Sửa Luật để phụng sự tốt hơn

Phóng viên: Từ góc độ một người có kinh nghiệm lâu năm trong nghiệp vụ báo chí, ông đánh giá tổng thể cũng như tính cấp thiết về việc ra đời dự thảo Luật Báo chí (sửa đổi) này?

TS. Trần Bá Dung: Có thể nói, việc sửa đổi Luật Báo chí 2016 là rất cần thiết và tất yếu. Tôi là người từng tham gia biên soạn Luật Báo chí 2016 với tư cách đại diện Hội Nhà báo Việt Nam. Luật được biên soạn dù đã cập nhật lúc đó (2014-2015), nhưng đến nay đã có nhiều nội dung quy định không còn phù hợp hoặc chưa theo kịp sự phát triển của đời sống báo chí trong và ngoài nước.

Dự kiến Luật Báo chí (sửa đổi) sẽ được trình Quốc hội tại kỳ họp tới, mở ra cơ chế mới để các cơ quan báo chí phát triển mạnh hơn, xứng đáng là "binh chủng" trên mặt trận truyền thông của Đảng, Nhà nước và các địa phương.

Đặc biệt, sự phát triển và ảnh hưởng sâu rộng, mạnh mẽ của truyền thông xã hội, mạng xã hội đã tác động trực tiếp tới hoạt động báo chí và người làm báo. Mặt khác, sự phát triển và biến động của kinh tế - xã hội, công cuộc chuyển đổi số, cải cách cơ cấu tổ chức và hoạt động, tinh giản bộ máy hành chính hiện nay, cũng là bối cảnh chính trị - kinh tế - xã hội bắt buộc phải điều chỉnh các quy định pháp luật về hoạt động báo chí. Điều này chắc chắn sẽ tạo hành lang thuận lợi cho hoạt động báo chí, vì nó được thay đổi để phù hợp với bối cảnh chính trị - kinh tế - xã hội mới.

Phóng viên: Theo ông, khái niệm "Tổ hợp báo chí truyền thông" và "Cơ quan truyền thông chủ lực đa phương tiện" xuất hiện trong dự thảo luật có ý nghĩa gì đối với việc phát triển hệ sinh thái báo chí Việt Nam?

TS. Trần Bá Dung: Trong dự thảo có đề xuất mô hình "Tổ hợp báo chí - truyền thông chủ lực đa phương tiện" là tất yếu, cập nhật và phù hợp thực tiễn. Tuy nhiên, tôi cho rằng, bản chất những khái niệm này không phải là mới. Trước đây (thập niên 2000-2010), chúng ta đã có lúc trao đổi sôi nổi trên nhiều diễn đàn báo chí ở tầm quốc gia về "Tập đoàn truyền thông", về "Tổ hợp truyền thông". Đã có cả đề xuất dự án thành lập "Tập đoàn truyền thông đa phương tiện". Nhưng vì lý do nào đó, sau đó không hề nhắc đến nữa.

"Tập đoàn truyền thông", "Tổ hợp báo chí - truyền thông" đã có ở nhiều quốc gia. Gần ta nhất là Trung Quốc. Năm 2019 tôi làm Trưởng đoàn nhà báo Việt Nam sang làm việc với Hội nhà báo toàn Trung Quốc, đi khảo sát nhiều mô hình hoạt động báo chí theo hình thức tổ hợp báo chí - truyền thông và cơ quan truyền thông chủ lực đa phương tiện ở Trung Quốc như: Nhân Dân nhật báo (People's Daily), Tập đoàn truyền thông Thượng Hải, Tập đoàn Truyền thông Dương Thành (Quảng Châu). Đây là những cơ quan báo chí được tổ chức thành những tập đoàn truyền thông rất mạnh mà ta có thể học kinh nghiệm của họ, vì chế độ chính trị của ta và Trung Quốc là giống nhau.

TS. Trần Bá Dung, nguyên Trưởng Ban nghiệp vụ, Hội Nhà báo Việt Nam.

Các quốc gia khác cũng vậy. Mô hình tổ hợp báo chí - truyền thông phổ biến, tiêu biểu như BBC, The Guardian Media Group (Anh), News Corp, The New York Times Company (Hoa Kỳ), Le Monde Group (Pháp), NHK (Nhật)...

Phóng viên: Một trong những vấn đề cốt lõi của báo chí hiện nay là tự chủ tài chính. Dự thảo luật cho phép cơ quan báo chí theo mô hình Tổ hợp báo chí truyền thông có cơ chế tài chính như doanh nghiệp, được có doanh nghiệp trực thuộc hoặc góp vốn tại doanh nghiệp. Ông đánh giá thế nào về tác động của quy định này?

TS. Trần Bá Dung: Dự thảo cho phép cơ quan báo chí theo mô hình Tổ hợp báo chí truyền thông có cơ chế tài chính như doanh nghiệp, được có doanh nghiệp trực thuộc hoặc góp vốn tại doanh nghiệp, là một bước tiến lớn về tư duy, nhận thức về quản trị và sự cởi mở trong quan điểm lãnh đạo báo chí mang tính đặc thù ở nước ta.

Thứ hai, quy định này sẽ tác động sâu sắc đến tư duy quản lý báo chí, quản trị tòa soạn. Về điều kiện làm việc của nhà báo, cơ chế tài chính mới này chắc chắn sẽ cải thiện được thu nhập và môi trường làm việc cho đội ngũ nhà báo, với điều kiện người lãnh đạo cơ quan báo chí - truyền thông phải có tầm nhìn, kiến thức và phương pháp quản trị truyền thông - marketing trong bối cảnh truyền thông hiện đại.

Mặt khác, sẽ tác động ngay đến chất lượng sản phẩm báo chí, khi cơ quan báo chí có nguồn tài chính ổn định hơn, có thể đầu tư nhiều hơn vào nghiệp vụ, công nghệ. "Tiền nào của nấy" là rất đúng trong trường hợp này. Lâu nay chúng ta quen đòi hỏi, yêu cầu phóng viên và tòa soạn có bài lớn, bài đinh, ra tấm, ra miếng. Nhưng lại không đầu tư hoặc không có kinh phí để đầu tư cho phóng viên đi làm.

Mô hình tổ hợp truyền thông là hướng đi để các cơ quan báo chí lớn, đặc biệt là Thủ đô Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh có "dư địa" cho các cơ quan báo chí phát triển, phục vụ công tác thông tin, truyền thông hiệu quả hơn.

Phóng viên: Trong bối cảnh công nghệ thay đổi nhanh chóng, báo chí trên không gian mạng đang phát triển mạnh mẽ nhưng cũng đặt ra nhiều thách thức về nghiệp vụ. Ông có những chia sẻ gì đến các đồng nghiệp nhà báo hiện nay?

TS. Trần Bá Dung: Những thách thức về nghiệp vụ trong môi trường truyền thông số, không gian mạng toàn cầu hiện nay và sự tác động, can dự ngày càng sâu rộng của AI vào hoạt động báo chí - truyền thông, tôi nghĩ, về góc độ chuyên môn nghiệp vụ các nhà báo chỉ có lựa chọn phù hợp là phải thích ứng với môi trường nghề nghiệp đó với tâm thế làm chủ công nghệ và giữ vững phẩm chất đạo đức người làm báo. Nếu chúng ta không biết sử dụng AI vào làm báo thì AI sẽ thay thế công việc của chúng ta.