng góp mới vào tri thức cho chuyên ngành chứ  không hẳn phải mang tính ứng dụng thực tiễn ngay lập tức. Tri thức mới ở đây bao gồm việc phát hiện mới, khám phá mới, hay cách diễn giải mới cho một vấn đề, hay ứng dụng một phương pháp mới để giải quyết một vấn đề cũ,... Những tri thức như thế có thể không có khả năng ứng dụng trong tương lai gần, nhưng có thể góp phần thúc đẩy chuyên ngành phát triển một mức cao hơn. Nói một cách ngắn gọn học vị tiến sỹ, bằng cấp tiến sỹ là người đó phải có những công trình khoa học đóng góp xứng đáng vào sự phát triển khoa học chuyên ngành (xã hội, nhân văn, tự nhiên, khoa học cơ bản).

Tranh minh họa. Nguồn Internet

Tràn lan tiến sĩ

Nói đến tiến sỹ là nói đến khoa học, nói đến công trình nghiên cứu. Và vì thế, những chức danh này thường gắn liền với hệ thống các viện, trường đại học, trung tâm nghiên cứu lớn cũng như những phân ngành ứng dụng vào thực tiễn cuộc sống. Thậm chí, cả công tác quản lý nhà nước. Ở những nước phát triển, hệ thống bậc tiến sỹ chỉ ngồi ở những đơn vị như trên, còn trong các cơ quan công quyền hầu như rất ít. Vì họ quan niệm, cơ quan công quyền là thực thi luật pháp làm công tác quản lý nhà nước.

Tuy nhiên, ở Việt Nam trong hơn 10 năm qua, không hiểu vì lý do gì mà trong hệ thống quản lý nhà nước đã nảy sinh những tiêu chí mới về bằng cấp, học vị dẫn đến đào tạo bậc tiến sỹ tràn lan. Báo chí đã không ít lần đưa tin nhiều quan chức tỉnh, sở ngành cũng đua nhau đi học bằng tiến sỹ, đi học thì ít mà quân đi điểm danh thì nhiều. Các loại tiến sỹ luật, kinh tế, quản lý nhà nước... ngày một nhiều. Số liệu thống kê của Bộ GD-ĐT, tính đến năm 2013 cả nước có 633 tiến sỹ là giảng viên các trường cao đẳng, 8.519 tiến sỹ là giảng viên các trường đại học. Trong khi hiện cả nước có đến 24.300 tiến sỹ. Nhiều người đặt câu hỏi 15 ngàn tiến sỹ còn lại hiện đang ở đâu? Và tại sao hệ thống các trường đại học hiện nay số người có học vị tiến sỹ ít thế?

Theo ý kiến của nhiều chuyên gia ngoại trừ số lượng tiến sỹ đang ở các viện, hệ thống bệnh viện, cơ sở khoa học thì hầu hết đang được nằm trong hệ thống cơ quan quản lý nhà nước, đoàn thể, tổ chức xã hội nghề nghiệp. Nếu lấy bằng tiến sỹ là thước đo cho những giá trị cao nhất về học vị, thì với một số lượng tiến sỹ đang đảm nhiệm tại các cơ quan nói trên lẽ ra Việt Nam phải là một quốc gia có nền hành chính công và quản trị tốt nhất khu vực. Tuy nhiên, trên thực tế chúng ta đang thua xa nhiều nước về mặt này và điều đáng ngạc nhiên là cơ quan quản lý nhà nước của họ cũng chẳng cần nhiều người có học vị tiến sĩ. Thống kê, nếu tính từ hàm vụ trưởng trở lên, số người có trình độ tiến sỹ ở Việt Nam cao gấp 5- 6 lần Nhật Bản. Trong khi hai nền hành chính lại có sự chênh lệch về tính chuyên môn và năng lực quản trị.

Đã đến lúc nhìn nhận lại

Luật gia Nguyễn Đức Hạp, nguyên giảng viên Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh đưa ra quan điểm: Có đến quá nửa số luận án tiến sỹ của những nghiên cứu sinh làm việc trong các bộ máy công quyền, đoàn thể, tổ chức hiện nay đang “xếp” trong ngăn tủ. Nghĩa là không có tính ứng dụng. Họ làm luận văn tiến sỹ cốt chỉ để đủ về cơ sở pháp lý, lý lịch về trình độ chuyên môn. Theo luật gia Nguyễn Đức Hạp, chính trong khâu tổ chức dẫn đến sự phát triển đào tạo tiến sỹ tràn lan, tốn kém tiền của nhà nước và không hiệu quả.
Bởi thế, luật gia Nguyễn Đức Hạp và một số chuyên gia cho rằng trong khi chúng ta đang triển khai NQ TƯ về đổi mới toàn diện nền giáo dục đào tạo Việt Nam thì các cơ quan quản lý cũng nên xem xét lại quy định sử dụng văn bằng trong các cơ quan công quyền, đoàn thể để tránh xảy ra sự lãng phí về tiền của cũng như có những chuyện tiêu cực sẽ xảy ra, theo hướng không đặt điều kiện học vị tiến sỹ cho những chức vụ quản lý ở các cơ quan nhà nước, đoàn thể chính trị, xã hội.

L.HÀ