Nghệ thuật dân gian Hát Xoan: Di sản trường tồn với thời gian

Hát Xoan Phú Thọ là nghệ thuật dân gian đặc sắc, kết hợp được yếu tố văn hoá, lịch sử và nghệ thuật, độc đáo ở lời ca, giai điệu và làn điệu, chứa đựng nhiều giá trị văn hoá và được cộng đồng gìn giữ qua nhiều thế kỷ. 
nghe thuat dan gian hat xoan di san truong ton voi thoi gian Hát Xoan Phú Thọ được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại
nghe thuat dan gian hat xoan di san truong ton voi thoi gian Số hóa các tư liệu di sản Hát Xoan

Nghệ thuật dân gian đặc sắc

Nguồn gốc của Hát Xoan gắn với những câu chuyện truyền thuyết của thời Hùng Vương nên Hát Xoan còn bảo lưu được nhiều yếu tố cổ thuộc tầng sâu của văn hoá dân gian thời đại bình minh lịch sử dựng nước của dân tộc. Đó chính là một trong những giá trị to lớn của Hát Xoan.

nghe thuat dan gian hat xoan di san truong ton voi thoi gian
Thanh niên các phường Xoan An Thái, Thét, Kim Đái, Phù Đức, thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ trình diễn bài "Mời rượu".

Ông Nguyễn Đắc Thủy, Phó Giám đốc Thường trực sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch (VHTT&DL) tỉnh Phú Thọ cho biết, Hát Xoan là một loại hình nghệ thuật tổng hợp, có sự tích hợp giữa văn học, âm nhạc, múa và diễn xướng; lối hát dân gian đặc sắc của người dân vùng đất Tổ Phú Thọ có nguồn gốc từ hình thức hát thờ các vua Hùng, bắt nguồn từ việc thực hành thờ cúng tổ tiên của người Việt.

Khởi nguồn từ dân gian và lưu truyền theo hình thức truyền khẩu, trải qua hàng ngàn năm lịch sử được cộng đồng gìn giữ, trao truyền, Hát Xoan đã trở thành di sản văn hóa phi vật thể độc đáo, nét sinh hoạt văn hóa mang đậm nét đặc trưng của người dân Phú Thọ nói riêng và của Việt Nam nói chung.

Ngày 8/12/2017, tại Phiên họp Uỷ ban Liên Chính phủ Công ước 2003 về bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể lần thứ 12 của UNESCO diễn ra tại Jeju, Hàn Quốc, di sản Hát Xoan của Việt Nam đã chính thức được UNESCO ghi nhận là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.

Đây là lần đầu tiên Ủy ban Liên Chính phủ quyết định rút một di sản ra khỏi “Danh sách di sản văn hoá phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp” để chuyển sang “Danh sách di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại”.

Nét đặc sắc của Hát Xoan thể hiện ở lối hát chuyển giọng đào/kép và đào, kép Xoan phải có giọng hát đẹp, hát đều nhau và biết kết hợp các động tác múa nhuần nhuyễn. Dẫn nhịp cho hát, múa Xoan, tạo sự ăn nhập, hài hòa giọng hát là các đạo cụ: Trống, phách đệm. Múa trong Hát Xoan theo tính chất từng chặng hát, có một số động tác múa mô phỏng lao động sản xuất nhằm minh họa cho lời ca, có các động tác múa cổ như mô phỏng hình sóng nước, múa không guộn/uốn ngón tay…

Đội hình múa xếp hình tượng cánh hoa, bông hoa, tiến lùi ngược chiều kim đồng hồ… Chính những đặc điểm cấu trúc, ngôn ngữ thơ, nhạc, múa nguyên sơ đã tạo cho Hát Xoan mang tính cổ sơ, một loại hình dân ca, dân vũ sơ khai.

Hiện tượng văn hóa độc đáo trong dòng chảy lịch sử dân gian

Theo ông Nguyễn Đắc Thủy, về nguồn gốc của Hát Xoan, nhiều nhà nghiên cứu văn hóa dân gian, âm nhạc đã căn cứ vào truyền thuyết, các truyện kể của các bậc cao niên, các tài liệu đã ghi chép lại các truyền thuyết (với một vài dị bản) của làng Phù Đức, An Thái, Cao Mại, Hương Nộn…

Theo truyền thuyết, các vua Hùng đã có công trong thời kỳ dựng nước, người dân Phú Thọ đã sáng tạo Hát Xoan và trình diễn tại các đình, đền, miếu thờ vua Hùng vào dịp đầu xuân. “Xoan” có nghĩa là “Xuân”. Hùng Vương - ông vua của thời đại dựng nước đã trở thành thánh nhân trong tâm thức của người dân đất Việt.

Họ không chỉ tôn vinh ông là Đại Vương mà họ còn tôn thờ ông như một vị thần nông nghiệp. Hát Xoan và tục Hát Xoan ra đời để tôn thờ ông vua dựng nước và cũng là ông vua nông nghiệp tức Vua Thần Nông đầu tiên trong tâm thức người Việt, cư dân sống trên vùng đất Văn lang. Hát Xoan xưa kia gọi là hát mùa xuân, về sau từ xuân đổi thành từ xoan vì thành hoàng làng có tên Xuân. Vì vậy có tên gọi hát Xoan và phường Xoan.

Các truyền thuyết về Hát Xoan mang đầy tính huyền thoại và hư cấu mang tính dân gian đã minh giải giá trị nguồn gốc, không gian ra đời và chủ nhân sáng tạo, trình diễn, lưu truyền hình thức nghệ thuật dân gian này trong đời sống cộng đồng bốn làng Xoan gốc.

Không chỉ có vậy, các truyền thuyết về Hát Xoan thể hiện một quá trình tồn tại của Hát Xoan với tục kết nước nghĩa, một hiện tượng văn hóa độc đáo trong dòng chảy lịch sử dân gian. Tục kết nước nghĩa giữa các họ Xoan với các làng trong vùng thể hiện mối quan hệ gắn kết bền chặt của cộng đồng. Và như vậy, Hát Xoan đã ra đời và đã tồn tại gắn với những truyền thuyết huyền thoại thời kỳ Hùng Vương dựng nước, với những những tập quán, những phong tục mang dấu ấn cổ xưa.

Suốt trường kỳ lịch sử ra đời và tồn tại, Hát Xoan đã được các thế hệ nghệ nhân nối tiếp nhau gìn giữ, hoàn thiện và truyền dạy, trở thành nghệ thuật dân gian hát múa phong phú với một trình thức biểu diễn nghệ thuật vừa chặt chẽ vừa cởi mở.

Chặt chẽ trong chặng hát nghi lễ, cởi mở trong chặng hát quả cách và hát trao duyên. Chính nhờ hình thức nghệ thuật độc đáo này mà Hát Xoan được cộng đồng đón nhận và biến thành định lệ trong nghi thức thờ thần trong khắp các không gian thờ cúng Vua Hùng ở Phú Thọ.

Để gìn giữ, bảo tồn và phát huy giá trị văn hoá phi vật thể đặc biệt này việc giữ gìn không gian văn hoá là một trong những giải pháp quan trọng. Đó là việc nhận diện những bài bản cốt lõi của Hát Xoan, hỗ trợ việc trao truyền từ các nghệ nhân tuổi đã cao cho học trò kế cận của họ một cách hiệu quả và từ đó những người này có thể dần thay thế được các nghệ nhân điều hành các phường Xoan và chủ động tổ chức các lớp truyền dạy cho con em của họ.

Bảo Thoa

Có thể bạn quan tâm

Nên xem

Phường đầu tiên của quận Tây Hồ nhận danh hiệu “Phường đạt chuẩn đô thị văn minh”

Phường đầu tiên của quận Tây Hồ nhận danh hiệu “Phường đạt chuẩn đô thị văn minh”

(LĐTĐ) Ngày 23/11, phường Xuân La, quận Tây Hồ tổ chức lễ kỷ niệm 60 năm Ngày Bác Hồ về thăm Xuân La (23/11/1964 - 23/11/2024), và đón nhận danh hiệu “Phường đạt chuẩn đô thị văn minh”.
Dư âm đẹp từ Giải bóng đá thường niên Tổng Công ty Vận tải Hà Nội năm 2024

Dư âm đẹp từ Giải bóng đá thường niên Tổng Công ty Vận tải Hà Nội năm 2024

(LĐTĐ) Sau nhiều trận tranh tài sôi nổi và không kém phần gay cấn, ngày 23/11, tại Sân bóng Đền Lừ 3 (quận Hoàng Mai, Hà Nội), Giải bóng đá thường niên Tổng Công ty Vận tải Hà Nội lần thứ XVII, năm 2024 chính thức khép lại. Mùa giải năm 2024, đội bóng xuất sắc giành chức vô địch thuộc về đội Xí nghiệp Xe buýt Yên Viên.
Bắt giữ đối tượng "ngáo đá" cướp ô tô, dùng xẻng đánh người

Bắt giữ đối tượng "ngáo đá" cướp ô tô, dùng xẻng đánh người

(LĐTĐ) Ngày 23/11, Công an huyện Sóc Sơn (Hà Nội) cho biết đã bắt giữ Ma Vũ Duy (sinh năm 2004; trú tại xã Bản Áng, huyện Chợ Mới, tỉnh Bắc Kạn) để điều tra hành vi "Giết người", "Cướp tài sản".
Từ 25/12: Phụ huynh bắt buộc quản lý hoạt động mạng xã hội của trẻ em dưới 16 tuổi

Từ 25/12: Phụ huynh bắt buộc quản lý hoạt động mạng xã hội của trẻ em dưới 16 tuổi

(LĐTĐ) Từ ngày 25/12/2024, trẻ em dưới 16 tuổi tại Việt Nam sẽ không thể tự đăng ký tài khoản mạng xã hội. Theo quy định mới trong Nghị định 147/2024/NĐ-CP, cha mẹ hoặc người giám hộ sẽ phải thực hiện việc này và chịu trách nhiệm giám sát mọi hoạt động của trẻ trên mạng xã hội.
Từ 1/1/2025, ứng dụng ngân hàng không được ghi nhớ mật khẩu đăng nhập

Từ 1/1/2025, ứng dụng ngân hàng không được ghi nhớ mật khẩu đăng nhập

(LĐTĐ) Theo Thông tư 50/2024/TT-NHNN được Ngân hàng Nhà nước ban hành, kể từ ngày 1/1/2025, các ứng dụng ngân hàng sẽ không được trang bị chức năng lưu mật khẩu đăng nhập tài khoản của người dùng.
Bắt đầu chiến dịch kiểm tra vận tải hành khách cuối năm

Bắt đầu chiến dịch kiểm tra vận tải hành khách cuối năm

(LĐTĐ) Ngày 22/11, lực lượng chức năng đã khởi động chiến dịch kiểm tra toàn diện việc vận tải hành khách trong dịp cuối năm nhằm đảm bảo an toàn giao thông và trật tự đô thị. Tổ công tác liên ngành bao gồm Đội Cảnh sát giao thông (CSGT) đường bộ số 14 và Công an quận Hoàng Mai đã tiến hành các đợt kiểm tra đột xuất tại Bến xe Giáp Bát, đồng thời thiết lập các chốt kiểm soát xung quanh khu vực.
Tỷ giá USD hôm nay 23/11: Giá USD trên thị trường tự do giảm sâu

Tỷ giá USD hôm nay 23/11: Giá USD trên thị trường tự do giảm sâu

(LĐTĐ) Hôm nay 23/11, các ngân hàng thương mại đều tăng giá chiều mua vào đồng USD, giao dịch chủ yếu ở 25.509 đồng/USD.

Tin khác

Bảo tồn và phát huy di sản văn hóa quận Bắc Từ Liêm

Bảo tồn và phát huy di sản văn hóa quận Bắc Từ Liêm

(LĐTĐ) Tối 22/11, quận Bắc Từ Liêm tổ chức Hội nghị kỷ niệm Ngày Di sản văn hóa Việt Nam (23/11); tổng kết công tác quản lý di sản văn hóa năm 2024; hưởng ứng các hoạt động Lễ hội Thiết kế sáng tạo Hà Nội năm 2024 tại di tích đình Tây Tựu, phường Tây Tựu.
Tháng văn hóa đặc sắc kỷ niệm 20 năm Phố cổ Hà Nội được công nhận Di tích Quốc gia

Tháng văn hóa đặc sắc kỷ niệm 20 năm Phố cổ Hà Nội được công nhận Di tích Quốc gia

(LĐTĐ) Nhân dịp kỷ niệm 19 năm ngày Di sản văn hóa Việt Nam (23/11/2005 - 23/11/2024) và 20 năm Khu phố cổ Hà Nội được công nhận Di tích lịch sử Quốc gia và 20 năm hoạt động của Không gian đi bộ trên địa bàn quận (2004 - 2024), Ủy ban nhân dân quận Hoàn Kiếm sẽ tổ chức chuỗi sự kiện văn hóa đặc sắc từ ngày 15/11 đến 15/12/2024.
Sân chơi thu hút nhân tài đổi mới, sáng tạo

Sân chơi thu hút nhân tài đổi mới, sáng tạo

(LĐTĐ) Để công nghiệp văn hóa Hà Nội thực sự "cất cánh" và trở thành trung tâm sáng tạo hàng đầu, sự kiện thường niên như Lễ hội Thiết kế Sáng tạo Hà Nội đang được xem là "bệ phóng" không thể thiếu trong hành trình phát triển này.
Đại nhạc hội Hoa tháng Năm - Nơi những phép màu tỏa sáng

Đại nhạc hội Hoa tháng Năm - Nơi những phép màu tỏa sáng

(LĐTĐ) Trường Tiểu học Đoàn Thị Điểm Hà Nội vừa tổ chức thành công Đại nhạc hội Hoa tháng Năm lần thứ 12 tại Cung Điền kinh trong nhà Mỹ Đình với quy mô hoành tráng chưa từng có, 3.800 học sinh và gần 300 cán bộ giáo viên cùng tham gia biểu diễn.
Khánh Hoà sẵn sàng đón lượng khách tăng cao dịp Tết Nguyên đán 2025

Khánh Hoà sẵn sàng đón lượng khách tăng cao dịp Tết Nguyên đán 2025

(LĐTĐ) Tỉnh Khánh Hòa tổ chức nhiều hoạt động văn hóa, nghệ thuật, thể dục, thể thao dịp Tết Dương lịch “Chào năm mới 2025” và Tết Nguyên đán “Mừng Đảng - Mừng Xuân Ất Tỵ” nhằm thu hút, phục vụ người dân, khách du lịch đến Khánh Hòa nhân dịp đón năm mới 2025.
Chuỗi sự kiện kỷ niệm Lịch sử và Tự do của Haiti tại Hà Nội

Chuỗi sự kiện kỷ niệm Lịch sử và Tự do của Haiti tại Hà Nội

(LĐTĐ) Từ ngày 11 -18/11, Đại sứ quán Cộng hòa Haiti tại Hà Nội đã tổ chức một loạt sự kiện nhằm tưởng niệm Trận chiến Vertières lịch sử, một thời khắc quan trọng trong cuộc chiến giành độc lập của Haiti.
Tôn tạo di tích đình Đại Áng: Phát huy giá trị văn hoá quý báu của cha ông

Tôn tạo di tích đình Đại Áng: Phát huy giá trị văn hoá quý báu của cha ông

(LĐTĐ) Từ bao đời nay, mỗi người dân xã Đại Áng (huyện Thanh Trì, thành phố Hà Nội) đều tự hào được sinh ra và lớn lên trên mảnh đất địa linh nhân kiệt, giàu truyền thống hiếu học, truyền thống cách mạng. Những di tích văn hóa đã được xếp hạng càng khẳng định những giá trị truyền thống của quê hương Đại Áng - Đất trạng, Anh hùng.
Người thắp ngọn đèn tri thức trong tôi

Người thắp ngọn đèn tri thức trong tôi

(LĐTĐ) Tháng mười một có ý nghĩa thật đặc biệt bởi được coi là tháng tri ân Nhà giáo Việt Nam. Trong đời, tôi đã được hạnh duyên gặp nhiều thầy cô giáo trao truyền kiến thức ở nhiều lĩnh vực khác nhau. Những ngày này, khi đã chạm tuổi heo may, tôi muốn viết về hai người rọi sáng ngọn đèn tri thức trong tâm tôi từ nhỏ.
Di sản - điểm tựa sáng tạo cho thế hệ trẻ

Di sản - điểm tựa sáng tạo cho thế hệ trẻ

(LĐTĐ) Lễ hội Thiết kế Sáng tạo Hà Nội 2024 không chỉ là một lễ hội nghệ thuật thông thường, mà còn là câu chuyện về sự giao thoa giữa di sản và sáng tạo đương đại, giữa giá trị truyền thống và những ý tưởng mới mẻ của thế hệ trẻ.
Trưng bày chuyên đề "Hoàng đế Lê Thái Tổ - Người khai sáng vương triều Hậu Lê"

Trưng bày chuyên đề "Hoàng đế Lê Thái Tổ - Người khai sáng vương triều Hậu Lê"

(LĐTĐ) Sáng 18/11, Ban Quản lý di tích Danh thắng Hà Nội tổ chức khai mạc trưng bày chuyên đề "Hoàng đế Lê Thái Tổ - Người khai sáng vương triều Hậu Lê" tại Di tích lịch sử công trình tưởng niệm vua Lê Thái Tổ.
Xem thêm
Phiên bản di động