Quốc hội thông qua Nghị quyết bảo vệ quyền dân sự của nhóm dễ bị tổn thương

Nghị quyết về việc thí điểm Viện kiểm sát nhân dân khởi kiện vụ án dân sự để bảo vệ quyền dân sự của các chủ thể là nhóm dễ bị tổn thương hoặc bảo vệ lợi ích công 4 Chương, 19 Điều. Nghị quyết này quy định việc thí điểm Viện kiểm sát nhân dân khởi kiện vụ án dân sự để bảo vệ quyền dân sự của các chủ thể là nhóm dễ bị tổn thương hoặc bảo vệ lợi ích công khi không có người khởi kiện (vụ án dân sự công ích). Đồng thời, áp dụng đối với Viện kiểm sát nhân dân (Viện kiểm sát), Tòa án nhân dân (Toà án), cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan trong việc khởi kiện, giải quyết vụ án dân sự công ích.

Các đại biểu Quốc hội biểu quyết thông qua Nghị quyết về việc thí điểm Viện kiểm sát nhân dân khởi kiện vụ án dân sự. (Ảnh: QH)

Về nguyên tắc thực hiện, việc khởi kiện và giải quyết vụ án dân sự công ích được thực hiện theo Nghị quyết này; trường hợp Nghị quyết này không quy định thì áp dụng quy định của Bộ luật Tố tụng dân sự và quy định khác của pháp luật có liên quan.

Viện kiểm sát chỉ khởi kiện khi đã thông báo, kiến nghị cơ quan, tổ chức, cá nhân thực hiện quyền, trách nhiệm khởi kiện theo quy định của pháp luật nhưng không có người khởi kiện. Vụ án dân sự công ích do Viện kiểm sát khởi kiện để bảo vệ lợi ích công thì không được hòa giải và bị đơn không được đưa ra yêu cầu phản tố.

Cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan có trách nhiệm phối hợp với Viện kiểm sát và Tòa án khi Viện kiểm sát, Tòa án thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn quy định tại Nghị quyết này và quy định khác của pháp luật có liên quan.

Trường hợp Viện kiểm sát khởi kiện, đó là qua tiếp nhận thông tin từ các nguồn quy định tại các khoản 1, 2 và 4 Điều 10 của Nghị quyết này, Viện kiểm sát tiến hành kiểm tra, xác minh và xác định có vi phạm gây thiệt hại đến quyền dân sự của chủ thể thuộc nhóm dễ bị tổn thương hoặc lợi ích công, sau khi thông báo cho chủ thể có liên quan, kiến nghị với cơ quan, tổ chức, cá nhân có quyền, trách nhiệm khởi kiện theo quy định tại khoản 2 Điều 13 của Nghị quyết này nhưng không có người khởi kiện thì Viện kiểm sát khởi kiện.

Trong quá trình giải quyết vụ án, vụ việc, Viện kiểm sát phát hiện có vi phạm gây thiệt hại đến quyền dân sự của chủ thể thuộc nhóm dễ bị tổn thương hoặc lợi ích công nhưng không thể giải quyết trong cùng vụ án, vụ việc đó, sau khi thông báo cho chủ thể có liên quan, kiến nghị với cơ quan, tổ chức, cá nhân có quyền, trách nhiệm khởi kiện theo quy định tại khoản 2 Điều 13 của Nghị quyết này nhưng không có người khởi kiện thì Viện kiểm sát khởi kiện.

Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao Nguyễn Huy Tiến báo cáo tiếp thu, giải trình, chỉnh lý dự thảo Nghị quyết. (Ảnh: QH)

Trước đó, trình bày báo cáo tiếp thu, giải trình, chỉnh lý dự thảo Nghị quyết, Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao Nguyễn Huy Tiến cho biết, về phạm vi điều chỉnh và đối tượng áp dụng, tiếp thu ý kiến của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, đã bổ sung quy định về bảo vệ lợi ích công đối với “di sản văn hóa”. Phạm vi điều chỉnh của dự thảo Nghị quyết đã được nêu tại Đề án trình Bộ Chính trị và trong quá trình xây dựng đã có sự phối hợp với các cơ quan, tổ chức có liên quan.

Về những vấn đề cụ thể, Viện kiểm sát nhân dân tối cao sẽ tiếp tục phối hợp chặt chẽ với Tòa án nhân dân tối cao và các cơ quan, tổ chức có liên quan nghiên cứu, quy định chi tiết trong Thông tư liên tịch hướng dẫn Nghị quyết để bảo đảm thực hiện đúng tinh thần xây dựng pháp luật hiện nay.

Về nguyên tắc thực hiện và các trường hợp Viện kiểm sát khởi kiện, theo quy định của Bộ luật Tố tụng dân sự (Điều 187), việc bảo vệ lợi ích công và các quyền dân sự của chủ thể thuộc nhóm dễ bị tổn thương thông qua việc khởi kiện vụ án dân sự thuộc trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức, cá nhân.

Trong thực tiễn, các cơ quan, tổ chức, cá nhân thực hiện chưa hiệu quả, dẫn đến lợi ích Nhà nước, lợi ích công cộng, quyền và lợi ích hợp pháp của nhóm dễ bị tổn thương chưa được bảo vệ; có rất ít vụ kiện mà các cơ quan này thực hiện. Do vậy, Viện kiểm sát nhân dân đã báo cáo và được cơ quan có thẩm quyền cho phép thí điểm cơ chế: Viện kiểm sát nhân dân khởi kiện vụ án dân sự trong trường hợp có vi phạm gây thiệt hại đến quyền dân sự của các chủ thể thuộc nhóm dễ bị tổn thương hoặc lợi ích công. Đồng thời theo nguyên tắc: Viện kiểm sát chỉ khởi kiện khi đã thông báo, kiến nghị cơ quan, tổ chức, cá nhân thực hiện quyền, trách nhiệm khởi kiện theo quy định của pháp luật nhưng không có người khởi kiện (Điều 2 Dự thảo Nghị quyết).

Kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XV. (Ảnh: QH)

Viện kiểm sát khởi kiện vụ án dân sự công ích để bảo vệ quyền dân sự của chủ thể thuộc nhóm dễ bị tổn thương khi người bị xâm phạm quyền dân sự hoặc người đại diện hợp pháp của họ không thể tự mình khởi kiện và đề nghị Viện kiểm sát khởi kiện; trường hợp có căn cứ xác định việc họ không đề nghị là do bị lừa dối, đe dọa, cưỡng ép hoặc nhầm lẫn thì Viện kiểm sát xem xét, quyết định việc khởi kiện (Điều 14 dự thảo Nghị quyết).

Cơ chế Viện kiểm sát nhân dân khởi kiện vụ án dân sự công ích không chồng chéo, mâu thuẫn với các cơ chế xử lý hình sự, xử lý hành chính; việc khởi kiện vụ án dân sự công ích không loại trừ, triệt tiêu việc xử lý hành chính và xử lý hình sự nếu có căn cứ. Việc xử lý hình sự hay xử lý hành chính (nếu có) đối với hành vi vi phạm vẫn phải được xem xét, xử lý theo luật định. Trường hợp phát sinh trách nhiệm bồi thường thiệt hại và đã được giải quyết hoàn toàn trong vụ án, vụ việc hình sự, hành chính đó thì Viện kiểm sát nhân dân không khởi kiện. Mục đích của cơ chế Viện kiểm sát nhân dân khởi kiện vụ án dân sự công ích nhằm bảo vệ quyền dân sự của nhóm dễ bị tổn thương hoặc bảo vệ lợi ích công khi không có người khởi kiện.