Tháng 8/1945, khi cuộc Cách mạng tháng Tám đang diễn ra sôi động và thời khắc lịch sử chờ đợi, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã rời chiến khu Việt Bắc để trở về Thủ đô Hà Nội. Đây là bước ngoặt quan trọng trong lịch sử dân tộc, mở đầu cho ngày khai sinh nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Trong hành trình ấy, Bác đã có những dừng chân quan trọng tại nhiều địa điểm, trong đó Phú Thượng, một vùng đất nhỏ bé nhưng đầy ý nghĩa đã đón Bác trong những ngày đầu tiên sau khi rời chiến khu. Ngôi nhà nơi Bác dừng chân và nghỉ lại trong những ngày lịch sử đó đã trở thành một di tích thiêng liêng lưu giữ những kỷ niệm vô giá về Bác Hồ. Cũng chính nơi đây, Bác cùng các đồng chí trong đoàn đã bàn luận về những bước đi tiếp theo của cách mạng, chuẩn bị cho những sự kiện trọng đại sẽ diễn ra sau đó, như Tuyên ngôn Độc lập vào ngày 2/9/1945.

Trên con đường từ chiến khu Việt Bắc trở về Thủ đô, Bác Hồ đã dừng chân tại bến đò Phú Xá (tên gọi trước đây là bến đò Xù), một địa điểm nằm trên dòng sông Hồng, nơi đã chứng kiến nhiều sự kiện quan trọng trong những ngày tháng lịch sử. Đây không chỉ là nơi giao thoa của hai vùng đất, mà còn là một chứng tích lịch sử, nơi Bác và các đồng chí lãnh đạo cách mạng Bắc Kỳ gặp gỡ, trao đổi công việc, chuẩn bị cho những bước đi quan trọng của cách mạng.

Trong suốt những năm 1943 - 1944, bến đò Phú Xá không chỉ là điểm giao thông quan trọng giữa chiến khu và Thủ đô, mà còn là nơi các đồng chí lãnh đạo như Trường Chinh, Hoàng Quốc Việt đã đi lại, làm việc và hội họp. Đây cũng là nơi diễn ra các cuộc họp kín, trao đổi chiến lược về tình hình cách mạng và kháng chiến. Những cuộc trao đổi này không chỉ mang tính chất chính trị, mà còn thể hiện tinh thần đoàn kết, sự gắn bó mật thiết giữa các cán bộ cách mạng, bất chấp sự khắc nghiệt của chiến tranh.

Theo lời kể của ông Mai Văn Liên, Trưởng tiểu ban Quản lý Danh thắng làng Phú Xá, những câu chuyện từ các cụ cao niên trong làng về Bác Hồ luôn được truyền lại qua các thế hệ như những ký ức khó phai. Sau khi cập bến Phú Xá, Bác Hồ cùng đoàn cán bộ đã nghỉ lại tại nhà Văn chỉ của đình làng Phú Xá, nơi đội tự vệ của làng đã chuẩn bị sẵn sàng để bảo vệ Bác và đoàn cán bộ. Điều đặc biệt là, lúc đó, không ai biết rằng người lãnh đạo vĩ đại ấy chính là Chủ tịch Hồ Chí Minh. Cả đoàn chỉ được đón tiếp giản dị như những người bạn đồng hành, chia sẻ bữa ăn mộc mạc với món gạo đỏ, canh mướp và muối vừng, những món ăn dân dã thể hiện sự gần gũi, khiêm tốn và giản dị của Bác, dù trong hoàn cảnh cách mạng đầy cam go.

Bữa cơm tại Phú Xá không chỉ là một bữa ăn đơn giản mà còn là một biểu tượng của sự hòa hợp giữa lãnh đạo và nhân dân. Bác Hồ, dù trong hoàn cảnh khó khăn, vẫn luôn duy trì sự gần gũi và thấu hiểu với nhân dân, không phân biệt giữa lãnh đạo và người dân. Giai đoạn này là thời kỳ đặc biệt trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, nhưng cũng là thời gian để Bác kết nối với từng cán bộ, đồng bào, khơi dậy lòng tin tưởng vào cuộc kháng chiến trường kỳ sắp tới.

Bến đò Phú Xá không chỉ ghi dấu ấn về những chuyến đi của các lãnh đạo cách mạng mà còn phản ánh sự kiên cường, tinh thần cách mạng bất khuất của dân tộc Việt Nam trong những năm tháng khó khăn. Mỗi bước chân của Bác, mỗi hành động của đoàn cán bộ cách mạng, đều mang trong mình một ý nghĩa lớn lao, là nền tảng cho những thắng lợi sau này.

Câu chuyện về bến đò Phú Xá và những ngày Bác Hồ nghỉ tại đây là một trong những chương ký ức quý giá, góp phần làm nên sức mạnh của dân tộc Việt Nam trong cuộc đấu tranh giành độc lập. Chính nơi đây, tinh thần yêu nước, khát vọng tự do đã được ươm mầm trong trái tim của mỗi người dân Việt Nam, để từ đó, cùng nhau viết tiếp những trang sử vẻ vang của đất nước.

Sau khi rời Phú Xá, Bác Hồ cùng các đồng chí trong đoàn tiếp tục hành trình và nghỉ tại ngôi nhà cụ Nguyễn Thị An ở làng Phú Gia. Ngôi nhà này, một di tích lịch sử quý giá đã trở thành nơi ghi dấu những quyết sách quan trọng trong những ngày tháng lịch sử của dân tộc, đặc biệt là từ chiều 23/8 đến ngày 25/8/1945 khi Bác nghe báo cáo về kết quả Tổng khởi nghĩa và bàn về việc thành lập Chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.

Ngôi nhà, thuộc gia đình cụ Công Ngọc Lâm và cụ Nguyễn Thị An, được xây dựng từ năm 1929. Đây là một ngôi nhà cổ kính với năm gian mái ngói, nằm bên bờ sông Hồng, gần “cửa ngõ” từ Hà Nội đi lên chiến khu. Đây cũng là nơi các đồng chí lãnh đạo cách mạng như Hoàng Tùng và Trần Đăng Ninh thường xuyên lui tới để họp và trao đổi công việc. Nhờ vào sự hỗ trợ và bảo vệ của gia đình cụ Nguyễn Thị An, nhà cụ đã trở thành một cơ sở cách mạng quan trọng trong thời kỳ đó.

Đến năm 1946, gia đình của cụ Nguyễn Thị An và người dân làng Phú Gia, Phú Xá một lần nữa được vinh dự đón Người quay trở lại thăm. Tại đây, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã có buổi làm việc với cán bộ xã Phú Thượng và cán bộ quận Lãng Bạc để chuẩn bị cho cuộc kháng chiến chống Pháp lâu dài. Trong những ngày Bác Hồ lưu lại gia đình, cụ Nguyễn Thị An chính là người trực tiếp lo toan việc cơm nước cho Người.

Từ năm 1998 đến nay, ngôi nhà này được trông coi và giữ gìn bởi ông Công Ngọc Dũng, cháu nội của cụ Lâm và cụ An.

Nhớ lại những câu chuyện được bà nội và cha kể về Bác Hồ, ông Công Ngọc Dũng xúc động chia sẻ: “Hôm ấy là chiều 23/8/1945, khi đò cập bến cây gạo Phú Xá, có một đoàn người đi tới. Trong đoàn có một ông cụ già để râu, mắt sáng đi thẳng về nhà cụ Nguyễn Thị An. Ông cụ già cùng đoàn người đã nghỉ ngơi và làm việc tại đây từ chiều 23/8 đến chiều 25/8”.

“Chiều 25/8, trước khi rời đi, ông cụ đã gặp tất cả những người trong gia đình tôi để nói lời cảm ơn. Mãi đến chiều 2/9/1945, khi gia đình tôi ra Quảng trường Ba Đình dự lễ mít tinh. Nghe giọng đọc qua loa phóng thanh, mọi người mới ngờ ngợ người đang đọc Tuyên ngôn độc lập hình như là ông cụ đã ở trong nhà mình trước đó, nhưng không dám khẳng định. Sau này khi trở về, gia đình mới được thông báo, ông cụ đã ở trong nhà của gia đình chính là Bác Hồ. Lúc bây giờ, cả nhà tôi vừa mừng, vừa tiếc nuối vì không nhận ra Bác sớm hơn”, ông Dũng kể lại.

Hiện ông Dũng là người trực tiếp bảo vệ và duy trì các hiện vật mà Bác Hồ đã sử dụng trong thời gian nghỉ ngơi và làm việc tại đây.

Ông Dũng cũng chia sẻ: “Mỗi vật dụng trong nhà đều chứa đựng một câu chuyện về Bác. Cái chậu đồng Bác dùng để rửa mặt, chiếc bàn Bác làm việc, chiếc phản gỗ Bác nằm nghỉ, tất cả đều là những kỷ vật thiêng liêng. Những hiện vật này không chỉ là đồ dùng bình thường mà là những chứng tích sống động của lịch sử, ghi lại những giây phút quan trọng trong hành trình lãnh đạo của Bác. Ngôi nhà này không chỉ là nơi nghỉ ngơi của Bác mà còn là nơi chứng kiến những quyết định quan trọng trong hành trình lịch sử của dân tộc. Tại đây, Bác đã cùng các đồng chí bàn bạc về việc chuẩn bị cho Chính phủ mới của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Những cuộc họp quan trọng đã được tổ chức trong không gian giản dị này, mà sau này, chính những quyết định đó đã dẫn dắt dân tộc Việt Nam đến với thắng lợi vĩ đại, kết thúc thời kỳ thuộc địa và mở ra kỷ nguyên độc lập tự do”.

Sau khi Tuyên ngôn Độc lập được đọc tại Quảng trường Ba Đình vào ngày 2/9/1945, gia đình cụ Nguyễn Thị An mới biết rằng người lãnh đạo cao cấp từng nghỉ tại nhà mình chính là Chủ tịch Hồ Chí Minh. Khi tin tức lan truyền, họ vô cùng xúc động và tự hào, khi thấy một người mà cả dân tộc yêu mến lại từng ở trong ngôi nhà của họ, bàn luận những quyết sách quan trọng cho đất nước.

Để trao truyền và lan tỏa tinh thần yêu nước, năm 1984, thành phố Hà Nội đã gắn biển “di tích cách mạng - kháng chiến” cho ngôi nhà cụ Nguyễn Thị An tại phường Phú Thượng. Năm 1996, nơi đây chính thức trở thành Nhà lưu niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh, mở cửa đón đồng bào và du khách. Các đợt tu bổ năm 1998, 2004, 2015 đã giúp di tích được bảo tồn, nhưng vẫn giữ nguyên nét mộc mạc vốn có.

Ngày 8/12/2021, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã xếp hạng nhà cụ Nguyễn Thị An là Di tích lịch sử quốc gia. Đây là sự khẳng định giá trị lịch sử - văn hóa của công trình, đồng thời cũng là niềm tự hào không chỉ của nhân dân Phú Thượng mà của toàn Thủ đô và cả nước.

Trong suốt những năm qua, ngôi nhà của cụ Nguyễn Thị An đã trở thành “địa chỉ đỏ” cho nhiều thế hệ học sinh, sinh viên, du khách trong và ngoài nước đến tham quan. Ngôi nhà vẫn tồn tại như một biểu tượng của tình yêu và lòng kính trọng đối với Bác Hồ và những giá trị lịch sử mà Người đã để lại. Được tu bổ và bảo quản cẩn thận, ngôi nhà của cụ Nguyễn Thị An không chỉ là nơi ghi dấu những kỷ niệm về Bác, mà còn là nơi thể hiện sự gắn bó mật thiết giữa lãnh đạo và nhân dân, minh chứng cho tình cảm sâu nặng giữa Bác Hồ và các tầng lớp nhân dân Việt Nam.

Những câu chuyện lịch sử này không chỉ giúp thế hệ hôm nay hiểu rõ hơn về lịch sử cách mạng mà còn là nguồn cảm hứng mạnh mẽ để các thế hệ trẻ tiếp tục phấn đấu học tập, rèn luyện, gìn giữ và phát huy những giá trị tốt đẹp mà Bác đã để lại. Các đồ vật mà Bác sử dụng, từ chiếc bàn làm việc, phản gỗ, bộ trường kỷ, đến chậu đồng, tất cả vẫn được gia đình cụ Nguyễn Thị An gìn giữ cẩn thận, như một phần di sản vô giá của lịch sử dân tộc. Những kỷ vật thiêng liêng này không chỉ là di sản vật chất mà là hành trang tinh thần vô giá cho mỗi công dân Việt Nam trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Ông Công Ngọc Dũng xúc động chia sẻ: “Tôi luôn cảm thấy mình có trách nhiệm lớn lao trong việc giữ gìn và bảo vệ ngôi nhà này. Những vật dụng nhỏ nhất, từ chiếc bàn Bác ngồi làm việc cho đến chiếc chậu Bác dùng để rửa mặt, đều là những phần không thể thiếu trong câu chuyện về Bác và lịch sử đất nước. Đó không chỉ là những vật dụng đơn thuần mà là những kho báu thiêng liêng, là phần hồn của đất nước”.

Nói về quá trình trông coi, bảo quản ngôi nhà, ông Dũng chia sẻ, ngôi nhà đã gần 100 tuổi, chứng kiến nhiều sự kiện quan trọng của địa phương, đất nước. Dù đã được quan tâm tu bổ tôn tạo bốn lần nhưng một số hạng mục của công trình xuống cấp do điều kiện thời tiết và tuổi đời của công trình. Do đó, vào tháng 4/2022, HĐND quận Tây Hồ (cũ) đã phê duyệt dự án tu bổ, tôn tạo di tích nhà cụ Nguyễn Thị An. Các hạng mục gồm: tu bổ nhà lưu niệm, bếp ăn, khu vệ sinh, cổng, sân vườn, tường rào, hệ thống điện chiếu sáng… Dự án đã hoàn thành vào năm 2025, qua đó bảo tồn nguyên trạng, tiếp tục nâng cao giá trị giáo dục truyền thống cho các thế hệ.

Mới đây, đúng vào dịp kỷ niệm 80 năm Cách mạng tháng Tám thành công và Quốc khánh 2/9, kỷ niệm 80 năm Ngày Bác Hồ về ở và làm việc tại Phú Thượng, Đảng ủy - HĐND - UBND - Ủy ban MTTQ Việt Nam phường Phú Thượng đã tổ chức “Lễ gắn biển công trình tu bổ, tôn tạo di tích lịch sử địa điểm lưu niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh ở và làm việc tại nhà cụ Nguyễn Thị An, Phú Gia, phường Phú Thượng, thành phố Hà Nội”.

Tại buổi lễ, ông Bùi Thế Cường, Phó Chủ tịch UBND phường Phú Thượng cho biết sở dĩ làng Phú Xá và Phú Gia được chọn là nơi Bác Hồ dừng chân khi về tiếp quản Thủ đô, bởi đây vốn là cơ sở cách mạng từng nuôi dưỡng và bảo vệ các đồng chí lãnh đạo cấp cao. Nhân dịp kỷ niệm 80 năm Cách mạng tháng Tám và Quốc khánh 2/9, UBND phường kêu gọi mỗi cán bộ, đảng viên và nhân dân Phú Thượng tiếp tục đoàn kết, giữ gìn, tôn tạo và khai thác hiệu quả giá trị di tích lịch sử.

Vào những dịp đặc biệt như ngày sinh nhật Bác, ngày Cách mạng tháng Tám thành công và Quốc khánh 2/9, ngôi nhà của cụ Nguyễn Thị An lại trở thành địa điểm linh thiêng đối với những ai muốn tri ân và ôn lại lịch sử. Đây không chỉ là nơi lưu giữ những kỷ vật quý báu của Chủ tịch Hồ Chí Minh mà còn là điểm đến thiêng liêng để người dân, học sinh, đoàn viên và cán bộ, chiến sĩ bày tỏ lòng kính trọng đối với Bác và tưởng nhớ những quyết định lịch sử mà Người đã đưa ra trong những ngày tháng quan trọng này.

Từ Phú Thượng đến các khu vực khác của Hà Nội, những ngôi nhà Bác dừng chân, dù chỉ trong thời gian ngắn, đã trở thành biểu tượng thiêng liêng đối với người dân Thủ đô. Câu chuyện về những nơi Bác đã dừng lại không chỉ gợi nhớ về quá khứ lịch sử, mà còn là một sự nhắc nhở về tình yêu Tổ quốc. Những ngôi nhà đó, dù đơn sơ hay giản dị, đều được nhân dân Thủ đô gọi là “nhà Bác”, một biểu tượng của tình cảm sâu sắc, của lòng kính trọng đối với vị lãnh tụ vĩ đại của dân tộc.

Hai chữ “nhà Bác” không chỉ là địa chỉ mà là biểu tượng của niềm tự hào dân tộc, là nơi mà tình cảm giữa lãnh đạo và nhân dân được thể hiện rõ nhất. Đúng vào dịp kỷ niệm 80 năm Cách mạng tháng Tám và Quốc khánh 2/9, những địa điểm lịch sử này lại càng trở nên quan trọng hơn bao giờ hết. Những câu chuyện về Bác Hồ và những ngày tháng lịch sử ấy không bao giờ phai mờ trong ký ức của người dân Thủ đô, nhắc nhở chúng ta về lòng yêu nước nồng nàn và sự hy sinh cao cả của các thế hệ đi trước.

Nội dung: Lê Thị Hà | Đồ họa: Đức Hà