Số báo đặc biệt xuất bản trong “Ngày Độc lập đầu tiên”

	Quốc khánh Việt Nam qua những cánh tem thư
	Đảm bảo để nhân dân Thủ đô đón Tết Độc lập bình yên
	Đắm say trong niềm vui Tết Độc lập - ngày hội cao nguyên Mộc Châu

Những ngày cận kề lễ Quốc khánh 2/9, hàn huyên cùng người cựu quân nhân từng tham dự “Ngày Độc lập” đầu tiên của đất nước, tôi may mắn được biết đến câu chuyện về một số báo đặc biệt xuất bản đúng vào Chủ nhật, ngày 2/9/1945. Là một hiện vật lịch sử quan trọng, nhưng câu chuyện về số báo đặc biệt này lại không được nhiều người biết đến.

Báo Đông Phát, số 6107, phát hành vào Chủ nhật, ngày 2/9/1945, tại Tòa báo 94, Phố Hàng Gai, Hà Nội do Ông Ngô Văn Phú làm chủ nhiệm và ông Hoàng Hữu Huy làm chủ bút. Vì chỉ còn một bản gốc được lưu trong kho lưu trữ của Bảo tàng Lịch sử Quốc gia, phải mất rất nhiều thời gian tôi mới có thể tiếp cận được với hiện vật lịch sử quý giá này.

Cầm trên tay tờ báo đặc biệt ấy, lòng tôi không khỏi trào dâng cảm giác xúc động khó tả.Theo một số chuyên gia, thời đó, có 2 tờ báo lớn phát hành cả nước là Đông Phát và Tin Mới. Tên ban đầu của tờ Đông Phát là Đông Pháp, nhưng từ khi Nhật đảo chính Pháp ở Việt Nam, tờ báo đổi tên là Đông Phát.Từ ngày 2/9/1945, tờ Đông Phát một lần nữa lại thông báo đổi tên là Gia Bao “để biểu lộ tinh thần đoạn tuyệt triệt để những dấu vết của chế độ cũ và để kỷ niệm nền độc lập của nước Việt Nam mới”.

Sau hơn 70 năm, tờ báo đã trở thành một phần ký ức lịch sử của dân tộc, khi nhìn vào đó, người ta không chỉ biết được ngày lễ trọng đại của dân tộc đã diễn ra như thế nào, mà còn thấy được một phần diện mạo của báo chí, kể cả ngôn ngữ báo chí Việt Nam trong ngày đầu đất nước độc lập.

Số báo đặc biệt này gồm 2 trang, trang 1 là số báo xuất bản đặc biệt về Ngày Độc lập và trang 2 gồm các tin rao vặt, quảng cáo và các bài viết tiếp của trang 1. Tờ báo khổ nhỏ, được in ấn khá thô sơ, nhuốm màu thời gian trên nền giấy đen ố vàng và chữ in lito nhỏ, đã mờ. Là “Số báo xuất bản đặc biệt về Ngày Độc lập” tờ báo đã cung cấp cho độc giả nhiều thông tin quý giá về ngày lễ lịch sử của dân tộc.

Ngay ở góc trên cùng của tờ báo câu khẩu hiệu “Việt Nam độc lập muôn năm” được in đậm, to, rõ ràng, phía dưới là dòng thông báo về thời gian cũng như lời yêu cầu người dân tham gia lễ mít tinh một cách đông đủ để thể hiện tinh thần tranh đấu kiên quyết cho nền độc lập của nước nhà: “2 giờ chiều hôm nay, toàn thể dân chúng phải tới dự “Ngày Độc lập”.

“Ngày Độc lập” tại khắp các tỉnh Trung, Nam, Bắc sẽ tỏ rõ tinh thần tranh đấu của chúng ta trong sự đoàn kết, trật tự và kiên quyết”, cùng dòng chữ in đậm chạy dọc chân trang báo: “Dự cuộc biểu tình “Ngày Độc lập” là làm tròn phận sự một công dân Việt Nam”.

Cách tuyên truyền về ý nghĩa của buổi lễ mít tinh cho đồng bào cũng được viết rất giản dị, dễ hiểu: “Đồng bào nhớ rõ: Ngày mồng 2 tháng 9 dương lịch là “Ngày Độc lập”, tức là một ngày lễ, một buổi họp lớn của Chính phủ tổ chức khắp Trung, Nam, Bắc để huy động toàn dân kiên quyết cho nền độc lập nước nhà. Vậy thì, không vì một lẽ gì người công dân Việt Nam không biết nghĩ đến sự sống còn của đất nước, không vì một lẽ gì không tới dự “Ngày Độc lập” để đấu tranh lấy sự sống còn ấy – dù mới chỉ là một cuộc đấu quyết liệt bằng tinh thần”.

Không chỉ thông tin chi tiết về nội dung buổi lễ, tờ Đông Phát còn đăng bản đồ ghi rõ chỗ dành riêng cho các giới cũng như các lối vào vườn hoa Ba Đình. Thậm chí, Chính phủ Lâm thời còn thông báo rõ cả giờ thiết quân luật tại Hà Nội từ 23h đến 5h với lời nhấn mạnh “theo giờ Việt Nam độc lập”, cùng giờ làm việc tại các công sở của chính quyền mới từ ngày 3/9/1945.

Có thể thấy rõ, Ban Tổ chức đã rất chi tiết từ việc tuyên truyền để vận động người dân tham gia mít tinh, đến việc lường trước các tình huống khi người dân đi dự lễ, giới thiệu các cổng vào nơi mít tinh, tỉ mỉ từ giờ giấc đến vị trí của các thành phần tham dự, kể cả trong trường hợp người đi muộn thì xử lý thế nào.

Ngoài giá trị to lớn về việc khẳng định một cách rộng rãi nền độc lập của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, tờ báo Đông Phát chính là tư liệu quý báu để các nhà nghiên cứu lịch sử xác minh được trình tự của “Chương trình chính thức cuộc mít tinh và biểu tình tại Hà Nội” được công khai sau nhiều lần sửa đổi.

Theo đó, Lễ mít tinh ngày 2/9/1945 được mở đầu với màn bắn súng đón Chính phủ Lâm thời, trước khi chào cờ và hát bài “Tiến quân ca”. Sau khi Chính phủ Lâm thời Việt Nam Dân chủ Cộng hòa được giới thiệu, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ra tuyên bố về nền độc lập Việt Nam và chính thể dân chủ cộng hòa, rồi Người mới đọc bản Tuyên ngôn Độc lập.

Sau khi bản Tuyên ngôn Độc lập vang vọng trên Quảng trường Ba Đình, Chính phủ Lâm thời đã trịnh trọng tuyên thệ trước Quốc dân đồng bào lời “Thề Độc lập”: “Sẽ kiên quyết lãnh đạo toàn dân giữ vững nền độc lập cho Tổ quốc và thực hiện bản chương trình của Việt Minh, đặng mang lại tự do hạnh phúc cho dân tộc. Trong lúc giữ nền độc lập, chúng tôi quyết vượt mọi khó khăn, nguy hiểm, dù phải hy sinh tính mệnh cũng không từ”.

Lời thề của quốc dân cũng xuất hiện bên cạnh lời “Thề Độc lập” của Chính phủ Lâm thời, nguyện giữ quyền độc lập cho Tổ quốc.Việc sắp xếp “Lời thề độc lập” và “Lời thề quốc dân” ngay cạnh nhau giúp người đọc hình dung ra mối quan hệ gắn bó chặt chẽ và bình đẳng giữa Chính phủ Lâm thời với quốc dân đồng bào ngay trong thời kỳ trứng nước như thế nào và phải chăng sự sắp xếp này còn mang dụng ý truyền đạt lại tinh thần đoàn kết, thống nhất giữa Đảng, Nhà nước và nhân dân cho thế hệ sau.

“Các đoàn thể đến họp ở vườn hoa Ba Đình trước 13h, để Ban trật tự xếp chỗ. Đoàn thể nào đến sau lúc khai mạc sẽ bị giữ lại dọc đường. Dân chúng mỗi phố dự biểu tình phải xếp đặt theo thứ tự: Nhi đồng, các cụ, phụ nữ, thanh niên và bắt buộc phải có đội tự vệ đi kèm cho trật tự lúc nào cũng được hòa hảo”.

Những quy định khi đến dự ngày lễ đặc biệt này cũng thể hiện được tính kỷ luật cũng như tính chu toàn của ban tổ chức buổi lễ đối với người dân, vừa thể hiện rõ được tinh thần, quan điểm, thứ tự ưu tiên một cách rất nhân văn của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.

Với những thông tin được cô đúc trên một tờ báo ra đời đúng vào ngày diễn ra sự kiện lịch sử, sau hơn 70 năm, chúng ta vẫn có thể nhận được từ đây những bài học quý giá của tiền nhân. Đó là bài học lấy dân làm gốc, coi trọng vai trò của nhân dân trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ đất nước và đánh giá cao vai trò tuyên truyền cũng như sức ảnh hưởng của báo chí đối với người dân.

Lê Thắm