Kỳ cuối: Cần một “Nghị định 168” trong lĩnh vực môi trường

Vấn đề cấp bách

Trong những năm qua, bảo vệ môi trường luôn là vấn đề quan trọng, được Đảng, nhà nước và các cấp chính quyền thành phố Hà Nội đặc biệt quan tâm, nhất là trong giai đoạn hiện nay. Để thực hiện tốt nhiệm vụ xây dựng và phát triển Thủ đô, cùng với các giải pháp về lĩnh vực môi trường hiện hành, việc xây dựng Nghị quyết quy định mức tiền phạt đối với một số hành vi vi phạm hành chính trong lĩnh vực môi trường (thực hiện khoản 1, Điều 33 của Luật Thủ đô) là thực sự cần thiết.

Theo kế hoạch, Nghị quyết này sẽ trình HĐND Thành phố cho ý kiến và thông qua vào kỳ họp cuối năm 2025. Tuy nhiên, vì tính cấp thiết trong công tác bảo vệ môi trường, với tinh thần chủ động, quyết liệt, sự chỉ đạo kịp thời, sát sao của Thành ủy, HĐND, UBND, Sở NN&MT Hà Nội đã tập trung đẩy nhanh tiến độ xây dựng Nghị quyết, phối hợp chặt chẽ với các sở, ban, ngành và đơn vị liên quan hoàn thành dự thảo Nghị quyết sớm hơn, đảm bảo theo đúng quy định pháp luật, kịp thời tham mưu UBND để trình HĐND thông qua tại kỳ họp thứ 22 - Kỳ họp chuyên đề của HĐND cuối tháng 4 vừa qua.

Căn cứ quy định tại khoản 1 Điều 33 Luật Thủ đô năm 2024, Sở Nông nghiệp và Môi trường đã tham mưu xây dựng Nghị quyết để nâng mức xử phạt lên gấp 2 lần đối với hầu hết các hành vi quy định tại 46 Điều của Nghị định 45/2022/NĐ-CP ngày 07/7/2022 của Chính phủ, nhằm tăng tính răn đe và thay đổi thói quen ứng xử với môi trường.

Chủ tịch UBND thành phố Hà Nội Trần Sỹ Thanh và các đại biểu tham quan các phương tiện thu gom, vận chuyển rác mới theo hướng hiện đại.

Như với hành vi xây dựng, lắp đặt thiết bị, đường ống hoặc các đường thải khác để xả chất thải không qua xử lý ra môi trường, trước đây có thể bị phạt tiền từ 60 triệu đồng đến 80 triệu đồng, nay với Nghị quyết HĐND thành phố Hà Nội vừa thông qua, mức phạt này sẽ tăng lên từ 120-160 triệu đồng đối với cá nhân (từ 240 - 320 triệu đồng đối với tổ chức có cùng hành vi vi phạm).

Việc HĐND Thành phố thông qua Nghị quyết nâng mức xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực môi trường là kịp thời, quyết liệt và cần thiết. Mức phạt cao hơn sẽ góp phần răn đe mạnh mẽ hơn đối với các hành vi vi phạm, buộc các cá nhân, tổ chức phải cân nhắc kỹ trước khi có ý định xâm phạm tài nguyên hoặc gây hại cho môi trường. Ngoài ra, tăng mức phạt còn tạo ra động lực cho các cơ quan chức năng trong công tác kiểm tra, xử lý vi phạm, bởi chế tài đủ mạnh sẽ làm tăng tính hiệu quả và tính nghiêm minh của pháp luật.

Không thể trông chờ mãi vào ý thức

Cần phải thừa nhận rằng, dù công tác tuyên truyền về môi trường vẫn diễn ra hàng ngày với nhiều đổi mới, nhưng thực tế cho thấy ý thức tự giác không đủ để làm thay đổi hành vi nếu thiếu sự vào cuộc của pháp luật và chế tài mạnh mẽ. Nhiều người biết việc đổ rác ra đường là sai, nhưng nếu không bị xử lý, hành vi này vẫn tái diễn.

Các phương tiện hiện đại đi vào hoạt động với kỳ vọng sẽ đem lại đột phá cho công tác bảo vệ môi trường Thủ đô.

Trong khi đó, các vi phạm trong lĩnh vực môi trường đang diễn ra ở nhiều cấp độ, từ hộ gia đình, hộ kinh doanh nhỏ lẻ đến doanh nghiệp, khu công nghiệp. Tuy nhiên, chế tài xử phạt còn nhẹ, việc xử lý chưa kiên quyết, thiếu lực lượng chuyên trách và đôi khi còn thiếu quyết tâm từ cơ sở, dẫn đến tâm lý “nhờn luật” trong xã hội. Một số hành vi gây ô nhiễm môi trường như: đổ trộm chất thải xây dựng, rác thải sinh hoạt không đúng nơi quy định, sử dụng bếp than tổ ong, đốt rác tự phát trong khu dân cư, hay xả thải chưa qua xử lý ra sông hồ… vẫn đang diễn ra thường xuyên.

Trước tình trạng trên, nhiều ý kiến cho rằng Chính phủ cần sớm ban hành một nghị định chuyên biệt, có hiệu lực tương tự như Nghị định 168 trong giao thông nhưng áp dụng cho lĩnh vực môi trường. Nghị định này cần hội tụ các yếu tố: chế tài đủ mạnh, quy định cụ thể, cơ chế thực thi đồng bộ, và ứng dụng công nghệ trong giám sát, xử lý vi phạm.

Theo chuyên gia Lê Văn Hùng, Viện Quy hoạch và Phát triển Đô thị, điều quan trọng không chỉ là mức phạt cao mà là việc xử phạt được thực hiện đồng bộ, công khai và có tác động trực tiếp đến hành vi người dân. Mô hình này hoàn toàn có thể áp dụng cho lĩnh vực môi trường, nơi tình trạng vi phạm đang rất nhức nhối

Để áp dụng vào thực tế, Nghị định này cần đảm bảo những nguyên tắc: Đủ sức răn đe, với các hành vi có tính chất hủy hoại môi trường lâu dài như xả thải công nghiệp không qua xử lý, đốt rác gây ô nhiễm không khí, đổ rác thải ra lòng đường, vỉa hè, cần mức phạt cao hơn hiện tại, có thể lên tới hàng chục triệu đồng hoặc đình chỉ hoạt động cơ sở vi phạm; Cụ thể hóa hành vi vi phạm: Nghị định cần liệt kê rõ ràng các hành vi vi phạm từ cấp độ nhẹ đến nghiêm trọng, tránh cách diễn đạt mơ hồ, chung chung gây khó khăn trong thực thi.

Rác thải sinh hoạt, vật liệu xây dựng, rác thải cồng kềnh... được đổ tràn lan tại khu vực đường 2.5 đoạn Đầm Hồng.

Bên cạnh đó, từ thành công của Nghị định 168 cho thấy, việc ứng dụng công nghệ và phản án của người dân cũng là hoạt động không thể thiếu, việc ghi nhận vi phạm bằng camera, app phản ánh hiện trường, dữ liệu đo môi trường tại chỗ có thể giúp xử lý kịp thời, minh bạch. Người dân cần được khuyến khích cùng tham gia giám sát và phát hiện hành vi xả rác, đốt rác, gây ô nhiễm.

Cuối cùng, dù pháp luật có nghiêm đến đâu, nếu không song hành với việc nâng cao ý thức của cộng đồng thì sẽ khó tạo ra chuyển biến bền vững. Một “Nghị định 168 môi trường” cần được triển khai đồng bộ với các chiến dịch tuyên truyền sáng tạo, có sức lan tỏa, nhắm vào đối tượng cụ thể: từ học sinh, sinh viên đến công nhân, tiểu thương, chủ doanh nghiệp. Nghị định mạnh mẽ là công cụ pháp lý cần thiết, nhưng kết quả cuối cùng vẫn đến từ sự thay đổi hành vi của từng người dân.