Kinh tế tuần hoàn: Chìa khóa để nông nghiệp “sống khỏe, sống xanh”

Việt Nam không phải bắt đầu từ con số 0. Trước đây, mô hình VAC (vườn - ao - chuồng) từng được coi là biểu tượng của một nền nông nghiệp tuần hoàn bản địa, gắn với tri thức bản địa và khai thác tối đa các nguồn lực sẵn có. Tuy nhiên, quá trình hiện đại hóa đã khiến nông nghiệp dần lệch sang tuyến tính, nơi chất thải không được tái sử dụng đúng cách, gây ô nhiễm và lãng phí tài nguyên.

Tại Diễn đàn Nông nghiệp 2025, PGS.TS Đào Thế Anh, nguyên Phó Giám đốc Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam cho rằng, bản chất của nông nghiệp bền vững chính là sự tuần hoàn, nơi chất thải của quá trình này trở thành tài nguyên cho quá trình khác, tạo ra lợi ích không chỉ về kinh tế, mà còn về môi trường và xã hội.

“Khác với mô hình tuyến tính truyền thống, tập trung vào đầu vào hóa học, đơn giá trị và năng suất, kinh tế tuần hoàn mở ra cơ hội đa giá trị cho nông nghiệp”, ông Đào Thế Anh nhấn mạnh. Theo ông, các giá trị này không chỉ nằm ở sản phẩm chính như lúa gạo hay cà phê, mà còn ở khả năng tái sử dụng phụ phẩm, tạo việc làm mới, giảm ô nhiễm và tăng hiệu quả tài nguyên.

Bản chất của nông nghiệp bền vững chính là sự tuần hoàn. (Ảnh minh họa)

Kinh tế tuần hoàn giúp giảm tiêu thụ nguyên liệu đầu vào hóa học, tiết kiệm năng lượng, hạn chế phát thải khí nhà kính và kéo dài vòng đời sử dụng của tài nguyên. Quan trọng hơn, nó giúp cộng đồng gắn kết hơn, thông qua mô hình kinh tế chia sẻ và sự hợp tác giữa các bên.

Hiện nay, Chiến lược phát triển nông nghiệp sinh thái đến năm 2030 đã xác định 13 nguyên tắc trọng tâm, trong đó, kinh tế tuần hoàn được xếp hàng đầu. Bộ Nông nghiệp và Môi trường cũng đã ban hành Đề án khoa học công nghệ cho kinh tế tuần hoàn, tập trung vào nghiên cứu, chuyển giao và ứng dụng thực tiễn, đặc biệt với các hợp tác xã và hộ nông dân.

Một trong những lĩnh vực cần ưu tiên là sản xuất lúa - vốn chiếm diện tích lớn nhất, thâm canh cao và phát thải khoảng 25% lượng khí nhà kính trong nông nghiệp. Từ cam kết Net Zero 2050, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã triển khai Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao, hướng tới canh tác ít phát thải hơn và ứng dụng công nghệ sinh học vào chuỗi giá trị.

Ở một góc nhìn khác, phụ phẩm nông nghiệp cũng đang là một “kho báu bị bỏ quên”. Với 156,8 triệu tấn phụ phẩm mỗi năm, nhưng mới chỉ 30% được tái sử dụng, Việt Nam đang bỏ lỡ một nguồn tài nguyên khổng lồ. “Chúng ta không nên gọi là phụ phẩm nữa, mà là tài nguyên, để từ đó nhìn nhận lại và có cách khai thác hợp lý hơn”, ông Đào Thế Anh nêu rõ.

Mục tiêu cụ thể của Đề án kinh tế tuần hoàn trong nông nghiệp đến năm 2030 bao gồm: Xử lý và tái sử dụng 50% phụ phẩm trồng trọt, trong đó 80% rơm rạ được thu gom; 60% hộ gia đình và 100% trang trại áp dụng công nghệ xử lý chất thải chăn nuôi; và gia tăng ít nhất 20% giá trị trong chuỗi sản xuất nông sản nhờ mô hình tuần hoàn.

Về giải pháp, các nhà khoa học đang tập trung vào nghiên cứu vi sinh vật và chế phẩm sinh học mới, có giá thành rẻ, phù hợp cho đại đa số nông dân. Việc phổ biến công nghệ cần có thêm các mạng lưới chia sẻ tri thức, hỗ trợ từ địa phương đến trung ương, và thử nghiệm trên phạm vi nhỏ trước khi nhân rộng.

Không dừng lại ở tái sử dụng chất thải, kinh tế tuần hoàn trong nông nghiệp còn mở rộng sang lĩnh vực năng lượng tái tạo. Nhiều hợp tác xã, doanh nghiệp đã lắp đặt hệ thống pin mặt trời để phục vụ tưới tiêu, sấy nông sản và sản xuất nông nghiệp xanh. Một số quốc gia đã thành công khi tích hợp năng lượng tái tạo vào các trang trại, một hướng đi Việt Nam hoàn toàn có thể tham khảo.

Ngoài ra, các giải pháp như tiết kiệm và tái sử dụng nước, sử dụng bao bì phân hủy sinh học, giảm thiểu nhựa trong chế biến và đóng gói cũng đang ngày càng phổ biến. Chúng không chỉ giúp giảm chi phí sản xuất mà còn nâng cao hình ảnh sản phẩm trong mắt người tiêu dùng toàn cầu.

Tuy nhiên, ông Đào Thế Anh cũng lưu ý: Muốn kinh tế tuần hoàn thực sự “bén rễ”, cần có chính sách khuyến khích đổi mới sáng tạo, nhất là trong bối cảnh Luật Khoa học Công nghệ mới đã mở rộng phạm vi cho hoạt động thử nghiệm ở địa phương. “Nhiều sản phẩm mới chưa có tiêu chuẩn. Cần có sự linh hoạt và hỗ trợ để các sáng kiến được thử nghiệm, hoàn thiện và thương mại hóa”, ông nhấn mạnh.

Từ mô hình VAC truyền thống đến công nghệ vi sinh hiện đại, từ phụ phẩm tưởng chừng bỏ đi đến năng lượng tái tạo, kinh tế tuần hoàn đang dần hiện hình như một hệ sinh thái sống động và bền vững. Và nếu được đầu tư đúng mức, đây có thể là con đường giúp nông nghiệp Việt Nam “vừa sống khỏe, vừa sống xanh” trong kỷ nguyên mới.

Bảo Thoa