Gỡ “nút thắt” tài chính cho nhân tài và đổi mới

Đây không chỉ là một điều chỉnh kỹ thuật về thuế mà còn phản ánh sự thay đổi căn bản trong tư duy chính sách của Nhà nước, chuyển từ hỗ trợ doanh nghiệp sang hỗ trợ cá nhân sáng tạo, từ ưu tiên sản xuất sang ưu tiên tri thức.

Cụ thể, theo khoản 3 Điều 71 của Luật mới, ba nhóm thu nhập cá nhân được miễn thuế bao gồm: Tiền lương, tiền công khi thực hiện nhiệm vụ khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo; Thu nhập từ quyền tác giả đối với kết quả nghiên cứu khoa học đã được thương mại hoá hợp pháp; Thu nhập của nhà đầu tư cá nhân, chuyên gia, sáng lập viên khi tham gia vào dự án khởi nghiệp sáng tạo hoặc quỹ đầu tư mạo hiểm.

Điểm đặc biệt là các khoản miễn thuế này không chỉ áp dụng cho nhà khoa học trong khu vực công mà còn mở rộng đến cả cá nhân trong khu vực tư nhân, giới khởi nghiệp công nghệ hay nhà đầu tư thiên thần. Đây chính là đòn bẩy tài chính thiết thực, tháo gỡ rào cản lâu nay về chi phí thuế, vốn từng khiến nhiều cá nhân e ngại tham gia hệ sinh thái đổi mới sáng tạo.

Ảnh minh họa. (Ảnh: Viettel High Tech)

Từ trước đến nay, các ưu đãi thuế tại Việt Nam vẫn chủ yếu dành cho doanh nghiệp. Trong khi đó, trong nền kinh tế hiện đại, cá nhân chứ không chỉ tổ chức mới là trung tâm sáng tạo, là người nắm giữ tri thức, công nghệ và tư duy đột phá.

Vì vậy, việc mở rộng ưu đãi thuế cho cá nhân là sự điều chỉnh mang tính chiến lược, đúng với xu hướng quốc tế. Nó cũng khẳng định quan điểm phát triển mới: không chỉ hỗ trợ đầu ra của sản phẩm công nghệ mà đầu tư trực tiếp vào con người nơi sinh ra công nghệ đó.

Một số chuyên gia tài chính nhận xét đây là tín hiệu đáng mừng. Chính sách không chỉ nói đến “kêu gọi sáng tạo” mà còn thực sự hỗ trợ người sáng tạo bằng cơ chế tài chính cụ thể. Nó tạo ra một hành lang pháp lý đầy khích lệ.

Miễn thuế thu nhập cá nhân cho các kết quả khoa học, quyền sở hữu trí tuệ hay tiền lương khi thực hiện nhiệm vụ đổi mới sáng tạo không đơn thuần là “cắt giảm nghĩa vụ thuế”. Nó là một hình thức đầu tư chiến lược của Nhà nước vào chất xám, là thông điệp khuyến khích giới nghiên cứu, doanh nhân công nghệ “dấn thân” nhiều hơn vào đổi mới.

Vẫn biết rằng, việc thương mại hóa nghiên cứu ở Việt Nam vẫn còn nhiều khó khăn. Một phần nguyên nhân là do thiếu cơ chế chia sẻ lợi ích và rủi ro phù hợp. Khi thu nhập từ thương mại hóa sản phẩm nghiên cứu được miễn thuế, người làm nghiên cứu sẽ có thêm động lực đưa sản phẩm ra thị trường, chứ không chỉ “để trong ngăn kéo”.

Không chỉ dừng lại ở ba khoản miễn thuế, Bộ Tài chính hiện cũng đang đề xuất thêm các ưu đãi như: miễn thuế 2 năm đầu, giảm 50% trong 4 năm tiếp theo cho các chuyên gia, nhà sáng lập, kỹ sư công nghệ cao; giảm 50% thuế thu nhập cá nhân cho nhân lực công nghệ cao trong các lĩnh vực ưu tiên như chuyển đổi số, AI, công nghệ cao.

Những đề xuất này nếu được thông qua sẽ tạo thêm cú hích lớn cho thị trường lao động công nghệ và khởi nghiệp.

Việc miễn thuế thu nhập cá nhân giúp cho các nhóm thu nhập từ khoa học - công nghệ - đổi mới sáng tạo là một bước đệm quan trọng. Nhưng xa hơn, nó còn thể hiện cách tiếp cận mới về kinh tế quốc gia, đó là không chỉ dựa vào tài nguyên hay lao động giá rẻ mà lấy tri thức và đổi mới làm trụ cột.

Đây là thông điệp mạnh mẽ gửi đến cộng đồng chuyên gia trong và ngoài nước: Việt Nam không chỉ cần bạn mà còn sẵn sàng tạo môi trường thuận lợi để bạn toả sáng. Nếu được thực hiện tốt, chính sách này có thể giúp: thu hút nhân tài quốc tế về Việt Nam; giữ chân chất xám trong nước; khuyến khích thương mại hoá nghiên cứu; tạo thêm nhiều doanh nghiệp khởi nghiệp công nghệ có giá trị cao.

Trong guồng quay gấp gáp của cách mạng công nghiệp 4.0, các quốc gia đều đang cạnh tranh bằng chất xám, bằng môi trường sáng tạo. Việt Nam, với quyết định bổ sung ba khoản thu nhập miễn thuế thu nhập cá nhân từ 1/10/2025 đã cho thấy một tầm nhìn dài hạn và cách tiếp cận hiện đại trong chính sách thuế.