“Cầu nối” đưa hình ảnh Hà Nội và văn hóa Việt ra thế giới

Những công trình đồ sộ, tâm huyết về Hà Nội

Nhà văn hoá Hữu Ngọc sinh năm 1918 tại Hà Nội (quê gốc ở Thuận Thành, Bắc Ninh). Gắn bó với Thủ đô hơn một thế kỷ, nhưng tình yêu dành cho Hà Nội của ông ban đầu chỉ là cảm tính. Và, sự xa cách ngẫu nhiên giữa ông với mảnh đất này, mới giúp tình yêu ấy thấm sâu vào khối óc và trái tim.

Kháng chiến 1946, ông rời Hà Nội, ở trong rừng sâu cô quạnh. Mỗi khi ăn củ sắn, nhắm củ khoai, ông lại nhớ đến những hàng xôi lúa ở Hà Nội, nhớ đến mùi thơm của đỗ, mỡ hành như thế nào, nhớ đến phở của Hà Nội ra làm sao. Chính vì khi xa Hà Nội, nhớ những thức quà giản dị, đặc trưng nơi đây, ông mới thấy thêm yêu Hà Nội nhiều hơn. Và với hơn 70 năm cầm bút, Nhà văn hóa Hữu Ngọc đã cho ra đời hàng chục cuốn sách, trong đó có những công trình nghiên cứu đồ sộ, tâm huyết về văn hóa Hà Nội.

Nhà văn hoá Hữu Ngọc.

Nhà văn hóa Hữu Ngọc kể, năm 1997, Hội nghị các nước có sử dụng tiếng Pháp lần 7 được tổ chức tại Hà Nội. Đây là hội nghị văn hóa quốc tế lớn đầu tiên diễn ra tại Việt Nam. Chính quyền bang Québec (Canada) muốn có một cuốn sách ảnh về Hà Nội viết bằng tiếng Pháp để làm món quà văn hóa tặng các nguyên thủ quốc gia tham dự hội nghị. Khi đó, ông vinh dự được Bộ Ngoại giao lựa chọn để thực hiện công việc quan trọng này. Ông đã hoàn thành cuốn sách “Phác thảo chân dung văn hóa Hà Nội” bằng tiếng Anh và Pháp hơn 200 trang gửi gắm nhiều tâm huyết. Đây là công trình đầu tay về văn hóa Hà Nội của ông và là cuốn sách đầu tiên giới thiệu về Hà Nội cho người nước ngoài kể từ tháng 8/1945 đến thời điểm đó.

Nhà văn hoá Hữu Ngọc chia sẻ, ông soạn cuốn “Phác thảo chân dung văn hóa Hà Nội” chỉ trong ba tháng. Ở chương đầu, ông muốn người nước ngoài thấy được rằng Hà Nội là tấm gương phản ánh lịch sử của Việt Nam và họ chỉ cần xem các di tích lịch sử văn hóa cũng có thể tự “phác thảo” ra được quá trình phát triển của Việt Nam trong vòng 3.000 năm. Tiếp theo, ông giới thiệu về kinh thành, đô thành, khu phố Tây, khu nông thôn ngoại thành mà theo ông chính những khu đó “dựng nên chân dung Hà Nội truyền thống”.

Năm 2010, nhân dịp Hà Nội tròn 1.000 tuổi, ông biên soạn bộ 10 cuốn sách khổ “Hanoi, who are you?” (Hà Nội, bạn là ai?) bằng tiếng Anh để phục vụ công tác đối ngoại. Mỗi tập của “Hanoi, who are you?” trả lời một vấn đề: Hà Nội - ăn uống, Hà Nội - vui chơi, Hà Nội - địa lý… Năm 2011, ông xuất bản cuốn “Hà Nội của tôi” dày gần 500 trang. Cuốn sách ghi chép những trải nghiệm của những người bạn quốc tế của ông khi ở Hà Nội.

Với ông, văn hóa Hà Nội là những điều rất đỗi thân quen như tranh Hàng Trống, tháp Rùa, Văn Miếu, phố cổ, những món ăn cổ truyền ngày Tết, những lễ hội, phong tục tập quán hay đơn giản là những hàng cây ven đường... Vì thế, trong sách của ông, người đọc luôn nhận thấy hình ảnh một Hà Nội xưa thanh bình, mộc mạc mà thấm đẫm tình người.

Quảng bá văn hóa Việt Nam ra thế giới

Ở tuổi 105, sức khoẻ của ông đã yếu nhiều, tai không nghe rõ phải dùng đến máy trợ thính từ lâu. Đôi mắt cũng mờ dần. Nhưng ông vẫn rất tinh anh, minh mẫn. Đặc biệt, thật khó tin khi ông vẫn đang cộng tác với chuyên mục Sổ tay văn hóa Đông - Tây của báo Thế giới và Việt Nam, giới thiệu tới độc giả những tác phẩm văn học hay của nước Pháp.

Mới đây, trong buổi trưa hè, khi tác giả đang trò chuyện cùng ông tại nhà riêng thì ông Trần Tam Giáp, nguyên thư ký của Thủ tướng Phạm Văn Đồng, nguyên Đại sứ Việt Nam tại Cộng hòa Ả rập Ai Cập, Vương quốc Kuwait, Syria và Israel đến thăm ông. Ông Giáp năm nay cũng bước vào tuổi 89. Ông dẫn một anh cán bộ đang làm việc tại Bộ Ngoại giao đến xin chữ ký của Nhà văn hoá Hữu Ngọc vào cuốn sách “Wandering through Vietnamese culture” mình viết để mang tặng các Ngài Đại sứ quán các nước.

Đây đích thị là một nét đẹp văn hóa ngoại giao, bởi cuốn sách trên đóng vai trò sứ giả để đưa văn hóa Việt Nam đến gần với công chúng nước ngoài. Nhà văn hoá Hữu Ngọc dường như đã quen với việc ký tặng sách như này. Thành công của cuốn sách vượt ra ngoài sự mong đợi của ông, “Wandering through vietnamese culture” thực sự là dấu son trong sự nghiệp quảng bá văn hóa Việt Nam ra thế giới. Cuốn sách trở thành một “bách khoa toàn thư” thu nhỏ, một cẩm nang văn hóa Việt Nam tiện lợi và bổ ích không chỉ cho bạn bè quốc tế muốn hiểu văn hóa Việt Nam mà còn cần thiết cho chính mỗi người Việt Nam chúng ta nếu muốn hiểu rõ cội nguồn, truyền thống và tương lai văn hóa dân tộc.

Hai năm trước, Nhà văn hoá Hữu Ngọc cho ra mắt 2 tập “Cảo thơm lần giở” trong sự nể phục của nhiều người. Ở độ tuổi của ông, quá trình nghiên cứu, tìm hiểu, sáng tạo để cho ra được một tác phẩm không dễ. Đằng này, 2 tập “Cảo thơm lần giở” đòi hỏi tác giả phải dành nhiều tâm sức vì không chỉ tổng hợp thông tin, mà còn phải đưa vào đó chính kiến, sự hiểu biết của bản thân. Bộ sách chắt lọc những trải nghiệm, suy ngẫm của ông về “cuộc đời và xã hội qua lăng kính tư duy của những trí tuệ uyên thâm trên thế giới”, là thành quả miệt mài lao động chữ nghĩa, xuất- nhập khẩu văn hóa: Quảng bá văn hóa Việt Nam ra thế giới và giới thiệu tinh hoa văn hóa thế giới đến Việt Nam của Nhà văn hóa Hữu Ngọc.

Trong lời ngỏ cùng bạn đọc, Nhà văn hóa Hữu Ngọc nói ông đã ở tuổi “ngẩn ngơ” - thường sống lại sự việc đã qua theo kiểu Marcel Proust (nhà văn Pháp) “đi tìm thời gian đã mất” để đỡ cô đơn, trống rỗng. Trong quá trình hồi tưởng, ông băn khoăn về ý nghĩa các sự việc, từ đó suy ngẫm về đời người, phận người. Để trả lời các câu hỏi “Chúng ta từ đâu đến?”, “Chúng ta là ai?”, “Chúng ta đi đâu?”, ông tìm kiếm và đúc rút từ cuộc đời các danh nhân thế giới.

Là người nghiên cứu sâu về văn hóa nước ngoài, lại hiểu rất kỹ văn hóa truyền thống của dân tộc nên Nhà văn hóa Hữu Ngọc được đánh giá là nhà nghiên cứu văn hóa có phạm vi trải từ văn hóa các nước phương Tây sang các nước phương Đông. Không chỉ viết sách báo, ông còn là diễn giả của hàng trăm cuộc nói chuyện về văn hóa Việt Nam cho khách nước ngoài, trong đó, có nhiều nhân vật quan trọng đến thăm Việt Nam: Vua và hoàng hậu Thụy Điển, vua và công chúa Na Uy, Thống đốc bang Hawaii (Mỹ), cựu Thủ tướng Brazil, giáo sư nhiều trường đại học trên thế giới, nhiều đoàn khách du lịch đến Việt Nam v.v... Ông bảo, đến nay, tổng cộng, ông đã nói cho hàng nghìn người nghe về văn hóa Việt Nam, văn hóa Hà Nội.

Với những đóng góp bền bỉ, Nhà văn hóa Hữu Ngọc đã được trao tặng nhiều Huân chương, giải thưởng danh giá. Ông được Nhà nước Việt Nam tặng Huân chương Chiến công và Huân chương Độc lập, Chính phủ Thụy Điển tặng Huân chương “Ngôi sao phương Bắc”, Chính phủ Pháp tặng Huân chương Cành cọ Hàn lâm và giải “Lời Vàng” cùng nhiều danh hiệu, giải thưởng cao quý khác. Năm 2008, tại lễ trao giải GADIF (Giải của các đại sứ thuộc tổ chức các nước sử dụng tiếng Pháp) cho ông Hữu Ngọc, Đại sứ Hy Lạp đã nhấn mạnh: “Ông là một trong những học giả được biết đến là người xây cầu nối văn hóa Việt Nam và thế giới”. Năm 2017, vượt qua nhiều tên tuổi khác, Nhà văn hóa Hữu Ngọc đã được nhận Giải thưởng Lớn “Bùi Xuân Phái - Vì tình yêu Hà Nội”.

Ở tuổi xưa nay hiếm, cây đại thụ ấy vẫn đang phủ bóng xuống Hà Nội, miệt mài làm cầu nối đưa Hà Nội và văn hóa Việt ra thế giới, bằng sự uyên bác, nghiêm cẩn và cầu thị của mình./.