Chuyển đổi xanh - yêu cầu cấp thiết từ thị trường xuất khẩu

Chủ động thích ứng tiêu chuẩn xanh, nâng tầm hàng hóa Việt

Trong bối cảnh nhiều thị trường lớn như Liên minh châu Âu (EU), Hoa Kỳ, Nhật Bản đang siết chặt các quy định liên quan đến môi trường, năng lượng và phát thải, việc doanh nghiệp Việt Nam chuyển đổi theo mô hình kinh tế tuần hoàn trở thành yêu cầu cấp thiết. Việc chủ động nắm bắt, thích ứng tiêu chuẩn xanh không chỉ giúp doanh nghiệp duy trì thị trường xuất khẩu mà còn góp phần khẳng định thương hiệu hàng hóa Việt trên trường quốc tế.

Đề cập vấn đề chuyển đổi xanh, tại tọa đàm “Phát triển kinh tế tuần hoàn đáp ứng tiêu chuẩn của thị trường xuất khẩu”, do Tạp chí Công Thương tổ chức sáng 16/10, ông Cù Huy Quang, Trưởng phòng Hiệu quả năng lượng và Chuyển đổi xanh (Cục Đổi mới sáng tạo, Chuyển đổi xanh và Khuyến công - Bộ Công Thương) cho biết: “Ngay từ năm 2026, nhiều mặt hàng xuất khẩu của Việt Nam sẽ phải tuân thủ các cơ chế xanh của EU và các thị trường khó tính khác, trong đó có Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM). Để hỗ trợ doanh nghiệp chuẩn bị tốt nhất, ngày 2/12/2024, Bộ trưởng Bộ Công Thương đã ban hành Chỉ thị số 14 về thúc đẩy thực hiện kinh tế tuần hoàn trong ngành Công Thương”.

Toàn cảnh tọa đàm "Phát triển kinh tế tuần hoàn đáp ứng tiêu chuẩn của thị trường xuất khẩu".

Theo ông Quang, Chỉ thị 14 yêu cầu các doanh nghiệp trong ngành Công Thương rà soát và lồng ghép nội dung kinh tế tuần hoàn vào kế hoạch phát triển, xây dựng các tiêu chí, tiêu chuẩn phù hợp với thông lệ quốc tế. Đồng thời, khuyến khích thúc đẩy áp dụng mô hình tuần hoàn trong các ngành có tiềm năng như giấy, nhựa, bao bì, điện tử...

“Chỉ thị cũng nhấn mạnh các giải pháp hỗ trợ doanh nghiệp, trong đó có tuyên truyền, đào tạo, hợp tác quốc tế nhằm giúp doanh nghiệp nắm bắt quy định mới, áp dụng công nghệ tiên tiến, hài hòa với tiêu chuẩn quốc tế”, ông Quang nhấn mạnh.

Ở góc nhìn thực tiễn, ông Lê Xuân Thịnh, Giám đốc Công ty TNHH Trung tâm Sản xuất sạch hơn Việt Nam (VNCPC), cho rằng: “Áp dụng kinh tế tuần hoàn không phải việc khó, quan trọng là doanh nghiệp thay đổi tư duy và nhận thức. Quá trình này cần được triển khai theo lộ trình ba giai đoạn rõ ràng và liên tục”.

Theo ông Thịnh, giai đoạn đầu tiên là khởi động, doanh nghiệp cần đánh giá hiện trạng sử dụng tài nguyên, năng lượng, nước, nguyên liệu, nhiên liệu và xác định những điểm có thể tiết kiệm hoặc tái sử dụng. Ở giai đoạn này, doanh nghiệp có thể áp dụng sản xuất sạch hơn, tiết kiệm năng lượng, tái chế vật liệu, đồng thời chuẩn bị nguồn lực và nâng cao nhận thức nội bộ để đồng hành trong quá trình chuyển đổi.

Giai đoạn thứ hai, trong 3 - 5 năm, doanh nghiệp phải đầu tư đổi mới công nghệ, tìm giải pháp tuần hoàn, tái sử dụng nguyên liệu, hướng đến tiêu chuẩn sản xuất xanh phù hợp với yêu cầu của đối tác quốc tế. Cuối cùng, giai đoạn thứ ba là giai đoạn dài hạn, khi doanh nghiệp thay đổi mô hình kinh doanh theo hướng cộng sinh công nghiệp - nơi chất thải của doanh nghiệp này trở thành nguyên liệu đầu vào của doanh nghiệp khác.

“Khi đó, các cụm công nghiệp có thể chia sẻ hệ thống năng lượng, hơi, tài nguyên, giúp tiết kiệm chi phí và giảm rủi ro môi trường”, ông Thịnh phân tích. Cũng theo ông, kinh tế tuần hoàn không phải một dự án ngắn hạn, mà là một quá trình phát triển liên tục, giúp doanh nghiệp tiến tới mục tiêu tăng trưởng xanh bền vững.

Thực tiễn từ doanh nghiệp: Xanh hóa sản xuất để giữ vững đơn hàng

Ở góc độ doanh nghiệp, bà Nguyễn Thị Thu Hương, đại diện Công ty Cổ phần Đầu tư và Phát triển Đức Giang (LGG) chia sẻ: “Các thị trường lớn như EU hiện yêu cầu rất khắt khe về phát thải và truy xuất nguồn gốc sản phẩm. Nếu không đáp ứng được tiêu chí môi trường, doanh nghiệp rất dễ mất đơn hàng, dù chất lượng sản phẩm tốt”.

Nhận thấy rõ điều đó, LGG đã đầu tư hệ thống xử lý nước thải đạt chuẩn châu Âu, chuyển đổi sang sử dụng sợi tái chế và thuốc nhuộm thân thiện môi trường, đồng thời lắp đặt hệ thống điện mặt trời để giảm lượng khí phát thải.

Cũng theo bà Hương, “chuyển đổi xanh không chỉ giúp doanh nghiệp duy trì thị trường, mà còn là cơ hội để nâng tầm thương hiệu. Các đối tác quốc tế đánh giá cao khi doanh nghiệp Việt Nam thể hiện cam kết mạnh mẽ trong sản xuất bền vững”.

Hiện nay, LGG đang phối hợp cùng các tổ chức quốc tế để xây dựng lộ trình trung hòa carbon đến năm 2035, hướng tới sản xuất tuần hoàn, không rác thải, và trở thành doanh nghiệp tiên phong trong ngành dệt may xanh của Việt Nam.

Từ góc độ chuyên gia, ông Lê Xuân Thịnh cho rằng Nhà nước đã ban hành nhiều văn bản pháp lý quan trọng như Luật Bảo vệ môi trường 2020, Nghị định 35 về khu công nghiệp sinh thái, Chương trình quốc gia về tăng trưởng xanh và Chỉ thị 14 của Bộ Công Thương. Tuy nhiên, để mô hình kinh tế tuần hoàn lan tỏa mạnh hơn, vẫn cần bổ sung các yếu tố hỗ trợ thực thi.

Cụ thể, cần hoàn thiện hệ thống quy chuẩn, tiêu chuẩn để doanh nghiệp có căn cứ rõ ràng triển khai; Nhà nước cần thực hiện các chương trình thí điểm “mồi” giúp doanh nghiệp thấy rõ lợi ích thực tế của việc áp dụng mô hình tuần hoàn; cần cơ chế khuyến mạnh mẽ hơn như ưu đãi thuế, tín dụng xanh, hỗ trợ vay vốn để doanh nghiệp có điều kiện đầu tư đổi mới công nghệ.

“Đặc biệt, các chương trình hỗ trợ nên chú trọng doanh nghiệp nhỏ và vừa, bởi đây là nhóm chiếm đa số và đang gặp nhiều rào cản trong việc triển khai chuyển đổi xanh”, ông Thịnh đề xuất.

Những ý kiến từ chuyên gia và doanh nghiệp cho thấy, chủ động thích ứng tiêu chuẩn xanh là xu thế không thể đảo ngược trong tiến trình hội nhập. Việc Nhà nước ban hành chính sách định hướng cùng sự vào cuộc mạnh mẽ của cộng đồng doanh nghiệp sẽ tạo nên hệ sinh thái sản xuất - tiêu dùng bền vững, giúp hàng hóa Việt Nam khẳng định vị thế mới trên bản đồ xuất khẩu toàn cầu.